Παρασκευή 24 Μαΐου 2019

Το νέο Ευρωπαϊκό όραμα


\
Του Βαγγέλη Κρικώνη

Η εικόνα της σημερινής Ευρώπης είναι απογοητευτική. Προβλήματα που γίνονται όλο και πιο έντονα αυξάνουν την κοινωνική δυσαρέσκεια που παίρνει μέχρι και τη μορφή εκρήξεων που φαίνεται ότι θα είναι όλο και πιο συχνές.
Τα όργανα και οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης αδυνατούν να δώσουν ικανοποιητικές λύσεις με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι πολίτες να εγκαταλείπουν την -για δεκαετίες γοητευτική- ιδέα της ενιαίας Ευρώπης και να προτιμούν την επιστροφή στην πολιτική και νομισματική εξουσία των εθνών-κρατών. Οι εγωιστικοί εθνικισμοί και οι ακροδεξιές έως φασιστικές απόψεις και πρακτικές κερδίζουν έδαφος σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς «ειδικός» ή οικονομικός αναλυτής για να καταλάβει ότι όλα σχεδόν τα προβλήματα έχουν ως βασική αιτία την κακή πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας. Είναι προφανές ότι (και) η Ευρώπη υφίσταται τις συνέπειες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Ο Maurice Allais είναι ένας από τους μεγαλύτερους γάλλους οικονομολόγους. Το 1988 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας. Έγινε ιδιαίτερα γνωστός από τη δεκαετία του 1950 για τα έργα του για την ευρωπαϊκή οικοδόμηση και για την παγκόσμια οικονομία. Από τη δεκαετία του 1980 άρχισε να χτυπά καμπανάκι συναγερμού για τον προσανατολισμό και την πορεία της Ευρώπης.
Θεωρεί ότι ήδη από το 1974 η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να ακολουθεί λάθος πορεία  παραμερίζοντας σιωπηρά, ουσιαστικά πίσω από την πλάτη των ευρωπαϊκών λαών, την κοινοτική προτίμηση, που για τους Ευρωπαίους οραματιστές ήταν το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Με απλά λόγια, η ευρωπαϊκή αγορά θα είχε σαφή προτίμηση σε αγαθά ή υπηρεσίες που παράγονται εντός της Ευρώπης. Με αυτόν τον τρόπο θα ήταν εξασφαλισμένη η σταθερότητα της ευρωπαϊκής  οικονομίας, η προστασία των θέσεων εργασίας και γενικά η οικονομική ευημερία. Όμως οι ηγέτες των Βρυξελλών τάχθηκαν υπέρ της πολιτικής των ελεύθερων εμπορικών συναλλαγών που επιβλήθηκε σταδιακά από τις αμερικανικές κυβερνήσεις όχι μόνο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κατάσταση της οικονομίας στην Ευρώπη σήμερα είναι αποτέλεσμα αυτής της επιλογής.

 Ο Maurice Allais  μας δίνει την εξήγηση: «Θα ήθελα να είμαι απόλυτα κατηγορηματικός: Η αφελής θεωρία που υποστηρίζει  την παγκόσμια φιλελευθεροποίηση των ανταλλαγών για το διεθνές εμπόριο, είναι πλήρως λανθασμένη. Στηρίζεται σε θέσεις χωρίς θεμέλια. Μια οικονομία ελεύθερων αγορών δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά παρά μόνο μέσα σ’ ένα θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο που διασφαλίζει τη σταθερότητα και τη ρύθμιση.
Όταν η παγκόσμια οικονομία σήμερα δεν έχει ένα τέτοιο ρυθμιστικό σύστημα και αναπτύσσεται μέσα σ’ ένα άναρχο σύστημα, το παγκόσμιο άνοιγμα σε όλους τους ανέμους των εθνικών οικονομιών ή περιφερειακών ενώσεων δεν μπορεί παρά να επιφέρει τελικά στις ανεπτυγμένες χώρες ανεργία, μείωση της αυξήσεως του εθνικού προϊόντος, ανισότητες, εξαθλίωση κάθε είδους. Δεν είναι ούτε αναπόφευκτη, ούτε αναγκαία, ούτε ευκταία. Η παγκοσμιοποίηση, και δεν ξέρω πόσο πιο κατηγορηματικά θα μπορούσα να το υπογραμμίσω, συμφέρει μόνο τις πολυεθνικές. Αντλούν απ’ αυτήν τεράστια κέρδη».
