Τα γλυκά που έτρωγαν παλιότερα στο χωριό ήταν σπιτίσια κυρίως, παρασκευάζονταν δηλαδή στο σπίτι αποκλειστικά από τις γυναίκες. Σπάνια χρησιμοποιούσαν έτοιμα, από ζαχαροπλαστική δηλαδή της βιομηχανίας και του εμπορίου.
Κύριο υλικό παρασκευής τους ήταν τα φρούτα και κάποια λαχανικά ή οι φλούδες τους, απ’ όπου έπαιρναν και την ονομασία τους. Έτσι έχουμε γλυκό κυδώνι, μήλο, πορτοκάλι, κεράσι, βύσσινο, σύκο, σταφύλι, νεράντζι, καρύδι, πελτέ, ριντζέλια, καρπούζι, κολοκύθι, μελιτζανάκι, αγγουράκι, ντοματάκι. Τα λέγανε και έτσι: κυδωνάτο, καρυδάτο, καρπουζάτο. Όλα αυτά αποτελούν και μια άλλη κατηγορία, τα λεγόμενα γλυκά του κουταλιού. Τρώγονται με το μικρό κουταλάκι του γλυκού.
Υπάρχουν και τα άλλα τα γλυκά που γίνονται από διάφορα υλικά, κυρίως από αλεύρια (καθάριο καλαμποκίσιο, σιμιγδάλι), από γάλα, αυγά, βούτυρο, λάδι, λίπα. Από ξηρούς καρπούς, καρύδια και αμύγδαλα, επίσης από σουσάμι, μπαχαρικά, (κανέλλα, γαρύφαλλο, μοσχοκάρυδο).
Ανάλογα πάλι με τον τρόπο παρασκευής και με το είδος του ψησίματος μπορεί να τα διακρίνει κανείς σε γλυκίσματα του τηγανιού: λαγγίτες, δίπλες, σε γλυκίσματα ταψιού: διάφορες γλυκόπιτες (γαλατόπιτα, ρυζόπιτα, κολοκυθόπιτα γλυκιά, αυγόπιτα, καρυδόπιτα, ραβανί, κανταΐφι, μπακλαβάς, παντεσπάνι) και σε άλλα που ζυμώνονται με αλεύρια: κουλούρες γάμου, κουλουράκια, κουραμπιέδες.
Ελάχιστα άλλα γλυκά που χρησιμοποιούσαν ήταν της βιομηχανίας και του εμπορίου: λουκούμια, κουφέτα, σοκολατάκια, μπισκότα και καραμέλες του γάλακτος, καραμέλες βέργα, καραμέλες ραντεβού.
Η παρασκευή και η χρήση αυτών των γλυκών συνεχίζεται μέχρι και τη δεκαετία του ΄70 χωρίς σχεδόν καμιά αλλαγή. Από εκεί και πέρα εμφανίζονται και στο χωριό άλλα γλυκά με το σημερινό τρόπο παρασκευής: διάφορες πάστες, κορμός, μιλφέιγ, παγωτά, ροξάκια, μελομακάρονα και τέτοια.
Το καθένα από τα γλυκίσματα αυτά, πέρα από την καθημερινή βιολογική και γαστρονομική ανάγκη του ανθρώπου, είχε και μια τελετουργική, μαγικοθρησκευτική και εθιμοτυπική χρήση. Ο ρόλος του δηλαδή άλλοτε ήταν θρησκευτικός και άλλοτε κοινωνικός. Τα α γλυκίσματα ήταν ανάλογα με το σκοπό, την περίσταση και την περίπτωση για τα οποία προορίζονταν. Το κανίσκι για τη λεχώνα περιλάμβανε σχεδόν αποκλειστικά κοτόπουλο βραστό ή τηγανισμένο, κουλούρα κεντημένη με ψαλίδι σε διάφορα κεντίδια, λαγγίτες, δίπλες και κρασί μαυροδάφνη. Όλα αυτά είναι τονωτικά φαγητά, για να δυναμώσει η λεχώνα, «να σταθεί στα πόδια τς».
