Τα δημοτικά τραγούδια

Του Ευαγγέλου Στάθη 

Φιλολόγου

Ο ελληνικός λαός έχει την αρχαιότερη και υψηλότερη δημοτική ποίηση. Τα δημοτικά τραγούδια θαυμάστηκαν από μεγάλους ξένους ποιητές.

Μεταφράστηκαν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες και εξακολουθούν να κινούν το ενδιαφέρον των ξένων, να συλλέγονται από τους ίδιους και να τυπώνονται σε συλλογές.

Άμεση σχέση με το δημοτικό τραγούδι έχει ο χορός, με τον οποίο και πρέπει να συνεξεταστεί το δημοτικό τραγούδι.

Ανάλογα με τα βήματα, τις κινήσεις των ποδιών κυρίως, αλλά και των χεριών, έχουμε χορούς: στα τρία, συγκαθιστός, ξαπόλ(υ)τος, καγκέλι, καραπατάκι, συρτός, τσάμικος. Ανάλογα τώρα με το που χορεύεται το καθένα από τα είδη αυτά, έχουμε: Τσάμικος (από το Θύαμις – Τσύαμης – Τσιάμης). Καλαματιανός, Κερκυραϊκός, Ηπειρότικος, Αρβανιτοβλάχικος, Νησιώτικος κ.λ.π. Στο Βαλτινό χορεύονταν κυρίως ο τσάμικος, ο συρτός ή καλαματιανός, λιγότερο ο ηπειρώτικος και πολύ λιγότερο τα νησιώτικα. Βεβαίως πολύ συνηθισμένοι ήταν οι χοροί συγκαθιστός, καραγκούνα, μπεράτι, σβαρνιάρα, καραπατάκι ως καθαρά θεσσαλικοί τοπικοί χοροί. Όλοι αυτοί οι χοροί έχουν ταιριασμένες τις μελωδίες τους με τα τραγούδια.

Χορεύονται και κάποιοι άλλοι χοροί: Πως το τρίβουν το πιπέρι, οι Πασχαλιάτικοι χοροί, οι Χριστουγεννιάτικοι, ο Ρογκατσάρικος (τον χόρευαν τα Λιογκατσάρια τ’ Αη Γιαννιού).

Κάτι άλλο που πρέπει να αναφέρουμε στη σύντομη αυτή αναφορά μας στο δημοτικό τραγούδι είναι ότι όλη η φύση, όλο το σύμπαν, όλος ο κόσμος μετέχουν έντονα στα τραγούδια. Σ’ όλα ανεξαιρέτως τα τραγούδια, από τα χορευτικά και της χαράς γενικώς, από τα μοιρολόγια και τις ξενιτιάς, από τα κάλαντα ως τα νανουρίσματα και τα νταχταρίσματα, σε όλα η φύση, το σύμπαν και ο κόσμος συμμετέχουν, χαίρονται, συμπάσχουν, συμπονούν.

Η παρουσία της τονίζει το δράμα ή τη χαρά των ανθρώπων. Ο ήλιος, το φεγγάρι, η πούλια και τ’ αστέρια, ο ουρανός γενικά, αλλά και τα φαινόμενα του ουρανού: βροχή, χιόνι, χαλάζι, συννεφιά, αντάρα και ξαστεριά. Η γη, οι κάμποι, τα βουνά, τα όρη κι οι ραχούλες, όλα αναφέρονται απαραίτητα στο δημοτικό τραγούδι τόσο, που χωρίς αυτά δε γίνεται και δεν υπάρχει δημοτικό τραγούδι.

Να λίγα παραδείγματα:

-ο ήλιος βασιλεύει κι η μέρα χάνεται…

-το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης μου την πόρτα…

-απόψε η πούλια μάλωνε, μαλώνει με τον γιό της…

-με γέλασε μια χαραυγή, τ’ άστρα και το φεγγάρι…

-σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα…

-μια έβρεχε μια χιόνιζε…

-συννέφιασε στον Παρνασό, βρέχει στα καμποχώρια…

…και στα καημένα Γιάννενα καπνός κι αντάρα βγαίνει…

-τα’ αδέρφια σχίζουν τα βουνά και δέντρα ξεριζώνουν…

Από την άλλη μεριά πάλι τα δέντρα και τα λουλούδια είναι απαραίτητα στη δομή του τραγουδιού: Ο πλάτανος, ο έλατος, το κυπαρίσσι, η πικροδάφνη, η ιτιά κι η λυγαριά. Η μηλιά, η ροδιά, η ροδακινιά, η σκαμνιά, η νεραντζιά κι η λεμονιά είναι τα αγαπημένα δέντρα του λαού που δεν ξεχνάει να τα αναφέρει στα τραγούδια του. Επίσης ο δυόσμος, ο βασιλικός, το μακεδονήσι και το πιπέρι είναι απαραίτητα «καρυκεύματα» των δημοτικών τραγουδιών. Ενώ η μαντζουράνα, το τριαντάφυλλο, ο κρίνος και η αγκινάρα, ακόμα κι αυτά τα βάτια και τα’ αγκάθια «στολίζουν» τα δημοτικά τραγούδια.

