Το Μήλο: ο Καρπός της Γνώσης και της Πτώσης

 

Από τους αρχαίους μύθους ως τα σύγχρονα σύμβολα, το μήλο διατρέχει την ανθρώπινη ιστορία σαν ένας μικρός, στρογγυλός καθρέφτης της ανθρώπινης μοίρας. Γυαλιστερό, ελκυστικό, γεμάτο πειρασμούς, φέρει μέσα του την αντίφαση της ομορφιάς και της απώλειας, της αποκάλυψης και της καταστροφής. Είναι ο καρπός που, κάθε φορά που δαγκώνεται, γεννά ένα καινούργιο τραύμα στη συνείδηση του ανθρώπου.

Στην Παλαιά Διαθήκη, το μήλο -ή, καλύτερα, ο “καρπός της γνώσης του καλού και του κακού”- σφραγίζει την αρχή όλων των δεινών. Ο Αδάμ και η Εύα δεν έφαγαν απλώς ένα φρούτο, έσπασαν το όριο που χωρίζει τον άνθρωπο από τον Θεό. Ο απαγορευμένος καρπός έγινε το μέτρο της ανθρώπινης αλαζονείας, το σύμβολο της γνώσης που αποκτάται με τίμημα τον παράδεισο. Από τη στιγμή εκείνη, το μήλο έγινε συνώνυμο της πτώσης - της δίψας να γνωρίσουμε εκείνο που δεν μας ανήκει.

Αιώνες αργότερα, στο πεδίο της ελληνικής μυθολογίας, το μήλο ξαναπαίρνει ρόλο καταλυτικό. Το “μήλο της έριδος”, το δώρο της θεάς Έριδας στις τρεις θεές, φέρει χαραγμένη τη φράση “τῇ καλλίστῃ” – “στην ομορφότερη”. Η απλότητα του δώρου γεννά έναν κατακλυσμό: ο Πάρης, η κρίση του, η οργή της Ήρας, η εκδίκηση της Αθηνάς, ο πόλεμος της Τροίας. Ένα μήλο γίνεται η σπίθα που ανάβει την πυρά της ματαιοδοξίας, της φιλονικίας και της ανθρώπινης καταστροφής. Το φρούτο της ομορφιάς μετατρέπεται στο σύμβολο της έριδας, γιατί κάθε ομορφιά που διεκδικείται με εγωισμό, οδηγεί στον πόλεμο.

Στον κόσμο των παραμυθιών, το μήλο κρατά ξανά τη θέση του πειρασμού. Στη “Χιονάτη και τους επτά νάνους”, η κακιά μητριά προσφέρει το κόκκινο μήλο με χαμόγελο και δηλητήριο. Ο καρπός δεν είναι πια μέσο γνώσης ή έριδας, αλλά όργανο εξαπάτησης. Το μήλο, εδώ, αποκτά την απόχρωση της γοητείας του κακού, η επιφάνειά του λάμπει από αγνότητα, μα ο πυρήνας του κρύβει θάνατο. Είναι το σύμβολο της παραπλανητικής ομορφιάς, της κακίας που φορά τη μάσκα της αθωότητας.

Κι ύστερα, στους νεότερους χρόνους, ένα άλλο μήλο πέφτει. Ο Νεύτωνας, καθισμένος κάτω από μια μηλιά, βλέπει τον καρπό να κατρακυλά στη γη. Το μήλο αυτό δεν οδηγεί στην πτώση, αλλά στη γνώση της πτώσης, στην κατανόηση της βαρύτητας, του νόμου που συνδέει τα σώματα, γήινα και ουράνια. Το μήλο του Νεύτωνα γίνεται το αντίβαρο του μήλου της Γένεσης, το ένα καταδικάζει τον άνθρωπο για την αναζήτηση της γνώσης, το άλλο τον δικαιώνει μέσω της επιστήμης. Όμως και εδώ ελλοχεύει η ειρωνεία: κάθε νέα γνώση μάς φέρνει πιο κοντά στην ύβρη εκείνης της πρώτης δαγκωνιάς.

