Μάρτιος, ο πρώτος μήνας της άνοιξης (Λαογραφία)

Πρώτη Μαρτίου σήμερα, πρώτη μέρα της άνοιξης και ευκαιρία για μια λαογραφική προσέγγιση αυτού του μήνα.

Σύμφωνα λοιπόν, με την παράδοση (όπως την κατέγραψε ο Νίκος Πολίτης το 1904) ο Μάρτης έχει δύο γυναίκες μία καλή, ανοιχτόκαρδη και γελαστή και μια σκουντουφλιάρα και θυμώδισσα που πάντα κλαίει. Κι όταν πάει στη γελαστή γίνεται κι ο καιρός γελαστός κι όταν πάει στη σκουντουφλιάρα ο καιρός χαλάει.

Ο Μάρτιος, ο πρώτος μήνας της άνοιξης έχει συνήθως άστατο καιρό. Για τον λόγο αυτό και ο ελληνικός λαός έδωσε στον Μάρτη πολλά ονόματα:

Μάρτης ο Κλαψόγελος, ο Πεντάγνωμος, ο Γδάρτης, ο Καψομάρτης, ο Ανοιξιάτης, ο Παλαβιάρης Παλουκοκάφτης κ.ά.

Σύμφωνα πάλι με τον λαό οι έξι πρώτες μέρες του Μάρτη λέγονται δρίμες γιατί λόγω του άσχημου και άστατου καιρού είναι επικίνδυνες για διάφορες ασθένειες. Επίσης οι μανάδες επειδή ξέρουν τις βλαβερές συνέπειες του ήλιου που κάνει την εμφάνισή του τον Μάρτη κι η θερμοκρασία ανεβαίνει προφυλάσσουν τα παιδιά τους φορώντας τους ένα βραχιολάκι, τον «Μάρτη» φτιαγμένο από άσπρη και κόκκινη συνήθως κλωστή. Τα παιδιά το φοράνε μέχρι να δούνε τα πρώτα χελιδόνια. Τότε θα κρεμάσουν το βραχιόλι στο κλαδί ενός δέντρου για να το πάρουν τα χελιδόνια που φτιάχνουν τη φωλιά τους. Σε άλλες περιπτώσεις τα παιδιά φοράνε τον «Μάρτη» μέχρι την Ανάσταση και τον κρεμάνε στο φιτίλι της λαμπάδας τους για να καεί.

Λίγες Παροιμίες για το Μάρτη

«Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή».

«Ο Μάρτης έχει τ’ όνομα κι Απρίλης τα λουλούδια».

«Σα ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα

χαρά σε κείνο το ζευγά πο ‘χει πολλά σπαρμένα».

«Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης».

«Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα».

«Ολ΄ οι μήνες τρων κρέας κι ο Μάρτης κοκάλα».

«Ο Μάρτης μια κλαίει και μια γελά».

«Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια» κ.ά.

Πρωτομαρτιά - πρωτομηνιά

Από τη Ρωμαϊκή εποχή ακόμη και μέχρι τον 7ο αιώνα (Βυζάντιο) ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου. Η 1η Μαρτίου ήταν Πρωτοχρονιά γι’ αυτό γιορτάζονταν με πολλά έθιμα. Μερικά από τα πιο σπουδαία έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα σε κάποια μέρη της Ελλάδας και είναι τα παρακάτω: 

Χελιδονίσματα. Είναι κάλαντα που έλεγαν τα παιδιά (κι ακόμα τα λένε σε κάποια χωριά) τριγυρνώντας από σπίτι σε σπίτι και μαζεύοντας χρήματα. Κρατούσαν ένα καλάθι γεμάτο με φύλλα κισσού και πάνω έβαζαν ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού και έδιναν τραγουδιστά ευχές στον οικοδεσπότη και την οικογένειά του, Έχουν μάλιστα σωθεί και πολύ παλιά χελιδονίσματα από την αρχαία εποχή και από τα Βυζαντινά χρόνια.

Να ένα από το 200 π.Χ.

«Ήλθ' ήλθε χελιδών

Καλάς ώρας άγουσα

Καλούς ενιαυτούς

Επί γαστέρι λευκά

Απί νώτα μέλαινα»

Που σημαίνει

Ήρθε, ήρθε το χελιδόνι

Που φέρνει καλές ώρες

Και καλά χρόνια

Είναι λευκό στην κοιλιά

Και μαύρο στη ράχη».

Κι ένα παραμύθι για τον Μάρτη

Ο Μάρτης και τ’ αδέλφια του

Υπάρχει κι ένα άλλο παραμύθι σχετικά με τις κακοκαιρίες του Μάρτη, που εξηγεί επίσης και γιατί ο Φεβρουάριος έχει 28 μέρες. 

Τα παλιά τα χρόνια ο Φεβρουάριος είχε 31 μέρες και ο Μάρτιος 28. Αυτό άλλαξε όταν ο Μάρτης θέλησε να τιμωρήσει μια γριά που νόμισε ότι μπορούσε να μιλήσει με αυθάδεια για τη δύναμή του.

Η γριά του παραμυθιού λοιπόν έβοσκε όλο το Μάρτη τα προβατάκια της αλλά τον φοβόταν κιόλας με τις παγωνιές του και προσπαθούσε να προφυλαχτεί. Όταν έφτασε η τελευταία μέρα του όμως, νόμισε πως τη γλίτωσε και είπε γελώντας περιφρονητικά «Πριτς Μάρτη μ, τα ξεχειμώνιασα τα κατσικάκια μου!» Έξω φρενών ο Μάρτης δανείστηκε 3 μέρες από το Φεβρουάριο κι έκανε τέτοιο κρύο τσουχτερό που πάγωσε και η γριά και τα κατσικάκια της. Τις μέρες αυτές δεν τις έδωσε όμως πίσω, γι’ αυτό απέκτησε ο ίδιος 31 και ο Φεβρουάριος έμεινε με 28.