Προσβασιμότητα στη σύγχρονη πόλη

Του Αθανασίου Μπαρτζιώκα

ΜΑΙΕΥΤΗΡΑΣ – ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ

Δεν είμαι ειδικός στο θέμα που θα αναπτύξω.

Όμως, θεωρώ υποχρέωσή μου να αναφερθώ σε ένα πρόβλημα, που είναι πρωτίστως θέμα παιδείας και πολιτισμού και απαιτεί την κινητοποίηση όλων των πολιτών και όλων των φορέων, αφού δεν ανήκει στην κατηγορία των προβλημάτων που χρειάζονται χρήματα και «μόνο χρήματα», για να αντιμετωπιστούν. Επιπλέον, σχετίζεται με τον γενικότερο σχεδιασμό του χώρου που ζούμε και της συμπεριφοράς που επιδεικνύουμε καθημερινά, κινούμενοι στον πολεοδομικό ιστό της πόλης μας.

        Επειδή δεν μου αρέσει να κινδυνολογώ και να προβάλλω μόνο τα άσχημα, θα ξεκινήσω με μια ευχάριστη «εικόνα πολιτισμού» που αντικρίζει αρκετά συχνά κανείς στην πόλη μας. Ένα πρωινό στην περίοδο των Χριστουγέννων πάνω στην κεντρική γέφυρα, μια παρέα κοριτσιών, προφανώς από άλλη πόλη, μόλις αντιλήφθηκαν ότι στην παρακείμενη διάβαση τα αυτοκίνητα σταματούν χωρίς να υπάρχουν φανάρια, για να περάσουν οι πεζοί, αντάλλαξαν επιφωνήματα έκπληξης, παροτρύνοντας και τους υπόλοιπους της παρέας να απολαύσουν το γεγονός. Δηλαδή το αυτονόητο αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού!

     Στην αντίπερα όχθη λίγες μέρες μετά, η δασκάλα ειδικής αγωγής και άτομο με αναπηρία, Κατερίνα Μπλέτσα, σε μια λιτή και σεμνή εκδήλωση στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου, που είχα την τύχη να παρακολουθήσω, ζητούσε από τους πολίτες και το δήμο το αυτονόητο, την προσβασιμότητα όλων ανεξαιρέτως των πολιτών στους δημόσιους χώρους! Πολλά γράφτηκαν για την προσπάθεια της και για το διαγωνισμό φωτογραφίας που συμμετείχε και κέρδισε. Όλοι συμφωνούν μαζί της, όμως πολύ λίγα θα δούμε να αλλάζουν, αν δεν κινητοποιηθεί όχι μόνο η δημοτική αρχή αλλά και σύσσωμη η κοινωνία με τους φορείς της πόλης.

          Ας δούμε όμως λίγο πιο διεξοδικά το μεγάλο αυτό θέμα της προσβασιμότητας. Τι είναι η προσβασιμότητα και ποιους αφορά;

Προσβασιμότητα (στο δομημένο περιβάλλον και ελεύθερους χώρους) είναι η δυνατότητα που δίνεται σε κάθε άνθρωπο να κινείται με ανεξαρτησία, άνεση, ασφάλεια και αυτονομία σε όλους τους χώρους, ώστε να συμμετέχει ισότιμα στα κοινωνικά και οικονομικά δρώμενα της ζωής κάθε πόλης της κάθε χώρας.

Τα άτομα με αναπηρία στις Χώρες της Ε.Ε. είναι περίπου 50 εκατομμύρια. Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται τα άτομα με μόνιμες ή προσωρινές βλάβες, ανικανότητες, αδυναμίες ή αναπηρίες ή συνδυασμός των ανωτέρων που προέρχονται από φυσική, αισθητηριακή ή νοητική ανεπάρκεια.

        Στα εμποδιζόμενα άτομα ανήκουν όχι μόνο τα άτομα με αναπηρία αλλά και τα άτομα με μειωμένες ικανότητες φυσικής λειτουργίας, όπως τα άτομα της τρίτης και τέταρτης ηλικίας, οι εγκυμονούσες γυναίκες, τα προεφηβικά άτομα, τα άτομα με ασυνήθεις διαστάσεις, τα άτομα που οδηγούν παιδικά αμαξίδια, τα άτομα με πρόσκαιρο τραυματισμό, τα άτομα με δυσκολία στην αντίληψη επικοινωνίας (αφηρημένα άτομα ή άτομα υπό την επήρεια φαρμάκων ή ουσιών) με αδυναμία επιτυχούς αντίδρασης σε αρχιτεκτονικά εμπόδια και απρόσμενους κινδύνους. Για τις χώρες της Ε.Ε., τα  εμποδιζόμενα άτομα υπολογίζονται σε 250 εκατομμύρια περίπου .

