Η κόμμωση των ανδρών και γυναικών παλαιότερα στο Βαλτινό

 

Το κόψιμο ή το άφημα των μαλλιών, το κούρεμα, το χτένισμα είναι χαρακτηριστικά κάθε εποχής. Έτσι για παράδειγμα, λέμε το χτένισμα της εποχής του ΄20, το χτένισμα του ΄40, του ΄60, το σημερινό μοντέρνο χτένισμα.

Το πυκνό και πλούσιο μαλλί, το ξανθό, καστανό ή μαύρο χρώμα του δίνει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα στον άνθρωπο, άντρα ή γυναίκα, τον ομορφαίνει ή τον ασχημίζει ανάλογα με το χρώμα, την πυκνότητα, προπάντων όμως, ανάλογα με το χτένισμα. Έτσι λένε χαρακτηριστικά: «ένας όμορφος με ρούσα μαλλιά, μια μαυριδερή και ησκιωμένη γυναίκα με λιόμαυρα μαλλιά, ένας φαλακρός άντρας με το κεφάλι γουλί».

Άμα ήταν καλοχτενισμένος κάποιος, έλεγαν: «στην τρίχα το ’χει το μαλλί», αλλιώς έλεγαν: «αυτός είναι άπλυτος και αχτένιστος», «αυτή είναι μια τζαμαλάια, μια τζαμαλόκοτα».

Η κόμμωση των ανδρών

Το χτένισμα των μικρών αγοριών της αγκαλιάς έως 4-5 ετών το φρόντιζαν οι μανάδες, βέβαια, αλλά και τα άλλα τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας έκαναν τα μαλλιά τους «καρέ»: τα χώριζαν από τη μια και την άλλη μεριά από τα πλάγια, τα συγκέντρωναν όλα στη μέση ή τα έβρεχαν λίγο για να σταματήσουν.

Τα αγόρια από τα 6 έως 12 ετών που πήγαιναν στο σχολείο ή και ως τα 18, όσα συνέχιζαν το Γυμνάσιο, κούρευαν τα μαλλιά με την ψηλή την μηχανή. Έτσι απαιτούσε το αυστηρό εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής. Κανένα αγόρι και κανένας έφηβος δεν ήθελε το κούρεμα με την ψηλή, αλλά δεν μπορούσε να κάνει κι αλλιώς, βιάζονταν μάλιστα να μεγαλώσουν και να αφήσουν τα μαλλιά, να γίνουν άντρες.

Το καλοκαίρι οι νεαροί αυτοί άφηναν τα μαλλιά να μεγαλώσουν και τα χτένιζαν ανάλογα. Να και ένας άλλος λόγος που περίμεναν με ανυπομονησία το καλοκαίρι οι έφηβοι. Ενώ σήμερα, τι αντίθεση κι αυτή, κουρεύουν γουλί ή ξυρίζουν το κεφάλι από μόδα, η οποία μάλιστα από πολλούς θεωρείται και εξτρεμιστική.

Οι νεαροί από τα 12 και πάνω, όσοι δεν συνέχιζαν το Γυμνάσιο, τα άφηναν τα μαλλιά, στα 14 έβαζαν και μακρύ παντελόνι και ήταν έτοιμοι έφηβοι, «γκοτζιάμ’ άντρες». Αυτοί οι νεαροί και οι νέοι από 18 και πάνω χτένιζαν τα μαλλιά τους με τρόπους σύμφωνα με τη μόδα, αλλά και ανάλογα με το δασύ ή αρύ τρίχωμά τους. Όσοι είχαν κατσαρά, τα γύριζαν όλα πίσω και άφηναν να φαίνονται οι σκάλες που δημιουργούσαν: «ένα μαλλί όλο σκάλες». Όσοι είχαν πολλά, «βούρτσα τα μαλλιά», τα γύριζαν και αυτοί όλα πίσω και κουνούσαν δεξιά αριστερά την τσατσάρα να φτιάξουν σκάλες, ήταν της μόδας ακόμα οι σκάλες.

