«Σιωπηλός μάρτυρας» η φυλακή Τρικάλων

του Δημήτρη Τσιγάρα

Την Δευτέρα 7 Νοεμβρίου 2016, στο πλαίσιο της εναρκτήριας προβολής ταινιών της Κινηματογραφικής Λέσχης Τρικάλων προβλήθηκε, στον δημοτικό κινηματογράφο, του μύλου Ματσόπουλου, η ταινία – ντοκιμαντέρ, του βραβευμένου σκηνοθέτη Δημήτρη Κοτσιαμπασάκου, «Σιωπηλός μάρτυρας».

Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω την αριστουργηματική αυτή ταινία, που ήδη έχει βραβευθεί στο10ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Χαλκίδας, με τα βραβεία σκηνοθεσίας και μουσικής.

To 2006 η Φυλακή Τρικάλων έκλεισε  ύστερα από 110 χρόνια λειτουργίας. Επτά πρόσωπα που συνδέθηκαν καθοριστικά με τη φυλακή, επιστρέφουν σ’ αυτή για να ανασυνθέσουν το παρελθόν της, φωτίζοντας με τις προσωπικές τους αφηγήσεις διαφορετικές όψεις της ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας.

Παράλληλα ο φακός του Δημήτρη Κοτσιαμπασάκου κινηματογραφεί, καταγράφει και προβάλλει τον τρόπο που επιτάσσει ο πολιτισμός μας, την αλλαγή χρήσης ενός ιστορικού κτιρίου, των φυλακών της πόλης των Τρικάλων και τις επιπτώσεις που έχει η αδιαφορία και ανευθυνότητα της πολιτείας.

Την διαχείριση της συλλογικής μας μνήμης, τη σύγκρουση αρχαίου και νεότερου πολιτισμού, την ανυπεράσπιστη και παρατημένη, στο έλεος της καταστροφής, ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.

Συγκλονίζει το πλάνο με την «ευαίσθητη διασώστρια» Μαρούλα Κλιάφα, να ψάχνει εναγωνίως και απελπισμένα στα συντρίμμια της μπουλντόζας, «να σώσει οτιδήποτε αν σώζεται».

Μου θύμισε μια άλλη παρόμοια ταινία του σκηνοθέτη Φίλιππου Κουτσαφτή με τίτλο «Αγέλαστος πέτρα» όπου ο Παναγιώτης Φαρμάκης, μια περιπλανώμενη μορφή που έζησε τις μέρες του «πάνω από τη γη και κάτω από τα σύννεφα» διασώζοντας ανιδιοτελώς ευρήματα αρχαιολογικά στην Ελευσίνα, η οποία εκβιομηχανοποιήθηκε με καταστροφικές συνέπειες για την περιοχή και τους αρχαιολογικούς της χώρους.

Όμως, στη ταινία «Σιωπηλός μάρτυρας» τίθεται αβίαστα και το ερώτημα του σκοπού της φυλάκισης.

Ο θεατής βρίσκεται μετέωρος ανάμεσα στο άλυτο πρόβλημα της εκλογής, όπου τα αντίθετα συμπίπτουν: η ελευθερία και η φυλακή. Κάθε εκλογή έχει μέσα της το στοιχείο της έπαρσης και της ενοχής. Η ενοχή όμως τιμωρείται και, για ν' αποφέρει θετικά για το κοινωνικό σύνολο αποτελέσματα, είναι απαραίτητη η φόρτιση της τιμωρίας μ' ένα στοιχείο σωφρονισμού για τον κατηγορούμενο και παραδειγματισμού για τους άλλους.

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οποιαδήποτε κι αν είναι τα ελατήρια, που ώθησαν το άτομο που διέπραξε το αδίκημα, η ποινή που θα του επιβληθεί είναι αναγκαίο να έχει έναν εξαγνιστικό, καθαρτικό χαρακτήρα, μ' άλλα λόγια να παίξει ένα ρόλο νουθέτησης κι όχι να φορτίζεται με το στοιχείο της εκδίκησης, γιατί τότε πια η τιμωρία παύει να είναι ποινή.

