Άλλο «ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ» και άλλο «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ».

Για αποσαφήνιση των εννοιών

Είναι αλήθεια ότι τα πολιτιστικά εμφανίζουν ορισμένα προβλήματα, με κυρίαρχο εκείνο της γνησιότητας και της ποιότητας. Ας μην ανησυχούμε όμως.

Όσο υπάρχουν φωτισμένοι άνθρωποι, όσο αγρυπνούν οι «πνευματικοί άνθρωποι», η πορεία τού πολιτιστικού μας κινήματος δεν θα διατρέχει κανέναν κίνδυνο. Αρκεί βέβαια να γίνονται αποδεκτές όλες οι καλόπιστες και εποικοδομητικές παρατηρήσεις και υποδείξεις. Άλλωστε, και η συνολική ιστορική πορεία του ανθρώπου δεν είναι ποτέ ευθύγραμμη. Έχει ανεβοκατεβάσματα (συγκυρίες λέγονται στην Ιστορία).

Άλλος όμως είναι ο σκοπός τού σημερινού σημειώματος: Θα ήθελα να παρατηρήσω ότι πολλοί χρησιμοποιούν λαθεμένα τον όρο «πολιτισμός» στη θέση τού όρου «πολιτιστικά», με αποτέλεσμα να δημιουργούνται παρανοήσεις.

Γι’ αυτό, αναλύω τις δύο αυτές έννοιες, όσο γίνεται πιο απλά, ως εξής:

α) ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ είναι η υπέρβαση και αξιοποίηση των φυσικών δεδομένων, οι οποίες γίνονται για το καλό του ανθρώπου. Λόγου χάρη, η βαρύτητα είναι ένα φυσικό δεδομένο. Αν αφεθεί ελεύθερο ένα αντικείμενο, πέφτει στη γη. Αν όμως εμείς τοποθετήσουμε έναν κινούμενο έλικα στο αντικείμενο, τότε αυτό «βιδώνει» μέσα στον αέρα, οπότε κινείται χωρίς να πέφτει (και φυσικά χωρίς να καταργείται ο νόμος της βαρύτητας). Αυτό αποτελεί ένα στοιχείο πολιτισμού (και μάλιστα τεχνικού). Άλλο παράδειγμα: Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης είναι φυσικό δεδομένο και αποσκοπεί στην επιβίωσή μας. Πολλές φορές όμως ο άνθρωπος, χωρίς να αγνοεί το προσωπικό χρέος για επιβίωση, κάνει θυσίες και για τους άλλους. Αυτό αποτελεί κοινωνική προσφορά τού ατόμου και καταγράφεται ως μια πολιτισμική κατάκτηση του ανθρώπου, μια πνευματική τώρα κατάκτηση με την ευρεία έννοια του όρου.

β) ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ λέμε τις διάφορες εκδηλώσεις (ομιλίες, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις ζωγραφικής, μουσικές ευκαιρίες κ.λπ.), με τις οποίες θέλουμε να προωθήσουμε στο ευρύ κοινό τα παιδευτικά αγαθά του πολιτισμού. 

Γι’ αυτό το σκοπό ιδρύονται οι λεγόμενοι πολιτιστικοί σύλλογοι (που φυσικά δεν λέγονται πολιτισμικοί, παρόλο που προωθούν πολιτισμικά αγαθά). Επομένως, μέσω των Πολιτιστικών δεν προωθούμε τυχαία πολιτισμικά αγαθά, αλλά επιλεκτικά εκείνα που μπορούν να μορφώσουν (δηλαδή να καλλιεργήσουν πνευματικά και ψυχικά) τον άνθρωπο τόσο κατά τη σχολική, όσο και κατά τη μετασχολική περίοδο της ζωής του. Αυτά τα αγαθά τα λέμε μορφωτικά ή παιδευτικά.

Του Νικολάου Κατοίκου

Καθηγητή Φιλολογίας