Εκείνοι που είχαν αραιά και μαλακά μαλλιά «σαν τις γάτας» τα έκαναν χωρίστρα, αφού τα έβρεχαν και λίγο με νερό, αλλιώς δεν έστρωναν, «δεν στρώνουν τα γατσόμαλλα». Απαραίτητα μετά το χτένισμα περνούσαν τα μαλλιά τους με ένα πολύ λεπτό στρώμα από μπριγιόλ. Ήταν ένα γυαλιστερό ειδικό λάδι με μια λεπτή αιθέρια μυρουδιά. Το συνήθιζαν τότε οι νέοι όπως οι σημερινοί συνηθίζουν το ζελέ. Ήταν και πολύ της μόδας. Το χρησιμοποιούσαν οι ηθοποιοί του αμερικανικού κινηματογράφου: Γκρέκορυ Πεκ, ο Τζων Γουέην, ο Γκερκ Ντάγκλας, ο Ροκ Χάτσον, αλλά και οι δικοί μας νεαροί ηθοποιοί της εποχής εκείνης: Φούντας, Χορν, Καμπανέλης, Αλεξανδράκης, Νικολινάκος. Οι ηθοποιοί αυτοί εικονίζονταν στο πίσω μέρος ενός μικρού καθρέφτη που τον κρατούσαν σχεδόν πάντοτε οι νεαροί στην κωλότσεπα ή στο τσεπάκι του πουκαμίσου τους. Στην ίδια τσέπη έβαζαν και την «τσατσάρα». Όλοι οι νεαροί και οι νέοι είχαν μαζί τους τσατσάρα, όποια ώρα και όπου κι αν βρίσκονταν.

Και οι ηλικιωμένοι άντρες χτένιζαν τα μαλλιά τους ακολουθώντας και αυτοί λίγο πολύ τη μόδα της εποχής τους.

Η κόμμωση των γυναικών

Η κόμμωση αποτελούσε πάντοτε βασικό παράγοντα κομψότητας, διάκρισης και κοινωνικής επιβολής της γυναίκας. Δεν νοείται η γυναικεία ομορφιά χωρίς καθαρά και καλοχτενισμένα μαλλιά. Έτσι κύριο μέλημα αποτελούσε το λούσιμο, το χτένισμα, ο καλλωπισμός γενικά των μαλλιών. Για αυτό γύρω από αυτό το θέμα δημιουργήθηκαν διάφορες αντιλήψεις, δοξασίες, ακόμα και δεισιδαιμονίες.

Ο πιο γνωστός τύπος γυναικείου χτενίσματος ήταν η «χωρίστρα στη μέση» και το πλέξιμο των μαλλιών σε δύο πλεξίδες δεξιά και αριστερά, τις λεγόμενες «κοσιάνες». Οι νιόπαντρες γυναίκες άφηναν ριχτές κι ελεύθερες πίσω στην πλάτη αυτές τις κοσιάνες, ενώ οι «περασμένες» τις έδεναν μεταξύ τους με γαϊτάνι και τις τύλιγαν «στεφάνι» γύρω στο κεφάλι.

Παλαιότερα άφηναν τα «τσουλούφια» στους κροτάφους, βαμμένα με «κνα» (χρωστική φυτική ουσία) ή κάτι σαν τις φαβορίτες που σχημάτιζαν οι καραγκούνες του θεσσαλικού κάμπου γενικότερα.

Κάποτε, για να έχουν πλουσιότερα και μακρύτερα μαλλιά, τα ενίσχυαν με πρόσθετες κοσιάνες, τα λεγόμενα «ξενόμαλλα». Ανάλογο ήταν η κόμμωση και των κοριτσιών.

Πόσο ιδιαίτερη σημασία είχαν και για τον άντρα και για τη γυναίκα τα μαλλιά φαίνεται καθαρά στα γαμήλια έθιμα. Το χτένισμα της νύφης, το κούρεμα και το ξύρισμα του γαμπρού γίνονταν με ιδιαίτερη «ιεροτελεστία» και με τη συνοδεία ειδικών για τη στιγμή τραγουδιών.

Σήμερα υπάρχει τέτοια αταξία στην κόμμωση, που η διάκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών τείνει σχεδόν να καταργηθεί.

Του Ευαγγέλου Σ. Στάθη