Και τέλος, το μήλο του σύγχρονου κόσμου – το δαγκωμένο μήλο που έγινε εμπορικό έμβλημα. Ένα σύμβολο που συνδέει ξανά την τεχνολογία με τον αρχαίο πειρασμό. Το δάγκωμα στο μήλο του λογότυπου θυμίζει τη δαγκωνιά της Εύας, η τεχνολογία, όπως η γνώση, υπόσχεται ελευθερία, μα φέρνει και εξάρτηση. Το μήλο εδώ δεν είναι καρπός, είναι σήμα: ένα νέο Ευαγγέλιο της ύλης, όπου η επιθυμία μετατρέπεται σε προϊόν και η γνώση σε κατανάλωση.

Έτσι, από τον Παράδεισο ως το λογότυπο των ψηφιακών μας οθονών, το μήλο διαγράφει έναν κύκλο, τον κύκλο της ανθρώπινης μοίρας. Είναι πάντα εκεί: ανάμεσα στο καλό και το κακό, στο φως και στο σκοτάδι, στη γνώση και στην πλάνη.
Ο άνθρωπος το δαγκώνει ξανά και ξανά, κάθε εποχή με διαφορετικό πρόσχημα, αλλά με την ίδια λαχτάρα: να γνωρίσει, να κατέχει, να υπερβεί.

Κι ίσως το αληθινό μήνυμα του μήλου να μην είναι ούτε η τιμωρία ούτε η λύτρωση, αλλά η διαρκής υπενθύμιση ότι η γνώση και η πτώση είναι ταυτόσημες όψεις του ίδιου καρπού, του καρπού της ανθρώπινης περιέργειας.

Ο Μύθος του Κυπάρισσου: Η Αιώνια Θλίψη που Έγινε Δέντρο

 

Σύμφωνα με τον αρχαίο ελληνικό μύθο, το κυπαρίσσι οφείλει την ονομασία του στον Κυπάρισσο, έναν όμορφο νέο από την Κω ή, κατά άλλες παραδόσεις, από την Κέα. Ο Κυπάρισσος ήταν αγαπημένος του θεού Απόλλωνα, ο οποίος του είχε χαρίσει ένα ιερό ελάφι, ήμερο και ήσυχο, που τον συνόδευε παντού και του κρατούσε συντροφιά. Το ζώο αυτό ήταν σύμβολο αγνότητας και θείας εύνοιας.

Μια μέρα όμως, καθώς ο Κυπάρισσος περιπλανιόταν στα λιβάδια με το τόξο του, χτύπησε κατά λάθος το αγαπημένο του ελάφι και το σκότωσε. Όταν αντιλήφθηκε το κακό που είχε κάνει, βυθίστηκε σε βαθιά θλίψη. Ο θρήνος του ήταν ασταμάτητος, δεν μπορούσε να συγχωρήσει τον εαυτό του και παρακαλούσε τους θεούς να του επιτρέψουν να πενθεί για πάντα.

Ο Απόλλωνας, συγκινημένος από την αγάπη και τον πόνο του νέου, αποφάσισε να τον απαλλάξει από τα ανθρώπινα βάσανα μεταμορφώνοντάς τον σε δέντρο - σε κυπαρίσσι. Από τότε, το δέντρο αυτό έγινε το αιώνιο σύμβολο της λύπης, της μνήμης και της αθανασίας. Η ψυχή του Κυπάρισσου, λέει ο μύθος, εξακολουθεί να ζει μέσα στα κυπαρίσσια που στέκουν αγέρωχα στους τόπους των νεκρών, υψώνοντας το βλέμμα τους προς τον ουρανό, ανάμεσα στη γη και το θείο φως.

Έτσι, το κυπαρίσσι δεν είναι απλώς ένα δέντρο, είναι η μορφή ενός νέου που η θλίψη του έγινε αιώνια ζωή - ένα δέντρο που θυμίζει πως ακόμη και μέσα στον πόνο, υπάρχει κάτι που δεν πεθαίνει ποτέ.