Το φιλί του ορατού και το μυστήριο του Αοράτου

 

Ο ασπασμός της εικόνας, πράξη απλή αλλά βαθειά φορτισμένη, στέκεται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο ορατό και το αόρατο. Τα χείλη που αγγίζουν το ξύλο ή το πανί δεν αποδίδουν τιμή στην ύλη καθαυτή, αλλά σε Εκείνον που φανερώνεται διαμέσου αυτής. Η εικόνα, ως θεολογικό γεγονός, είναι καρπός της Ενσάρκωσης: αφού ο Λόγος έγινε σάρκα και έλαβε μορφή αισθητή, η ύλη αγιάζεται ως φορέας της θεϊκής παρουσίας. Οπότε, ο ασπασμός δεν προσκυνά το υλικό αντικείμενο, αλλά κοινωνεί —δια της αφής και της στοργής— με το πρωτότυπο που η εικόνα φανερώνει.

Κι όμως, το λεπτό όριο ανάμεσα στην προσκύνηση και τη λατρεία καραδοκεί. Όταν ο άνθρωπος εγκλωβίζεται στη μορφή και λησμονεί το Μυστήριο, όταν η εικόνα μετατρέπεται σε μαγικό αντικείμενο ή σε ειδωλολατρικό φυλαχτό, τότε ο ασπασμός παύει να είναι συμμετοχή στο θαύμα της Ενσάρκωσης και διολισθαίνει σε τυφλή λατρεία της ύλης. Αυτή είναι η μεγάλη πνευματική δοκιμασία: να μπορείς να ασπάζεσαι την εικόνα χωρίς να ειδωλοποιείς το σύμβολο.

Ο σωστός ασπασμός, λοιπόν, είναι μια πύλη. Δεν σταματά στο ξύλο, αλλά διαπερνά το φαινόμενο για να ενωθεί με το Πρόσωπο. Είναι πράξη αγάπης και πίστης, που ενώνει σώμα και πνεύμα, αίσθηση και νόημα. Όπως το παιδί φιλεί τη φωτογραφία του πατέρα του απουσιάζοντος, όχι γιατί αγαπά το χαρτί, αλλά γιατί ποθεί την παρουσία του προσώπου, έτσι και ο πιστός, με τον ασπασμό της εικόνας, εκδηλώνει τον πόθο της καρδιάς για την ένωσή του με τον Ενανθρωπήσαντα Θεό. Εάν το μυστήριο παραμένει ζωντανό μέσα του, η πράξη αυτή μεταμορφώνεται σε μετοχή στην ενσάρκωση· αν όμως το μυστήριο σβήσει, τότε μένει ένα κούφιο τυπικό, που τείνει στην ειδωλολατρία.

Έτσι, ο ασπασμός της εικόνας δεν είναι ούτε αυτονόητα μυσταγωγική ούτε αυτόματα ειδωλολατρική πράξη. Είναι καθρέφτης της καρδιάς αυτού που ασπάζεται. Αν η καρδιά διακρίνει το ασώματο παρόν μέσα στο αισθητό σημάδι, τότε η πράξη γίνεται προσευχή και κοινωνία· αν όμως κλείνεται στο υλικό «εργαλείο», τότε η πράξη χάνει το φως και γίνεται είδωλο του εαυτού της.