 Και συνεχίζει με την απόδοση των πολιτικών ευθυνών:
«Στην πραγματικότητα, αυτοί στις Βρυξέλλες και αλλού που, στο όνομα προβαλλομένων αναγκαιοτήτων για μια δήθεν πρόοδο, στο όνομα ενός κακώς νοουμένου φιλελευθερισμού θέλουν ν’ ανοίξουν την Ευρώπη σ’ όλους τους ανέμους μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας που κυριαρχείται από τον νόμο της ζούγκλας, αυτοί που θέλουν την Ευρώπη αφοπλισμένη, χωρίς καμιά λογική προστασία, αυτοί που είναι υπεύθυνοι για αμέτρητες εξαθλιώσεις και εκατομμύρια ανέργους, δεν είναι στην πραγματικότητα παρά δογματικοί  υπερασπιστές μιας καταστροφικής ιδεολογίας, κήρυκες και απολογητές μιας γιγάντιας απάτης.»
Κάθε σκεπτόμενος Ευρωπαίος Πολίτης, λοιπόν, πρέπει να κρατήσει τρία βασικά συμπεράσματα:
1) Η λειτουργία της αγοράς με απελευθέρωση των ανταλλαγών και των κινήσεων κεφαλαίων είναι δυνατή μόνο μεταξύ των χωρών που έχουν συγκριτικά παρόμοιο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Όταν αυτό δεν ισχύει χρειάζεται προφανώς κάποια λογική μορφή προστατευτισμού. (π.χ. φορολόγηση εκείνων των εισαγόμενων προϊόντων που η χαμηλή τιμή τους οφείλεται στην υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων -ακόμα και παιδιών).
 2) Η παγκοσμιοποίηση που απαιτεί την πλήρη απελευθέρωση στην διακίνηση προϊόντων υπηρεσιών και κεφαλαίων υπήρξε καταστροφική για την Ευρωπαϊκή οικονομία επειδή δεν εκτιμήθηκε σωστά αυτή η προϋπόθεση. Ιδιαίτερα μετά την δυναμική οικονομική ανάπτυξη των χωρών της Ν.Α  Ασίας και ιδιαίτερα της Κίνας όπου το κόστος εργασίας είναι πολύ χαμηλό, η Ευρωπαϊκή οικονομία ήταν καταδικασμένη σε παρακμή.
3) Οι Ελίτ που διευθύνουν την σημερινή Ευρώπη και οι οποίες είναι προσδεδεμένες στην χρηματιστική παγκοσμιοποίηση, εξυπηρετούν ουσιαστικά τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Δεν διαθέτουν κάποια εναλλακτική λύση, κάποιο καλύτερο  σχέδιο για την Ευρώπη.
 Οι καταστροφές όμως που προκάλεσε η παγκοσμιοποίηση δεν περιορίστηκαν στην οικονομία. Όταν η καπιταλιστική ιδεολογία του ατομισμού και του ανταγωνισμού άρχισε να εξαπλώνεται σαν την πανούκλα πάνω από την γηραιά Ήπειρο, επηρέασε αρνητικά την κοινωνική βάση της σημερινής Ευρώπης. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, οι ευρωπαίοι πολίτες ενδιαφέρονται πλέον μόνο για το ατομικό τους συμφέρον, χωρίς σκέψη και προβληματισμό για το κοινό καλό. Ως σύνολο η σημερινή Ευρώπη έχει σοβαρό πρόβλημα ταυτότητας. Δεν ξέρει τι είναι και τι δεν είναι, πού θέλει να πάει και που δεν θέλει. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι  χώρες και κοινωνίες με συγκεκριμένα εθνικά χαρακτηριστικά στην ιστορική τους πορεία, όχι μόνο δεν κατόρθωσαν να τα διατηρήσουν, αλλά σταδιακά οδηγήθηκαν στον αντίποδα. Η Γερμανία των μεγάλων φιλοσόφων κατέληξε να ταυτίζεται με έναν αντιπαθητικό κυνισμό, η Ελλάδα του Μέτρου και της Φρόνησης υιοθέτησε απερίσκεπτα την υπερβολή, η Ιταλία των εργατικών αγώνων «κατόρθωσε» να εκλέξει τρεις φορές πρωθυπουργό τον μωροφιλόδοξο Μπερλουσκόνι, η Ρωσία των μεγάλων ηθικών και πνευματικών αναζητήσεων γοητεύεται πλέον από την λογική της Δύναμης, η Γαλλία του κοινωνικού στοχασμού έχει βυθιστεί στην πολιτική σιωπή…….
