Η Μυστική Πνοή της Προσευχής

 

Η προσευχή είναι από τα πιο μυστικά και λεπτά φαινόμενα της ανθρώπινης ύπαρξης. Μαζί με την εκφορά λέξεων∙ είναι και μια εσωτερική κίνηση, μια στροφή προς τα μέσα και ταυτόχρονα προς τα άνω. Γεννιέται – συχνά– μέσα από την ανασφάλεια, τον φόβο, την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στο άγνωστο, στο αβέβαιο, στο τραγικό στοιχείο της ζωής. Όποιος προσεύχεται, το κάνει ίσως επειδή νιώθει μικρός, ευάλωτος, αδύναμος. Πονά, φοβάται, ελπίζει. Θέλει να πιστέψει ότι δεν είναι μόνος. Έτσι, απλώνει το χέρι – ή καλύτερα την ψυχή – όπως ο ναυαγός ρίχνει το βλέμμα στον ορίζοντα, αναζητώντας ένα φως.

Κι όμως, μέσα σε αυτή την κίνηση απελπισίας κρύβεται ένας παράλληλος παλμός δύναμης. Η προσευχή είναι πράξη ενεργητική: ο προσευχόμενος δεν παραιτείται, δεν βυθίζεται στην αδράνεια∙ αγωνίζεται να επικοινωνήσει με το θείο, να ξεπεράσει τα όρια του εαυτού του, να συμμετάσχει σε μια διάλογη σχέση, έστω κι αν η απάντηση δεν έρθει ποτέ με λόγια. Αντλεί απ’ αυτό τον αγώνα μια παράξενη αντοχή: η προσευχή δεν είναι μόνο το αίτημα, είναι και μια εσωτερική άσκηση, μια αυτοϋπέρβαση. Στη ρίζα της προσευχής συναντιούνται η απελπισία και το κουράγιο, όπως συναντιούνται η νύχτα και η αυγή σε μια λεπτή, αόρατη γραμμή.

«Η προσευχή του ακροβάτη»

Το τραγούδι «Η προσευχή του ακροβάτη» της Αγαθής Δημητρούκα, σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι, δεν είναι απλώς μια θρησκευτική επίκληση. Είναι ένας εσωτερικός μονόλογος· η εξομολόγηση ενός ανθρώπου που ζει «επάνω στο σκοινί», προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στον φόβο και στην πίστη, στην απελπισία και στον πόθο για ελευθερία. Ο «ακροβάτης» δεν είναι θεαματικός ήρωας – είναι ο καθένας μας, όταν νιώθουμε ότι η ζωή μας είναι ρηχή και ζητάμε έναν βαθύτερο λόγο ύπαρξης. Μέσα από απλούς αλλά φορτισμένους στίχους, το ποίημα δεν υμνεί τη βεβαιότητα αλλά την τίμια αμφιβολία: την ανάγκη να βρούμε όχι έναν έτοιμο Θεό, αλλά «δικό μας» – αληθινό, προσωπικό, βιωματικό.

Ακολουθεί η αναλυτική προσέγγιση των στίχων:

Η προσευχή του ακροβάτη

Κύριε, είναι ώρα
να βοηθήσεις μια ψυχή
δρόμο να βρει τώρα
η ζωή μου η ρηχή.

Δεν μπορώ να ζω αντίθετα
με Σένα, κι όπου σταθώ
μ’ άγνωστους ρυθμούς κι επίθετα
βοήθεια Σου ζητώ.

Είμαι ακροβάτης
και γυρεύω δικό μου Θεό.

Κύριε, δως μου θάρρος
το σκοινί να μην κοπεί
θέλω να ’μαι φάρος
που φωτίζει τη σιωπή.

Θέλω να πετάξω ελεύθερα
πιο πέρα κι απ’ το κενό
πράγματα μικρά και δεύτερα
δεν ξέρω ν’ αγαπώ.

Είμαι ακροβάτης
και γυρεύω δικό μου Θεό.
Είμαι ακροβάτης
και γυρεύω καινούργιο Θεό.

Ανάλυση του ποιήματος

Το ποίημα αποτελεί εξομολογητική προσευχή ενός ανθρώπου σε οριακή υπαρξιακή κατάσταση. Ο ποιητικός ήρωας δεν είναι ένας σίγουρος πιστός, αλλά ένας αναζητητής, ένας ακροβάτης, δηλαδή κάποιος που ισορροπεί ανάμεσα:

στην πίστη και την αμφιβολία, στην ελπίδα και την απελπισία, στον ουρανό και στο κενό.

