Περιβαλλοντική ηθική

Του 

Δημήτρη Γ. Καραθανάση

Φοιτητή Φιλοσοφικής Σχολής 

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Στα τέλη του περασμένου αιώνα άρχισε να εμφανίζεται ο κλάδος της περιβαλλοντικής ηθικής. Υπάρχει δηλαδή μια μεταφορά της ηθικής στο περιβάλλον και έχει ως κύριο στόχο να παρατηρήσει κατά πόσο τα μέρη του περιβάλλοντος μπορούν να αντιμετωπιστούν ηθικά από τον άνθρωπο. Με το κίνημα του ρομαντισμού έγιναν τα πρώτα βήματα για την εξέλιξη της οικολογικής ηθικής. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, του ρομαντισμού, προβλήθηκε το ιδανικό της ένωσης του ανθρώπου με την φύση, δίνοντας στον άνθρωπο την δυνατότητα να φτάσει στις κρυφές πηγές της φύσης. Στην επανεξέταση της περιβαλλοντικής ηθικής σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο γάλλος φιλόσοφος Jean Jacques Rousseau, καθώς η κοινωνική του φιλοσοφία έχει βασιστεί στη χαμένη ενότητα του ανθρώπου με τη φύση και τις επιπτώσεις που έχει αυτό στην ζωή μας. Τα δεινά του ανθρώπου κατά τον γάλλο φιλόσοφο έρχονται από την απομάκρυνση του ανθρώπου από την φύση στην οποία ζούσε αθώος, ανεξάρτητος, ελεύθερος, και ευτυχισμένος. Στο βιβλίο του «Οι ονειροπολήσεις του μοναχικού οδοιπόρου» γράφει τα εξής: «Στις ευτυχισμένες όχθες δεν υπάρχουν μεγάλοι δρόμοι κατάλληλοι για τα αμάξια, το μέρος δεν είναι πολυσύχναστο από ταξιδιώτες, αλλά είναι πολύ ενδιαφέρον για τους μοναχικούς στοχαστές που θέλουν να μάθουν ελεύθερα από τις ομορφιές της φύσης και να συγκεντρώνονται μέσα σε μία σιωπή, που δεν της ταιριάζει κανένας θόρυβος εκτός από το κλάγγασμα των αετών και τη βουή από τους καταράχτες που πέφτουν από το βουνό». Η απόδοση αξίας στη φύση έχει πολύ μεγάλη σημασία, καθώς, το τι είδους στάση θα κρατήσουμε απέναντί της, εξαρτάται από την αξία που της δίνουμε. Έτσι αν αναγνωρίσουμε χρηστική αξία στη φύση θα έχει ως αποτέλεσμα να αναλαμβάνουμε κάποιες υποχρεώσεις απέναντι της μόνο και μόνο για να καλύψουμε τις δικές μας ανάγκες. Δηλαδή σε αυτή τη περίπτωση προστατεύουμε την φύση για την επίτευξη των σκοπών μας. Από πολλούς διανοητές αυτή η στάση χαρακτηρίζεται ως ανθρωποκεντρική.

Πέρα όμως από αυτή την περίπτωση της χρηστικής αξίας υπάρχει και η εγγενή αξία, σύμφωνα με την οποία αναλαμβάνουμε υποχρεώσεις μονάχα για το καλό της φύσης και μόνο για το δικό της όφελος. Στην εγγενή αξία, φύση και άνθρωπος είναι ένα και δεν ξεχωρίζουν. Σε αυτή τη περίπτωση η ηθική ονομάζεται βιοκεντρική ηθική. Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η φύση στις μέρες μας συγκλίνει προς το πρώτο είδος ηθικής δηλαδή την ανθρωποκεντρική. Ο άνθρωπος βρίσκεται έξω από τη φύση αντιμέτωπος μαζί της αφού αυτή δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από μια πηγή εκμετάλλευσης, με κύριο στόχο να δαμαστεί, ώστε να παραχθούν τα ανθρώπινα συμφέροντα. Υπάρχει μια σχέση άρχοντα και δούλου, μια σχέση εξουσιαστική.

Αυτό είναι που πρέπει να σταματήσουμε  και να αναγνωρίσουμε την αξία που έχει η φύση όπως και κάθε άλλο ον. Το πια από τις δύο θα επιλέξουμε είναι δική μας υπόθεση, γνωρίζοντας πάντα τις συνέπειες της επιλογής μας…