Την Πρωτοχρονιά έφτιαχναν κουραμπιέδες. Τις Αποκριές λαγγίτες, χαλβά μαλακό και σαμένιο, δίπλες κι αργότερα κανταΐφι. Τα Ψυχοσάββατα πάλι, ενώ ήταν πολύ κοντά στις Αποκριές, έφτιαχναν γλυκόπιτες: γαλατόπιτες, καρυδόπιτες, μπακλαβάδες. Στα μνημόσυνα στάρι γλυκό (κόλυβα), σοκολατάκια.
Παλιότερα δεν κατανάλωναν σχεδόν καθόλου γλυκά, εκτός από τις χρονιάρες μέρες. Ίσως επειδή είχαν άφθονα τα φρούτα, ιδίως τα καλοκαιρινά, ίσως για λόγους οικονομικούς (η ζάχαρη για ορισμένους ήταν απρόσιτη). Κάποιοι άλλοι πάλι είχαν δικό τους μέλι και «πόρευαν» μ’ αυτό: «Ύστερα ποιος να το φκιάσει; σάματι άδειαζάμαν κιόλα τότε;». Να και ένας άλλος λόγος που τότε ο κόσμος περίμεναν με λαχτάρα και ανυπομονησία τις γιορτές, τις επισκέψεις και τις χρονιάρες μέρες, για να γλυκαθούν λιγάκι.
Το γλυκό δείχνει και την οικονομική και την κοινωνική κατάσταση του καθένα. «Φτωχός κι ανοικοκύρευτος κόσμος. Πήγαμαν εκεί και δεν είχαν ούτε ένα γλυκό να μας κεράσουν», άκουγες να λένε. Επίσης την οικονομική κατάσταση την έδειχναν και τα αντικείμενα σερβιρίσματος: δίσκος, ποτήρια, κουταλάκια, πιρουνάκια, μπούκλες και κανάτες, πιατάκια, φλιτζάνια: αν υπήρχαν όλα αυτά κομπλέ, αν ήταν ποιότητας (ασημένια, κρυστάλλινα, πορσελάνινα και τέτοια), ο νοικοκύρης θα ήταν πλούσιος. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσίαζε τα γλυκά η νοικοκυρά και τα κερνούσε, η καθαριότητα, το ντύσιμό της, η όλη στάση της και τα «σουρέτια» της γενικά έδειχναν τη μόρφωση, την αγωγή και την κοινωνικότητα της όλη. Το κορίτσι της παντρειάς από δω φαινόταν αν έκανε για σπίτι ή όχι. «Πόσες προξενιές χάλασαν έτσι»!
Την ώρα π ου γίνεται το γλυκό «δεν κάνει» να το θαυμάσεις ή
να το παινέψεις, γιατί θα χαλάσει. Την ώρα που φουσκώνει στο ταψί μην πεις:
«πω! πω! πως φούσκωσε, γιατί θα «πέσει»
αμέσως. Πίστευαν λοιπόν πως το καλό γλυκό ματιάζεται, γι’ αυτό αντί να το
θαυμάζεις, πρέπει να το φτύσεις και να πεις: «φτου! φτου! να μην (α)ματιαστεί».
Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις, σχετικές με τροφές – ποτά και μαγειρικά σκεύη:
-φάε νύφη τραχανά, - καλά είναι και τα κοψίδια.
-κολοκύθια με τη ρίγανη.
-που θα πέσει το μήλο.
-κουκούτσι μυαλό.
-σκόρδα στα μάτια σ’.
-ε, σκορδοκαΐλα μεγάλη.
-τα τηγανίζουν τα’ αυγά, δεν τ’ αλωνίζουν.
-α, κάστανο το ’κανες.
-σύκα και μπιμπίλια και γλυκό κρασί.
-μ’ έκαψες το κρομμύδι εμένα.
-έπεσε στην κολοκυθόπιτα.
-τραχανά για άπλωμα.
-τα’ ανάπιασαν τα προζύμια.
-τα τσιούγκρισαν.
-την έκανε κράνο.
-θα το κοιτάς με το μακαρόνι.
-εμ, δε θα σου στείλω και κλούρα κιόλας.
-άμα πείσμωσες πιες ξίδι,
-αρβίθια ξνα.
-κάτσε στα αυγά σου.
-πήρε μέντα αυτός.
-έγινε ντιπ πίτα.
-μετρημένα κουκιά.
-είναι ένα τσιανάκι αυτός.
Του Ευαγγέλου Σ. Στάθη
