«Η αισθητική
είναι η Ηθική του Μέλλοντος»
Στις
διαπροσωπικές και κοινωνικές μας σχέσεις, όπως και στην επαφή
μας με την πραγματικότητα (φυσική και κοινωνική), πέραν όλων των
άλλων στοιχείων που χρησιμοποιούμε για την κατανόηση
και αξιολόγηση των συνανθρώπων μας αλλά και της πραγματικότητας
κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει και η Α ι σ θ η τ ι κ ή.
Η έννοια της
Αισθητικής
Η αισθητική ως
κλάδος της Φιλοσοφίας και ως το τέταρτο στοιχείο της (Ηθική,
Γνωσιολογία, Μεταφυσική) πασχίζει-όχι πάντα με ευκολία και πειστικά-να
ορίσει την έννοια του Ωραίου. Ο ορισμός
του ωραίου, του κάλλους και της ομορφιάς γενικότερα
αποτελούσε ανέκαθεν το δήλιον πρόβλημα των Φιλοσόφων και όχι μόνον. Κι
αυτό γιατί η ομορφιά συνιστά ένα άκρως υποκειμενικό βίωμα ή θέμα και
δεν μπορεί να αποδειχτεί λογικά.
Γνωστή
εξάλλου είναι και η θέση ερώτημα πως «η ομορφιά βρίσκεται στα μάτια ή στο
αντικείμενο;». Αυτό από μόνο του υποδηλώνει σαφέστατα και
τον υποκειμενικό χαρακτήρα του Ωραίου-Ομορφιάς αλλά και το άσκοπο και
το ατελέσφορο των συζητήσεων για τον ακριβή προσδιορισμό τους.
Συμπληρωματικά θα μπορούσε κάποιος να προβάλει και το λατινικό απόφθεγμα
ως ακαταμάχητο πειστήριο για τη ματαιότητα των προσπαθειών
να οριστεί επακριβώς και με τρόπο πειστικό και γενικά αποδεκτό το
περιεχόμενο του Ωραίου, της Ομορφιάς και του Κάλλους.
“De gustibus et coloribus non est disputandum” (σε
θέματα γεύσης και χρωμάτων δεν μπορεί να υπάρξει ουδείς λόγος).
Σχέση Αισθητικής
και Ηθικής
Όσοι παρακάμπτουν την
αισθητική, ως αναζήτηση του Ωραίου, λησμονούν πως, σύμφωνα και με
τον Σωκράτη, το Καλόν, το Ωραίον, και
το Κάλλος ταυτίζονται με το Αγαθόν, έτσι που όλα μαζί να
επωάζουν το Ωφέλιμον. Δηλαδή, για την αρχαία φιλοσοφική σκέψη
η Αισθητική (το ωραίο, το κάλλος) και
η Ηθική (το αγαθόν) συνιστούν τις δυο εκφάνσεις
της Ωφελιμότητας.
Ίσως
κάποιοι και δικαιολογημένα να αντιτίθενται στην παραπάνω άποψη του Σωκράτη
και ιδιαίτερα στη σχέση Ωραίου + Αγαθού με το Ωφέλιμον. Κι αυτό
γιατί ο άνθρωπος διαχρονικά επιδιώκει το Ωφέλιμον ως αναγκαίο στοιχείο
της υλικής του επιβίωσης αφού η υλική του υπόσταση κυριαρχεί έναντι
των άλλων υποστάσεων.
Ωστόσο
κανείς δεν μπορεί να μην εστιάσει στη σχέση μεταξύ της Αισθητικής και
της Ηθικής. Σύμφωνα, δηλαδή, με την αντίληψη αυτή το Ωραίο, το
Όμορφο, το Κάλλος δρουν ηθικοποιητικά στον άνθρωπο και τον καθιστούν
ενάρετο πολίτη. Εξάλλου το ιδανικό των αρχαίων Ελλήνων ήταν «ο καλός
καγαθός πολίτης».
Με
άλλα λόγια η Ηθική αποβλέπει στην αποφυγή του κακού και στην επιδίωξη
του καλού. Από την άλλη πλευρά η Αισθητική αποσκοπεί στην
απόλαυση (Ψυχική, πνευματική…). Τούτων, όμως, δοθέντων εύκολα
μπορούμε να εικάσουμε και να διαπιστώσουμε πως μέσα στο Ωραίο υπάρχει
και κάποιο Ήθος, όπως και σε κάθε Ήθος- Ηθικό (αλήθεια)
υπάρχει η ομορφιά. Κι αυτό γιατί κανείς δεν διανοείται να εκλάβει και να
αποδεχτεί κάτι ως Ωραίο που μέσα του όμως ενυπάρχει το ανήθικο και το αντίθετο.
Γίνεται,
λοιπόν, κατανοητό πως το Ωραίο με όλα τα γνωρίσματά
του επηρεάζει ηθικά την ψυχή του ανθρώπου, τον εξαγνίζει,
τον λυτρώνει, τον απελευθερώνει από τα γήϊνα και γενικότερα
τον ηθικοποιεί και συντείνει στην τελείωσή του ως μιας
πολυδιάστατης οντότητας. Η αισθητική κάθαρση, η εσωτερική τέρψη και η
πνευματική ανάταση συνδράμουν θετικά και στην Ηθική αρτίωση του
ανθρώπου.
Με
οδηγό όλες τις παραπάνω παραδοχές μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε την αλήθεια
που υποδηλώνει η θέση του Νίτσε πως «Η Αισθητική είναι η Ηθική του μέλλοντος».
Αν
κάποιος προσπαθήσει να αναζητήσει και να καταγράψει όλα εκείνα τα
στοιχεία που συνθέτουν το περιεχόμενο της αισθητικής εύκολα θα
μπορέσει μεταξύ των άλλων να συμπεριλάβει και τα παρακάτω, όπως τα καταγράφει
και ο Ιάσων Ευαγγέλου στο βιβλίο του «Αισθητική και
Τέχνη» (Εκδόσεις Σαββάλα):
«Η καθαρή και
ακριβής έκφραση, η αρχιτεκτονική της μορφής και της ουσίας, η αρμονία και ο
ρυθμός, η ισορροπία των μερών, η αναλογία των σχέσεων, η συμμετρία, η τάξη των
σχημάτων και η ελευθερία των αναζητήσεων, η ευρηματικότητα του σπάνιου και του
εκλεκτού, η αποκάλυψη της ανθρώπινης ευαισθησίας…)».