-ωρέ, νά ΄χε καεί ο πλάτανος…

-ιτιά, ιτιά, λουλουδιασμένη, σ’ όλον τον κόσμο ξακουσμένη…

-ποιος έλατος βαστά νερό…

-στο δρόμο ν’ απού πάαινα βρήκα ΄να δεντρί, δεντρί σαν κυπαρίσσι…

-λυγαριά, λυγαριά, θα σε κλέψω μια βραδιά…

-στης πικροδάφνης τον ανθό έγειρα ν’ αποκοιμηθώ…

-ροδιά μου ροδιά μου, μαρή ροδακινιά μου…

-μωρή κοντούλα λεμονιά, με τα πολλά λεμόνια…

-άντε μαρ’ μηλιά και τριανταφυλλιά…

-νεραντζούλα φουντωμένη, πού ΄ναι τα’ άνθη σου…

-ανέβα πάνω στη σκαμνιά και πάνω στην τριανταφυλλιά…

-ο δυόσμος κι ο βασιλικός και το μακεδονήσι πάν’ τα ματάκια μ’ βρύση…

-πώς το τρίβουν το πιπέρι οι διαόλοι οι καλοέροι…

-βάτια κι αγκάθια πάτησα, Βασίλω μου…

Αλλά και τα ζώα, καθώς συντρόφευαν τη ζωή του ανθρώπου και καθώς αγαπήθηκαν πολύ απ’ αυτόν, συμπεριλήφθηκαν στα δημοτικά τραγούδια. Πρόβατα και γίδια, αρνιά και κατσίκια, ελάφια κι αγρίμια συμπληρώνουν τον κόσμο των δημοτικών τραγουδιών.

-ροβόλατα, ροβόλατα τα γίδια και τα πρόβατα…

-τον τρων τα ΄λάφια και ψοφούν, τα’ αγρίμια και λυσσάζουν…

-μπήκε λύκος στο μαντρί και μας έφαγε το λάγιο αρνί…

Τέλος τα όμορφα και περήφανα πουλιά της γης και του αιθέρα «πετούν» ή «περπατούν» ελεύθερα και ευπρόσδεκτα στο δημοτικό τραγούδι. Ο αετός, η τρυγόνα, η περιστέρα, η πέρδικα κι η γερακίνα, το αηδόνι, το χελιδόνι, η πάπια και η χήνα, ακόμα και η ανόητη η κότα είναι από τα πιο συμπαθητικά πουλιά του λαού.

-ένας αϊτός καθότανε στον ήλιο και λιαζότανε…

-Τρικαλινή μου πέρδικα και Λαρσινή τρυγόνα…

-άσπρα μου περιστέρια και μαύρα χελιδόνια…

-κίνησε η γερακίνα για νερό κρύο να φέρει…

-δεν λαλείς καημένο αηδόνι, το πρωί με τη δροσιά…

-πάησαν οι πάπιες, πάησαν οι χήνες, πάησαν κι οι κλωσσαριές…

-μου παρήγγειλε τα’ αηδόνι με το πετροχελιδόνι…

Στο κέντρο όλων αυτών των τραγουδιών, βέβαια, βρίσκονται οι άνθρωποι: άνθρωποι και των δύο φύλων και όλων των ηλικιών: άνδρες και γυναίκες, γέροι και γριές, γονείς, κι αδέρφια, νέοι και νέες, αλλά και γείτονες, φίλοι και νουνοί, όλοι πρωταγωνιστούν στα δημοτικά τραγούδια.

-γυναίκες που χορεύετε, τους άντρες που τους έχετε;

-θα χορέψεις, γέρο, θέλεις δε θες και θα πεις τραγούδια για τις μικρές.

-πατέρα μας μεγάλωσες με πίκρες με φαρμάκια…

-μάνα με τα πολλά παιδιά και τους πολλούς λεβέντες…

-αδέρφια μη μαλώνετε και μη κακολογάτε…

-ένας λεβέντης χόρευε σε μαρμαρένιο αλώνι…

-κι η πεθερά σαν τ’ άκουσε πολύ της κακοφάνηκε…

-μια όμορφη γειτόνισσα, κακούργα δολοφόνισσα…

-φίλοι μ’ καλωσορίσατε, φίλοι μ’ κι αγαπημένοι…

-κέρνα, νουνέ, στην τάβλα μας, κέρνα γλυκό κρασί.

Όλα αυτά τα τραγούδια έχουν τραγουδηθεί στο χωριό με πολύ μεράκι και περίσσια χάρη. Μ’ αυτά κέντησαν οι χωριανοί μας τους καημούς τους, τη φτώχεια, τον πόνο και την ξενιτιά. Μ’ αυτά μεγαλώσαμε εμείς οι μεγαλύτεροι και αγαπήσαμε τους πατεράδες μας περισσότερο και ξεμακρυνθήκαμε από τη ρίζα της φυλής μας λιγότερο.

Αυτά είναι τα δημοτικά τραγούδια, αυτά άκουσα και ΄γω στο χωριό μου να τραγουδιένται και να χορεύονται από τους χωριανούς μας. Κι όμως τέτοια τραγούδια σήμερα δεν γίνονται. Όσο ανεβαίνει το βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο του έθνους άλλο τόσο λιγοστεύουν και μαραίνονται τα δημοτικά τραγούδια. Γι αυτό έχουμε χρέος να νοιαστούμε να τα περιμαζέψουμε και να τα περισώσουμε, για να γλυτώσουν απ’ τον αφανισμό.