Όλα τα παραπάνω όμως είναι η  αρνητική όψη του νομίσματος. Υπάρχει και η θετική: Η Ευρώπη υπήρξε για πάνω από μισό αιώνα μία μεγάλη νησίδα σταθερότητας, ειρήνης, συνεργασίας και ευημερίας για την πλειοψηφία του πληθυσμού. Στην πορεία ενοποίησης που δρομολογήθηκε από τους πρώτους ευρωπαϊστές, υπήρξαν σημαντικά εμπόδια, προβλήματα και καθυστερήσεις. Όμως η Ευρώπη -με οδηγό τις βασικές ιδέες του διαφωτισμού- έχει μέχρι σήμερα διανύσει αρκετό δρόμο και θα ήταν λάθος να μηδενίζουμε σημαντικές κατακτήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι -παρά την σημερινή παρακμή- πάρα πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ακόμη στα ιδανικά της Ευρώπης. Οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού έχουν επανειλημμένα και με πολλούς τρόπους δείξει την προτίμησή τους για μια Ευρώπη της κοινωνικής Ισότητας, της πραγματικής Δημοκρατίας και της οικουμενικής Ειρήνης.
Μπορούμε να ελπίζουμε στην οικοδόμηση μιας τέτοιας Ευρώπης, τη στιγμή που όλα δείχνουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση διανύει τη μεγαλύτερη κρίση από την στιγμή που συγκροτήθηκε; Είναι δυνατή μία καινούργια πολιτική που να ανοίγει τον δρόμο για την αναγέννηση των κοινωνιών μας;
Ο  Μάριο Σοάρες, ο πατέρας της ευρωπαϊκής Πορτογαλίας - τρεις φορές πρωθυπουργός και δύο φορές Πρόεδρος της Δημοκρατίας- είναι απαισιόδοξος: «Όχι, όσο την Ευρώπη κυβερνά η σημερινή της ηγεσία, αυτά τα φοβισμένα ανθρωπάκια, πολιτικάντηδες που ούτε καταλαβαίνουν, ούτε συμμερίζονται τις μεγάλες ιδέες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε το σχέδιο της ενωμένης Ευρώπης».
Σήμερα ,μπροστά στην Ευρώπη ανοίγονται πρακτικά δύο δρόμοι:
Ο πρώτος είναι ο δρόμος της διάλυσης. Τον προτιμούν αυτοί που, φωτογραφίζοντας την σημερινή πραγματικότητα, υποκινούνται από τα -δικαιολογημένα- αρνητικά συναισθήματα (απογοήτευση, θυμός, οργή). Η στάση όμως αυτή -όπως και στη ζωή- δεν δημιουργεί αλλά καταστρέφει, δεν  χτίζει αλλά γκρεμίζει. Είναι ο εύκολος δρόμος. Όσοι τον προτείνουν όμως, ακόμη και καλοπροαίρετα, οφείλουν να σκεφτούν ότι οι ισχυροί του σημερινού κόσμου και οι Αγορές (του χρήματος) θα μπορούν ευκολότερα να ελέγχουν τα εθνικά κράτη. Η διάλυση της Ευρώπης πιθανότατα θα ήταν ένα τραγικό ιστορικό λάθος.
Ο δεύτερος -δύσκολος- δρόμος είναι αυτός μιας ριζικής Μεταμόρφωσης:
Της οικονομίας, που χρειάζεται αναδόμηση με στόχο να γίνει βιώσιμη -οικονομικά και οικολογικά- αλλά και κοινωνικά  δίκαιη.
Της κοινωνίας, με θεσμούς που θα ενισχύουν το κράτος πρόνοιας,  την αλληλεγγύη και την προστασία των  ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 Της πολιτικής, με νέους θεσμούς που θα κατοχυρώνουν την δημοκρατική λήψη των αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα.
Στην προσπάθεια οικοδόμησης μιας νέας Ευρώπης το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι να αξιοποιήσουμε -με συνθετική σκέψη- την ιστορική εμπειρία και να αντλήσουμε τα καλύτερα στοιχεία από πέντε πηγές: Τον Φιλελευθερισμό, που αφορά την ελευθερία των ατόμων, τον Σοσιαλισμό που αφορά τη βελτίωση της κοινωνίας, τον Χριστιανισμό που αφορά την κοινοτική Αδελφότητα, τον Κομουνισμό, που αφορά τα Κοινά Αγαθά για όλους και, τέλος, την Οικολογία  που αποκαθιστά την σχέση μας με την φύση.
