Παλαιότερα, υπήρχε συχνά το φαινόμενο της αντιδικίας των κατοίκων για διάφορα θέματα όπως, των τσοπάνηδων με τους καλλιεργητές, καθώς πολλές φορές γίνονταν ζημιές από τα κοπάδια στις καλλιέργειες. Επίσης, οι κλέφτες και οι ευκαιριακοί άρπαγες δεν άφηναν σε ησυχία τους ανθρώπους των χωριών. Εδώ το λόγο είχε ο αγροφύλακας και αφού πρώτα το ξύλο «έπεφτε βροχή», ή συμβίβαζε τους αντιδικούντες ή υπέβαλε μηνύσεις.
Ιδιωτικοί αγροφύλακες
Στις αρχές του 19ου αιώνα οι εξουσιαστές, οι Τσιφλικάδες, οι μισθωτές ή αγρολήπτες ακινήτων, αγροτικών κτημάτων είχαν τη δυνατότητα να διατηρούν ιδιωτικό αγροφύλακα κατά μόνας η από κοινού, αμειβόμενο από αυτούς τους ίδιους κατά την μεταξύ τους συμφωνία. Οι ιδιωτικοί αγροφύλακες διορίζονταν μετά από αίτηση των ενδιαφερομένων από τον αγρονόμο ενώπιον του οποίου έδιναν και τον όρκο του δημοσίου υπηρέτη. Ο αγρονόμος μπορούσε να αρνηθεί το διορισμό προσώπου προτεινόμενο ως ιδιωτικού αγροφύλακα, με αιτιολογημένη απόφαση του.
Ο ιδιωτικός αγροφύλακας είχε όλες τις αρμοδιότητες των αγροφυλάκων και εξομοιώνονταν κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του. Δεν μπορούσε όμως να επιδίδει ποινικά δικόγραφα ούτε να εκτιμά τις ζημιές που γίνονταν. Ο Νομάρχης μπορούσε να απολύσει ιδιωτικό αγροφύλακα χωρίς διατυπώσεις εάν διαπίστωνε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η διατήρησή του δεν είχε ως αποκλειστικό σκοπό τη φύλαξη του κτήματος. Οι ιδιωτικοί αγροφύλακες μπορούσαν να οπλοφορούν μόνο κατόπιν άδειας της οικείας αστυνομικής αρχής. Στο Βαλτινό παλαιότερα οι αγροφύλακες (δραγάτες) ήταν ιδιωτικοί και τους έβαζαν οι κάτοικοι να φυλάνε τα σπαρτά και τα αμπέλια τους. Μαζεύονταν, κουβέντιαζαν και όλοι μαζί αποφάσιζαν ποιόν θα βάλουν δραγάτη.
Η Αγροφυλακή
Το 1954 ιδρύθηκε το Σώμα Αγροφυλακής. Σύμφωνα με το νομοθετικό διάταγμα 3030/1954 περί αγροφυλακής καθορίζονται οι αρμοδιότητες της αγροφυλακής ως εξής:
1) Η φρούρηση των αγροτικών κτημάτων για την πρόληψη της κλοπής της φθοράς και των άλλων αδικημάτων ανήκει στην αγροφυλακή. Η αγροφυλακή έχει επίσης την προανάκριση αυτών των αδικημάτων και την εκδίκαση σε βαθμό πταίσματος. Στην αγροφυλακή επίσης ανήκει και η αστυνόμευση των αρδευτικών υδάτων.
2) Η αγροφυλακή είναι δημόσια υπηρεσία υπαγόμενη στο υπουργείο των Εσωτερικών.
Μια οικογενειακή παράδοση αγροφυλάκων καταγράφεται στο Βαλτινό από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τα τέλη του.
Πρόκειται για τον ιδιωτικό αγροφύλακα Βασίλειο Σκρέκα που υπήρξε αγροφύλακας περίπου από το 1900. Στη συνέχεια ακολούθησε το επάγγελμα ο γιός του Θεόδωρος Σκρέκας ο οποίος εντάχθηκε στο Σώμα Αγροφυλακής το 1955 και ακολούθησε ο εγγονός από θυγατέρα Αντώνιος Τσιγάρας, ο οποίος εντάχθηκε στο Σώμα το 1960 και διατέλεσε τα καθήκοντά του μέχρι το 1988.