Η προσευχή του δεν είναι δογματική — είναι κραυγή για αυθεντικότητα: ζητά έναν Θεό που να μπορεί πραγματικά να πιστέψει, έναν Θεό «δικό του», «καινούργιο».

Στιχοι και συμβολισμοί

«Κύριε, είναι ώρα / να βοηθήσεις μια ψυχή / δρόμο να βρει τώρα / η ζωή μου η ρηχή.»

Η αρχή είναι επίκληση σωτηρίας. Δεν ζητά θαύματα — ζητά νόημα: «δρόμο». Παραδέχεται ότι η ζωή του είναι «ρηχή», δηλαδή επιφανειακή, χωρίς βάθος. Αυτή η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα λύτρωσης.

«Δεν μπορώ να ζω αντίθετα / με Σένα»

Εδώ ο Θεός συμβολίζει την αλήθεια ή την ηθική συνείδηση. Ο ακροβάτης αισθάνεται ότι προδίδει τον ανώτερο εαυτό του.

«Είμαι ακροβάτης / και γυρεύω δικό μου Θεό.»

Ο κεντρικός στίχος. Ο ακροβάτης δεν απορρίπτει τον Θεό, αλλά την τυφλή, επιβεβλημένη πίστη. Θέλει μια προσωπική, βιωματική σχέση με το Θείο. Αυτό θυμίζει τη φράση του Νίτσε: «Ο Θεός πέθανε — αλλά πρέπει να δημιουργήσουμε έναν νέο Θεό», δηλαδή να δώσουμε νέο νόημα στη ζωή.

«Κύριε, δως μου θάρρος / το σκοινί να μην κοπεί»

Το σκοινί = η ζωή, η ψυχική ισορροπία, η ελπίδα. Ο ακροβάτης δεν ζητά να μην κινδυνεύσει. Ζητά να αντέξει. Είναι προσευχή ψυχικού σθένους, όχι αδυναμίας.

«Θέλω να ’μαι φάρος / που φωτίζει τη σιωπή.»

Ο άνθρωπος αυτός δεν επιθυμεί απλώς να σωθεί — αλλά να γίνει φως για άλλους. Δηλαδή να ζήσει όχι μόνο για τον εαυτό του, αλλά με αποστολή.

«Θέλω να πετάξω ελεύθερα / πιο πέρα κι απ’ το κενό»

Πρόκειται για υπέρβαση του φόβου του θανάτου. Ο ακροβάτης δεν θέλει απλώς να σταθεί στο σκοινί — θέλει να το ξεπεράσει, να πετάξει. Άρα ο στόχος του δεν είναι μόνο επιβίωση — είναι πραγματική ελευθερία.

«Πράγματα μικρά και δεύτερα / δεν ξέρω ν’ αγαπώ.»

Απόρριψη του συμβιβασμού. Ο ακροβάτης δεν μπορεί να ζήσει χλιαρά. Είναι υπαρξιακά όλος ή τίποτα.

Συμπέρασμα

Το ποίημα της Δημητρούκα παρουσιάζει τον άνθρωπο ως ον σε διαρκή ακροβασία, αλλά και με βαθύ πόθο εσωτερικής αλήθειας.

Δεν είναι απλώς θρησκευτικό· είναι υπαρξιακό μανιφέστο:

Ο άνθρωπος δεν θέλει έναν Θεό έτοιμο, επιβεβλημένο, αλλά έναν Θεό που να τον αφορά προσωπικά.

Δεν ζητά εύκολη σωτηρία, αλλά θάρρος για αυθεντική ζωή.

Δεν θέλει απλώς να ισορροπεί — θέλει να πετάξει.

Ο «ακροβάτης» εδώ δεν είναι ο αδύναμος — είναι ο γενναίος που ζει στην κόψη της αλήθειας.

Η Λευτεριά στα Τρίκαλα – Ο Οκτώβρης του ’44

 

Ήταν οι τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη 1944, κι ένας βαρύς ίσκιος είχε απλωθεί πάνω από τα Τρίκαλα. Οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους έσφιγγαν ολοένα τον ζυγό: απαγόρευαν κάθε συγκέντρωση, άφηναν τον κόσμο να κυκλοφορεί μόνο λίγες ώρες την ημέρα και τον κρατούσαν κλεισμένο στα σπίτια με την απειλή της εκτέλεσης. Η αγορά ψυχορραγούσε· τα τρόφιμα σπάνιζαν, το χρήμα δεν άξιζε πια τίποτα και ο φόβος είχε φωλιάσει παντού. Κι όμως, πίσω από τις κλειστές πόρτες κάτι σιγόκαιγε. Οι φήμες για τις νίκες του Κόκκινου Στρατού και την απόβαση στη Νορμανδία είχαν φτάσει ως εδώ. «Λευτεριά έρχεται», ψιθύριζαν οι άνθρωποι μεταξύ τους.

