Κάθε τόπος κρύβει μέσα στις λέξεις του τη μνήμη, το
χιούμορ και τη σοφία των ανθρώπων του. Οι ιδιωματικές εκφράσεις, οι λέξεις που
δεν βρίσκονται στα λεξικά αλλά ακούγονται ακόμη στα καφενεία, στα χωράφια και
στις αυλές, αποτελούν ζωντανά ίχνη της τοπικής ταυτότητας. Με τον καιρό, πολλές
από αυτές τις λέξεις χάνονται - κι όμως, μέσα τους κουβαλούν έναν ολόκληρο
τρόπο να βλέπεις και να ονομάζεις τον κόσμο.
Η στήλη «Οι λέξεις του τόπου μας» έρχεται να φωτίσει αυτόν τον πλούτο της ντοπιολαλιάς. Κάθε φορά θα παρουσιάζουμε και θα ερμηνεύουμε μια χαρακτηριστική λέξη ή φράση της περιοχής μας - την προέλευσή της, τη σημασία της, τη χρήση της στην καθημερινή ζωή. Θα αναζητούμε τις ρίζες της σε παλαιότερα γλωσσικά στρώματα, θα τη συγκρίνουμε με συγγενικές λέξεις άλλων τόπων και θα θυμόμαστε πώς και πότε τη χρησιμοποιούσαν οι παλιοί.
Ξεκινάμε με την λέξη «ηλιάτσι», που την ακούσαμε στο Βαλτινό.
Η λέξη «ηλιάτσι» είναι παραφθορά από σλαβικής ή
αλβανικής προέλευσης λέξη (λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας και των γλωσσικών
επιρροών στη Θεσσαλία). Δεν υπάρχει ξεκάθαρη ετυμολογική ανάλυση. Ίσως
πρόκειται για τοπικό ιδιωματισμό με συμβολική σημασία: π.χ. κάτι που περιμένεις
να έρθει (όπως ο ήλιος), αλλά τελικά δεν «φάνηκε».
Η λέξη «ηλιάτσι» μπορεί να συνδέεται και με τον
ήλιο (ίσως ποιητικά ή μεταφορικά), και να σημαίνει κάτι σαν: «το φως», «η
ελπίδα», «η καλή τύχη».
Οπότε το «φέτος δεν είδαμε ηλιάτσι»
μεταφράζεται και ως: Δεν είδαμε άσπρη μέρα.
Συμπέρασμα: Η λέξη «ηλιάτσι»,
στα Τρίκαλα, σημαίνει πιθανότατα: Καλή σοδειά, προκοπή, ή κέρδος.
Η φράση «δεν είδαμε ηλιάτσι» δηλώνει: μια
χρονιά δύσκολη, χωρίς απολαβές, χωρίς τύχη, η επιτυχία.