Οι δραγάτες
Οι δραγασιές ήταν τα εποπτικά σημεία των αγροφυλάκων. Ήταν καλύβες πάνω σε δένδρα ή καρφωμένες πάνω σε ξύλινα δοκάρια και από αυτές παρατηρούσε ο δραγάτης την περιοχή ευθύνης του όπου εκτείνονταν τα αμπέλια και τα σπαρτά. Διάλεγαν ένα ψηλό και τουφωτό δένδρο και στα κλαδιά του καρφώνοντας διάφορα ξύλα έστηναν μια καλυβίτσα. Αν δεν υπήρχε δένδρο στην κατάλληλη μεριά κατασκεύαζαν τη δραγασιά με τέσσερεις πασσάλους (στύλους) και στην κορυφή δημιουργούσαν ένα πατάρι. Από πάνω έστηναν μια στέγη από κλαδιά και κάτω μια ξύλινη σκάλα για να ανεβαίνουν στο πατάρι. Εκεί ψηλά ξάπλωνε όλη τη μέρα ο δραγάτης και παρατηρούσε τα αμπέλια και τα σπαρτά, προστατεύοντάς τα από τους κλέφτες, τα πουλιά και τα ζώα. Τέτοιες δραγασιές υπήρχαν στο Βαλτινό στη γεωργική περιοχή «Αμπέλια», στις «Χαλκιές» (στο αμπέλι του Ψύχου), και στο «Παπατσέτσου» (στο αμπέλι του Κων/νου Τσιγάρα).
Ιδιωτικοί αγροφύλακες του Βαλτινού διατέλεσαν οι εξής: Σκρέκας Βασίλειος, Παζαράς Ιωάννης, Μπαντόλιας Σπύρος, Πέτρου Δημήτριος, Περιστέρης Στέφανος, Χρηστάκος Γιαννάκης, Βότσιος Αντώνιος, Ψαράς Δημήτριος, Καραστέργιος Ιωάννης, Καλαμαράς Παναγιώτης.
Κατά την έρευνα προέκυψαν δύο δημοσιεύματα εφημερίδων με περιστατικά ιδιωτικών αγροφυλάκων του Βαλτινού. Την εποχή που ο αγροφύλακας αποτελούσε μαζί με τον χωροφύλακα, τον δάσκαλο και τον παπά, την άτυπη τοπική εξουσία κάθε χωριού ο αγροφύλακας βιοπράγησε εναντίων τριών ατόμων της ίδιας οικογένειας του χωριού, γιατί διέπραξαν το …«φοβερό έγκλημα» να βόσκουν τα ζώα τους, δύο όλα κι όλα, στον «Μεριά». Στην εφημερίδα «Θάρρος» της 15ης Μαΐου 1911 διαβάζουμε την είδηση πιο συγκεκριμένα: «Άθλοι Αγροφύλακος Ό αγροφύλαξ του χωρίου Βαλτσινού μετά του αδελφού του Βασιλείου επειδή ο Ευάγγελος Γκούγιας μετά των αδελφών του Ελένης και Κωνστάντως ανθίσταντο να παραλάβη δυο ζώα των βόσκοντα εις την περιφέρειαν Βαλτσινού, επετέθησαν κατ’ αυτών διά ράβδων και μαχαίρας και τον μεν Ευάγγελο Γκούγιαν εκτύπησαν εις την κεφαλήν δια ράβδου, την αδελφήν του Ελένην ετραυμάτισε σοβαρώς δια μαχαίρας εις το στήθος και της έθραυσε τον αριστερόν βραχείονα, την δε άλλην αδελφήν του Κωνστάντω την εκτύπησεν εις τους ώμους και εις την πλάτην δια ράβδου και της εμαύρισε το κορμί. Οι παθόντες κατήγγειλαν τους δράστας εις την Αστυνομίαν».
Ενώ στην εφημερίδα «Θάρρος» της 27ης Οκτωβρίου 1911 δημοσιεύθηκε η είδηση που έγινε στην περιοχή του Βαλτινού και αφορά σε γεγονός απόπειρας φόνου, με πρωταγωνιστή τον Βασίλειο Θεοδ. Σκρέκα ή Ντορή. Παραθέτουμε παρακάτω το δημοσίευμα της εφημερίδας ακριβώς όπως έχει: «ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ Εις την Αστυνομίαν κατηγγέλθη χθες, ότι ο επιστάτης του χωριού Τσιάρα, κ. Λ. Παπαστελιόπουλος επανακάμπτων προχθές τη νύκτα εκ του χωρίου ενταύθα μετά του αγροφύλακος, υπέστη καθ΄ οδόν επίθεσιν δολοφονικήν υπό του πρώην αγροφύλακος Σκρέκα ή Ντουρή πυροβολήσαντος ανεπιτυχώς εναντίον του, ως λέγει, και τραπέντος εις φυγήν, ως είδε τον ακόλουθον αγροφύλακα ότι εξήγαγε το περίστροφον του να πυροβολήση εναντίον του».