Το νέο Ευρωπαϊκό Όραμα πρέπει να  είναι απλό: Ήρεμοι και χαρούμενοι άνθρωποι σε ελεύθερες και δίκαιες κοινωνίες.
Για να υλοποιηθεί όμως, χρειάζεται όλες οι επιλογές μας- ατομικές και συλλογικές -να εκπέμπουν ένα καινούργιο- «ανατρεπτικό»- μήνυμα, βασισμένο στην Νόηση και στην Αγάπη, που θα διαλύσει την παράνοια του Εγώ, του Έχω, του Φαίνομαι, του Επικρατώ, και θα επαναφέρει την λογική του Είμαι -εξελίσσομαι- βελτιώνομαι-συμβιώνω!
Αν οι Ευρωπαίοι πολίτες αφυπνιστούν και διεκδικήσουν -όπως είναι στο χέρι τους- την υλοποίηση του νέου ευρωπαϊκού οράματος, όχι μόνο θα έχουν δρομολογήσει την λύση στα σημερινά προβλήματα, αλλά θα δώσουν στην Ευρώπη μία πολύ σημαντική δυνατότητα: να περάσει από την παρακμή στην πρωτοπορία του σύγχρονου κόσμου. Να γίνει μία παγκόσμια δύναμη Ειρήνης και Λογικής που θα αντιμάχεται τον παραλογισμό και την αγριότητα της εποχής μας. Μία αξιοσέβαστη ηθική και πολιτισμική δύναμη που θα προβάλει (δια του παραδείγματος) έναν νέο τρόπο ζωής, βασισμένο στο Μέτρο και την Σύνεση, ένα σοφότερο σχέδιο για την ανθρωπότητα. Είναι ικανή να το πετύχει. Υπάρχει μάλιστα ιστορικό προηγούμενο: την περίοδο της Αναγέννησης η ευρωπαϊκή διανόηση γονιμοποιήθηκε από την αρχαία ελληνική σκέψη και φιλοσοφία και γέννησε τον διαφωτισμό που δημιούργησε τον σύγχρονο ελληνο- δυτικό πολιτισμό από τον οποίο επωφελήθηκε ολόκληρη η ανθρωπότητα. Κάτι αντίστοιχο είναι πνευματικά ικανή να κάνει και σήμερα. Ξεφεύγοντας από την τυποποιημένη δυτικοποίηση μπορεί να συνθέσει τα καλύτερα στοιχεία και επιτεύγματα του υλικού πολιτισμού της Δύσης με τα ήθη, το Πνεύμα και την Σοφία άλλων πολιτισμών (όπως για παράδειγμα των ασιατικών-Ινδία, Κίνα)  Μία τέτοια συνθετική και γόνιμη πολιτική για ολόκληρη την ανθρωπότητα , θα διευκολύνει τη μετάβαση του κόσμου αρχικά σε ένα συμβιωτικό στάδιο και σε βάθος χρόνου σε έναν ενιαίο ανθρώπινο πολιτισμό.
Το νέο Ευρωπαϊκό όραμα χρειάζεται, προφανώς, να είναι όσο γίνεται πιο συγκεκριμένο, να αναγνωριστεί ως αναγκαίο, αλλά  και να γίνει επιθυμητό για να εμπνεύσει τις δημιουργικές δυνάμεις στην Ευρώπη (και όχι μόνο) που θα κινητοποιηθούν για να το υλοποιήσουν. Το εγχείρημα φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο. Θα χρειαστεί πολλή δουλειά και από πολλούς, δεν θα ξεκινήσουμε όμως από το μηδέν. Υπάρχουν ήδη μελετημένες προτάσεις, έτοιμες για εφαρμογή. (νομικοί π.χ. έχουν ήδη επεξεργασμένο ένα νέο, δημοκρατικό Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, εργατολόγοι έχουν μελετήσει τους τρόπους για την δίκαιη κατανομή του διαθέσιμου εργασιακού χρόνου, οικονομολόγοι που εξέτασαν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις της φορολογίας για να δημιουργηθεί δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων κλπ.).
Παραμένει, ωστόσο, δύσκολο να φανταστούμε ακριβώς τη μορφή και τη λειτουργία μιας Νέας Ευρωπαϊκής κοινωνίας. Ας κάνουμε όμως μία προσπάθεια ξεκινώντας από την Οικονομία.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

επικοινωνιστε μαζι μας