       Τα εμποδιζόμενα άτομα αποτελούν το 50 - 65% των πολιτών κάθε χώρας.Ο καθένας από μας, σε κάποια φάση της ζωής του, δύναται να βιώσει δυσκολία στην μετακίνηση και το πρόβλημα δε θα είναι ο ίδιος, αλλά το περιβάλλον που θα του δημιουργεί ποικίλα εμπόδια.

       Η σύνταξη των προτεινόμενων δράσεων και μέτρων για την εξασφάλιση της ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ στην Ελλάδα, ανταποκρίνεται στις οδηγίες, τις κατευθύνσεις και τη νομολογία του Ο.Η.Ε., της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του άρθρου 21 παράγ. 6 του Ελληνικού Συντάγματος, τις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαίου για την προάσπιση των ατομικών και αστικών δικαιωμάτων των πολιτών, που καθιερώνουν την υποχρέωση των κρατών για την εφαρμογή των Διεθνών Κανόνων ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΟΣ στο δομημένο περιβάλλον, τους Ελεύθερους Χώρους και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.

Επιπλέον, είναι φανερό ότι η εφαρμογή των Διεθνών Αρχών Προσβασιμότητας επιβάλλεται στα πάσης φύσεως τουριστικά καταλύματα και εγκαταστάσεις κάθε χώρας. Ιδιαίτερα απαραίτητη είναι η εφαρμογή τους για την Ελλάδα, αφού ο τουρισμός μας αποτελεί τη μόνη «βαριά» βιομηχανία που διαθέτουμε και αποτελεί βασικό πυλώνα για την οικονομική ζωή της χώρας μας.

           Ο νόμος επιβάλλει την εφαρμογή των διεθνών αρχών προσβασιμότητας στα υφιστάμενα κτίρια “συνάθροισης κοινού”, στα οποία ανήκουν τα κτίρια πάσης φύσεως που επιτρέπεται η είσοδος και η συνάθροιση κοινού, καθώς και τους κοινόχρηστους χώρους κυκλοφορίας πεζών. Δηλαδή πέραν των κτιρίων που στεγάζουν υπηρεσίες του ευρύτερου Δημόσιου τομέα, στην υποχρέωση εφαρμογής της προσβασιμότητας συμπεριλαμβάνονται και τα κτίρια που στεγάζουν ξενοδοχεία, λοιπά καταλύματα, καταστήματα τραπεζών, πολυκαταστήματα και λοιπά καταστήματα, θέατρα, κινηματογράφους, αίθουσες ψυχαγωγίας, αθλητικά κέντρα κτλ., ως και οι κοινόχρηστοι χώροι κυκλοφορίας πεζών (πεζοδρόμια, πεζόδρομοι, πλατείες).

          Τα άτομα με αναπηρίες και γενικά τα εμποδιζόμενα άτομα ζουν σε πόλεις «εχθρικές». Κτίρια και δρόμοι στερούνται προσβασιμότητας. Κι όλα αυτά σε μια αλυσίδα, ένα συνεχές σύστημα δηλαδή, όπου η μια διευκόλυνση οδηγεί στην επόμενη. Αυτή η αλυσίδα προσβασιμότητας αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την κοινωνική και οικονομική ένταξη των ΑμεΑ. Η απομόνωση των ΑμεΑ δεν οφείλεται στην αναπηρία τους, αλλά στον τρόπο που σχεδιάζουμε το δομημένο περιβάλλον, ένα περιβάλλον ανίκανο να προσφέρει τις απαραίτητες διευκολύνσεις στην κατηγορία αυτή των πολιτών, ώστε να αναπτύξουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Η προσβασιμότητα είναι το στοιχείο εκείνο που καθορίζει το βαθμό συμμετοχής ή αποκλεισμού των πολιτών. Τελικά είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το επίπεδο πολιτισμού μιας χώρας.

Παράλληλα, η προσβασιμότητα είναι η βάση για την αλλαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας και το πέρασμά της από το ιατρικό μοντέλο θεώρησης της αναπηρίας στο κοινωνικό μοντέλο.

Το «ΙΑΤΡΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ», στο οποίο βρίσκεται ακόμα η Ελλάδα, θεωρεί τα ΑμεΑ ως άτομα ασθενή, εξαρτώμενα και ανίκανα για εργασία. Άρα, για το μοντέλο αυτό η αναπηρία είναι η κύρια αιτία της απομόνωσης των ΑμεΑ.

Αντίθετα, το «ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ» θεώρησης της αναπηρίας, το οποίο έχει υιοθετήσει η Ευρώπη, θεωρεί το περιβάλλον ως την κύρια αιτία της απομόνωσης των ΑμεΑ.

"Ένα όραμα, κινδυνεύει να μείνει ένα όνειρο, αν δεν υπάρξει σχέδιο στο οποίο να εμπλακούν όλοι οι φορείς."

Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε;

1)    Πρωτίστως, επειδή όλα είναι θέμα παιδείας και εκπαίδευσης, όλα τα παιδιά στα σχολεία πρέπει να ενημερωθούν για τα θέματα της προσβασιμότητας, της κυκλοφοριακής αγωγής και του σεβασμού του δημοσίου χώρου. Είναι λυπηρό παιδιά που τελειώνουν το δημοτικό ή και το γυμνάσιο να μην έχουν επισκεφθεί ούτε μια φορά το πάρκο  κυκλοφοριακής αγωγής και να μην έχουν ακούσει ποτέ μια ομιλία, που θα τους προβληματίσει και θα τους φέρει προ των ευθυνών τους για τα προαναφερθέντα θέματα. Βασικό ρόλο για την εφαρμογή των παραπάνω θα παίξουν οι γονείς καθώς και οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων.

2)    Σε όλα τα καινούργια δημόσια έργα όχι μόνο να γίνονται μελέτες από Αρχιτέκτονες Μηχανικούς εμπειρογνώμονες σε θέματα πρόσβασης για ΑμεΑ, αλλά και όταν γίνεται επίβλεψη και παράδοση του έργου να τηρούνται αυτά που σχεδιάστηκαν, για να μην ξαναδούμε εικόνες όπως η γέφυρα του Ληθαίου στο ύψος της πλατείας Βουβής, που και τα πεζοδρόμιά της και οι ράμπες ανόδου και καθόδου από αυτά αποτελούν ντροπή για την εικόνα της πόλης μας.

3)     Ο δήμος με τους δημοτικούς συμβούλους και τις τεχνικές υπηρεσίες, συνεργαζόμενοι με τους πολίτες και ειδικά με τα άτομα με αναπηρίες, να καταγράψει τα σημεία εκείνα της πόλης που παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα προβλήματα προσβασιμότητας και άμεσα να τα διορθώσει, όπου τουλάχιστον αυτό είναι εφικτό. Για παράδειγμα στην οδό Νικολάου Στουρνάρα υπάρχει ράμπα, για να κατέβει κάποιο αμαξίδιο στη διάβαση, αλλά δεν υπάρχει πρόσβαση απέναντι ώστε να ανέβει στην Κεντρική Πλατεία!

4)      Μηδενική ανοχή σε αυτούς που δε σέβονται τους δημόσιους χώρους και τους καταλαμβάνουν ακυρώνοντας πεζοδρόμια, πεζόδρομους, ποδηλατόδρομους, γέφυρες, πλατείες ή καταργούν την πρόσβαση σε διαβάσεις, ράμπες, χώρους στάθμευσης αναπήρων, ή ειδικούς χώρους στάθμευσης ποδηλάτων και μηχανοκίνητων δίκυκλων. Οι παραβάτες να καταγγέλλονται άμεσα στην τροχαία και να τιμωρούνται. 

5)    Τοποθέτηση τεχνητών εμποδίων, όπως κολωνάκια, για να αποκλείεται η είσοδος αυτοκινήτων σε χώρους ή σε ώρες που δεν επιτρέπεται η κυκλοφορία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αναγκαιότητας αυτού του μέτρου ήταν η εικόνα της πόλης τα βράδια των εορτών, όπου στο σύνολο των κεντρικών πεζοδρόμων της πόλης μετρούσε κανείς περισσότερα από 70 αυτοκίνητα παρκαρισμένα οπουδήποτε. Πραγματικά θλιβερή όψη για μια πόλη που γιόρταζε, υποδεχόμενη χιλιάδες τουρίστες.

Άραγε αναρωτηθήκαμε ποτέ, γιατί εμείς οι ίδιοι άνθρωποι, όταν επισκεπτόμαστε ή ζούμε σε χώρες της Ευρώπης, δεν παρκάρουμε παράνομα, δεν παραβιάζουμε τους φωτεινούς σηματοδότες και δεν πετάμε σκουπίδια στους δρόμους; Αλλάζει ξαφνικά ο τρόπος που σκεφτόμαστε; Αποκτούμε παιδεία που δεν την είχαμε; Γινόμαστε πολιτισμένοι ενώ δεν ήμασταν; Τίποτε από όλα αυτά. Απλά δεν υπάρχει καμία ανοχή από τους συμπολίτες μας και από την πολιτεία. Φοβόμαστε πως θα τιμωρηθούμε και για αυτό το λόγο προσαρμόζουμε ανάλογα και τη συμπεριφορά μας!

Ωστόσο, αν δεν θέλουμε ο φόβος να καθορίζει τη συμπεριφορά μας, ο διαχρονικός, ο οικουμενικός λογοτέχνης και … πιο επίκαιρος από ποτέ Νίκος Καζαντζάκης έγραψε: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω». Η ατομική ευθύνη, λοιπόν, είναι το κλειδί για μια ευνομούμενη και  πολιτισμένη πόλη.