Το παραδοσιακό τραγούδι που αφορά στην εικόνα και τη δράση του δραγάτη.
Ο Δραγάτης
Άντε να τες, να τες που ’ρχονται
τρεις μαυρομάτες,
κοντούλες και γεμάτες
Και τον δραγάτη φώναζαν
-Δως μας σταφύλια
και φίλα μας στα χείλια.
-Εσείς τ’ αμπέλι το ξέρετε
μπάτε και φάτε,
κανέναν μη ρωτάτε.
Κι ώσπου να μπει κι ώσπου να βγει
η κόρη απ’ τ’ αμπέλι,
μας βγήκε φιλημένη.
Καθήκοντα αγροφυλάκων
1. Οι αγροφύλακες ως όργανα διοικητικής και δικαστικής αστυνομίας υποχρεούνταν α) να περιφέρονται σε απροσδιόριστες ώρες της ημέρας και νύχτας, στην κτηματική τους θέση και να επαγρυπνούν έτσι ώστε να μη διαπράττονται αδικήματα στα αγροτικά κτήματα. β) να βεβαιώνουν και να καταγγέλλουν όσα αγροτικά αδικήματα πράττονταν στην περιφέρειά τους. 2. Ο αγρονόμος δύναται να αναθέσει στον αγροφύλακα της περιοχής και την φύλαξη των οικείων χωριών η συνοικισμών όταν οι κάτοικοι απομακρύνονται από αυτά ομαδικώς για παραθέριση η παραχείμαση για το χρόνο της απουσίας των κατοίκων.
3. Οι αγροφύλακες να παρείχαν τη συνδρομή τους στην δημόσια δύναμη για την τήρηση της δημόσιας ασφαλείας στην αγροτική περιοχή τους καθώς και στην εισαγγελική και ανακριτική αρχή εφόσον δεν παρακωλύεται η υπηρεσία τους.
4. Οι αγροφύλακες υπό τις διαταγές των προϊσταμένων τους και σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές ενεργούσαν για να προάγουν το πράσινο και την Γεωργία γενικά, ειδικότερα δε σε έργα αναδασώσεων δεντροφυτεύσεων και εφήρμοζαν το νόμο που αφορά την πρόληψη και καταστολή των μεταδοτικών νόσων των ζώων, την προστασία κατά της φυλλοξέρας, την καταπολέμηση των νόσων των φυτών, την καταστροφή των αρουραίων και ακρίδων, την καταδίωξη των επιβλαβών για τη Γεωργία ζώων και πτηνών, την απαγόρευση της εκρίζωσης έως και καταστρεπτικής κοπής δέντρων κλπ. Οι αγροφύλακες υποβάλλονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της υπηρεσίας τους σε εκπαιδευτικές διαδικασίες, διδασκαλία και οργανωμένες ασκήσεις.
Η στολή τους
Κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας τους οι αγροφύλακες φορούσαν στολή, εξάρτηση και οπλισμό χωρίς ειδική άδεια. Ο απαιτούμενος για τους αγροφύλακες οπλισμός παρέχονταν από το κράτος. Οι αποχωρούντες από την υπηρεσία όφειλαν να παραδώσουν τον οπλισμό σε καλή κατάσταση και ευθύνονταν για αυτόν.
Αγροτικές Παραβάσεις
Αγροτικά αδικήματα θεωρούνται η κλοπή, η υπεξαίρεση και φθορά αγροτικού κτήματος καθώς και η όποια αγροτική φθορά από ζώα και πτηνά, η διατάραξη της ροής των αρδευτικών υδάτων, η μετακίνηση ορόσημων, η μείωση εκτάσεων, οι παραλείψεις για τη φύλαξη φρεάτων κ.α. Όλα αυτά διώκονταν και τιμωρούνταν.