Την 17η Οκτώβρη έσκασε η είδηση: οι Γερμανοί ανακοινώνουν γενική απαγόρευση κυκλοφορίας για την επομένη. Κανείς δεν ήξερε ακριβώς τι έρχεται, μα όλοι ένιωθαν πως το καθεστώς της σκλαβιάς έφτανε στο τέλος του. Μόνο που, αυτή τη φορά, το αντιστασιακό κίνημα δεν θα τους άφηνε να φύγουν έτσι απλά. Η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ είχε ετοιμάσει τα πάντα: ποιος θα κυνηγήσει τους Γερμανούς στην υποχώρηση, ποιος θα αποτρέψει τις καταστροφές, πώς θα μπει ο ΕΛΑΣ στην πόλη, ποιος θα γίνει δήμαρχος. Το όνομα του Νίκου Κλιάφα, δικηγόρου και ατρόμητου αγωνιστή, ξεχώρισε για την ηγεσία του νέου Δήμου.

Ήδη από τις αρχές του μήνα, οι αντάρτες είχαν πιάσει θέσεις γύρω από την πόλη: στο Κάστρο, στο Κουτσόχερο, στο Ζάρκο. Στις 6 Οκτώβρη, μια γερμανική φάλαγγα με εξήντα αυτοκίνητα ξεκίνησε από τα Τρίκαλα, αλλά δεν πήγε μακριά. Έπεσε πρώτα σε ενέδρα στο Κριτσίνι, ύστερα στο Ζάρκο, και διαλύθηκε κυριολεκτικά. Όσοι γλίτωσαν έτρεχαν τρομοκρατημένοι προς τη Λάρισα.

Λίγες μέρες πριν από την αποχώρηση, οι Γερμανοί ετοιμάζονταν να ανατινάξουν την κεντρική σιδερένια γέφυρα του Ληθαίου. Στα ξημερώματα της 18ης Οκτώβρη, αφού πέρασαν τα οχήματά τους, την είχαν ήδη ναρκοθετήσει. Ένας μόνο στρατιώτης έμεινε για να πυροδοτήσει. Αλλά εκείνη την ώρα ξεπρόβαλαν από τις σκιές εφεδροελασίτες που είχαν μείνει κρυμμένοι όλη τη νύχτα. Τον εξουδετέρωσαν και αποσύνδεσαν τις βόμβες. Έτσι, σώθηκε το πιο πολύτιμο πέρασμα της πόλης.

Κι έφτασε η μέρα. Στις 18 Οκτώβρη οι Γερμανοί έφυγαν οριστικά. Ο τελευταίος μοτοσικλετιστής, απομακρυνόμενος, έριξε τρεις τουφεκιές στον αέρα — ένας ήχος που έμοιαζε περισσότερο με αποχαιρετισμό παρά με απειλή. Τότε η πολιτοφυλακή πήρε θέση. Σφράγισε αποθήκες για να μην υπάρξουν λεηλασίες, κατέλαβε τη Διοίκηση Χωροφυλακής και μάζεψε όσους χωροφύλακες επιχείρησαν να ξεγλιστρήσουν.

Το πρωί, ο ΕΛΑΣ μπήκε στην πόλη. Δεν υπήρχε άνθρωπος που να έμεινε στο σπίτι. Γυναίκες έραιναν τους αντάρτες με λουλούδια, παιδιά έτρεχαν πλάι στα λάβαρα, άντρες τους αγκάλιαζαν κλαίγοντας. Οι δρόμοι είχαν στολιστεί με αψίδες και πανιά που έγραφαν «Καλώς τους!» Στην πλατεία Ρήγα Φεραίου μαζεύτηκαν χιλιάδες – είπαν πως ήταν τριάντα χιλιάδες ψυχές μαζί. Από τον εξώστη του «Πανελληνίου» μίλησαν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, και το πλήθος ξέσπασε σε ζητωκραυγές.

Εκείνη τη μέρα, στα Τρίκαλα δεν γιορταζόταν μόνο μια στρατιωτική νίκη. Γιορταζόταν η δικαίωση ενός λαού που άντεξε πείνα, φωτιά και αίμα, μα δεν λύγισε. Κι υποσχέθηκε πως, όποτε χρειαστεί, θα σταθεί ξανά όρθιος.