Τιμωρία στ' αρχαία ελληνικά σημαίνει, σε πρώτη σημασία, βοήθεια, αρωγή, συνδρομή. Κατά μία έννοια, συνδρομή παραμένει και με την έννοια της ποινής, εφόσον συμβάλλει στον «επανανθρωπισμό» του εγκληματία. Αντίθετα, μια πράξη βίας, αν αντιμετωπιστεί πάλι με βία, θα επιφέρει στην ψυχή του δράστη περισσότερο μίσος τόσο για τη δικαιοσύνη, όσο και για την κοινωνία, με αποτέλεσμα το έγκλημα να επαναληφθεί περισσότερο βίαιο και αποτρόπαιο, αλλά ίσως πιο τεχνικά σχεδιασμένο.

Οι περιγραφές των άθλιων συνθηκών διαβίωσης που οδήγησαν πολλούς στα ψυχιατρεία ή ακόμα και στην αυτοκτονία σοκάρουν και αποκαλύπτουν την γύμνια του πολιτισμού μας.

Έγκλειστοι στον ίδιο χώρο οι παραβάτες απλών ποινικών αδικημάτων με τους βαρυποινίτες ειδεχθών εγκλημάτων. Αλλά και το στοίβαγμα πολλαπλάσιων κρατούμενων από όσους μπορούσε να χωρέσει ο θάλαμος κράτησης της φυλακής.

Ο πολιτικός κρατούμενος Αλκιβιάδης Ζαμπακάς, δακρύζει την ώρα που αφηγείται τον θάνατο συγκρατούμενου,  που έσβησε στα χέρια του μέσα στη φυλακή. Ενώ για τον κατ’ επίφαση σωφρονισμό, επιστρατεύει το χιούμορ του για να εξηγήσει πως του επιβλήθηκε να μάθει τη Γαλλική γλώσσα στις φυλακές, η οποία θα τον χρησίμευε να επικοινωνεί, Γαλλιστί, με τα πρόβατα του ή τα φυτά που θα καλλιεργούσε μετά την αποφυλάκισή του, καθότι το επάγγελμά του ήταν γεωργοκτηνοτρόφος.

Πως αντιμετωπίζεται όμως το ζήτημα της φυλακής όταν γίνεται χώρος κράτησης πολιτικών κρατουμένων; Όταν ο άνθρωπος φυλακίζεται για τις ιδέες του και όχι για τις πράξεις του; Είναι εγκληματίας ή ήρωας;
Συγκλονιστικό και το πλάνο της αντιπαράθεσης των δύο παράλληλων κόσμων, της εκκλησίας και της φυλακής. Δύο διαφορετικές εκφάνσεις της ζωής.

Από τη μια η επιβολή της ηθικής διδαχής που θέλει  ως μοναδικό κριτή τον θεό και από την άλλη η επιβολή της νουθεσίας, με τη στέρηση της ελευθερίας, που θέτει ως κριτή, τους νόμους του κράτους.

Θα μπορούσε κανείς να προσεγγίζει από διάφορες οπτικές και να αναλύσει τα πάμπολλα ζητήματα που θέτει και πραγματεύεται αυτή η ταινία, με επίκεντρο τον σιωπηλό μάρτυρα, το κτίριο των φυλακών.

Πάντως πρόκειται για μια πολύ καλή ταινία, με τις προδιαγραφές του σύγχρονου Ελληνικού κινηματογράφου, που διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού και το κρατάει σε ένταση από την αρχή μέχρι το τέλος.

Συγχαρητήρια σε όλους τους συμμετέχοντες συντοπίτες μας, που κατάφεραν με τον γλαφυρό λόγο τους, τις εμπειρίες τους και την εξωτερίκευση των συναισθημάτων τους να μας συμπαρασύρουν στην οπτικοποιημένη διήγησή τους και να μας συγκινήσουν!

Συγχαρητήρια και στους συντελεστές της ταινίας!

Καταφανέστατη η ωριμότητα της σκηνοθεσίας του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου. Καταπληκτική η διηγητική μουσική του Βαγγέλη Φάμπα. Άρτια η έρευνα και το σενάριο της Γλυκερίας Πατραμάνη. Με καλλιτεχνική ποιότητα οι λήψεις από τη διεύθυνση φωτογραφίας του Χάρη Φάρρου. Άψογο το μοντάζ και ο σχεδιασμός ήχου του Χρήστου Γιαννακόπουλου.