Τα ποτάμια της Δυτικής Θεσσαλίας

 

«Η Σαλαμπριά κατέβασε κατεβασιές μεγάλες,

φέρνει δέντρα, φέρνει κλαριά, δέντρα ξεριζωμένα,

φέρνει και μια μοσκομηλιά με μήλα φορτωμένη 

κι απάνου στα κλωνάρια της δυο αδέλφια αγκαλιασμένα».

(Δημοτικό τραγούδι Θεσσαλίας)

Οι συνεχείς και μεγάλες βροχοπτώσεις, όπως αυτές που σημειώνονται στη Θεσσαλία και αλλού κατά τις τελευταίες ημέρες με τις τραγικές συνέπειές τους, καθιστούν χρήσιμο το παρόν δημοσίευμα, ώστε να γνωρίσουν αρμόδιοι και μη τα ποτάμια που διατρέχουν τη Δυτική Θεσσαλία και να εξαγάγουν τα ανάλογα συμπεράσματα. Άλλωστε πλημμύρες συνέβαιναν και παλαιότερα. Οι διευρυμένες κοίτες κάποιων ποταμών, που δεν καλύπτονται πάντοτε με νερό, δεν έγιναν από μόνες τους, αλλά κάποια πλημμύρα τις προκάλεσε. Είναι γνωστή η πλημμύρα του 1907 στα Τρίκαλα με τα πολλά θύματα.

ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ

Από τον Ζυγό του Μετσόβου ξεκινούν τέσσερα μεγάλα ποτάμια της βόρειας και κεντρικής Ελλάδος: Αώος, Άραχθος, Αχελώος και Πηνειός. Τα δύο πρώτα στρέφονται ΒΔ και ΝΔ αντιστοίχως διασχίζοντας την Ήπειρο, ο Αώος μάλιστα διασχίζει και ολόκληρη την Βόρειο ‘Ηπειρου εκβάλλοντας στο Αδριατικό πέλαγος.  Τα δύο τελευταία διασχίζουν τον Ν. Τρικάλων. Από το όρος Περιστέρι ξεκινά το ένα, που διασχίζοντας το ορεινό τμήμα του νομού με νότια κατεύθυνση χωρίζει την Πίνδο στα δύο. Αυτός είναι ο ορμητικός Αχελώος ή Ασπροπόταμος ή και Άσπρος (ο Ίναχος της ελληνικής μυθολογίας), ο οποίος εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος.

Παραπόταμοι του Αχελώου είναι: 1) ο Καμναΐτικος, που ξεκινά από τα Λιβάδια Περτουλίου στην Πίνδο και συμβάλλει σ’ αυτόν κάτω από το Γαρδίκι, σχηματίζοντας κατά την διαδρομή του βαθύ φαράγγι, 2) το Βαθύρρεμα, που έχει επίσης δυτική κατεύθυνση και χύνεται στον Αχελώο κοντά στην Μεσοχώρα, 3) το Κρανιώτικο που πηγάζει από τον αυχένα Κιάτρα Μπροάστα και συμβάλλει στον Αχελώο στην θέση Τρία Ποτάμια.

Το άλλο ποτάμι είναι ο Πηνειός, ο οποίος, αν και ξεκινά από την ίδια περιοχή με τον Αχελώο, διασχίζει τις πεδιάδες Καλαμπάκας και Τρικάλων, με νότια, στην αρχή, και ανατολική, κατόπιν, κατεύθυνση και εκβάλλει διά μέσου των Τεμπών στο Αιγαίο πέλαγος. Παλιότερα (από τον 11ο αι.) ο Πηνειός ονομαζόταν και Σαλαμβριάς (ο) ή Σαλαμβριά (η), ενώ οι Τούρκοι τον ονόμαζαν Κιουσέμ. Με το όνομα Σαλαμβριά αναφέρεται στα δημοτικά τραγούδια. Κοντά στην Καλαμπάκα η κοίτη του Πηνειού έχει πλάτος 2.000-2.500 μ. ενώ μεταξύ Αγίας Παρασκευής και Σαρακίνας, όπου η παλιά τοξωτή γέφυρα, ο ποταμός στενεύει πολύ. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων (C 438 ή Θ, V 17) αναφέρει για τον Πηνειό: «αὐτὸς δ’ ὁ Πηνειὸς ἄρχεται μὲν ἐκ Πίνδου, καθάπερ εἴρηται, ἐν ἀριστερᾷ δ’ ἀφεὶς Τρίκκην τε καὶ Πελινναῖον καὶ Φαρκαδόνα φέρεται παρά τε Ἄτρακα καὶ Λάρισαν καὶ τοὺς ἐν τῇ Θετταλιώτιδι δεξάμενος ποταμοὺς πρόεισι διὰ τῶν Τεμπῶν ἐπὶ τὰς  ἐκβολάς».

Οι δύο κύριες πηγές του Πηνειού βρίσκονται κοντά στο χωριό Μαλακάσι. Η μία είναι κάτω από την θέση «Πέτρα του Τσάπου» και η άλλη στην γοητευτική τοποθεσία «Σαΐτ Πασά», η οποία επί Τουρκοκρατίας ήταν το θέρετρο των πλουσίων Τούρκων της Ηπείρου. Υπάρχει και μια άλλη πηγή στη θέση «Δοκίμι». Ο Πηνειός είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Θεσσαλίας, γιατί δέχεται σχεδόν όλα τα νερά των θεσσαλικών ορέων (Πίνδου, Αγράφων, Όθρυος, Όσσας, Ολύμπου, Καμβουνίων και Χασίων).

 Παραπόταμοι του Πηνειού από τα αριστερά και βόρεια είναι:

1) ο Μουργκάνης ή Μήκανης (ο Ίων των αρχαίων Ελλήνων), ο οποίος πηγάζει από το χ. Λογγά στο όρος Χάσια και κυλά παράλληλα με την κορυφογραμμή των Χασίων προς τα δυτικά και στην πορεία του δέχεται τα νερά της Οξύνειας και της Αγναντιάς, λίγο πριν ενωθεί με τον Πηνειό στην θέση «Χάνι Μουργκάνι», 6,5 χιλμ. βορείως της Καλαμπάκας.

2) ο Ληθαίος ή Τρικαλινός (από τους Τούρκους ονομαζόταν Ντερές) ο οποίος επίσης πηγάζει από τα Χάσια (ένα παρακλάδι πηγάζει από το χ. Νέα Ζωή και το βουνό Πάδη, ένα από το χ. Ρίζωμα και ένα άλλο από το χ. Πλάτανος). Ο Ληθαίος διασχίζει την πόλη των Τρικάλων δίνοντας σ’ αυτήν ξεχωριστή ομορφιά. Αυτός πριν φτάσει στα Τρίκαλα, περνά στην πεδιάδα κοντά στην Θεόπετρα και συνεχίζει παράλληλα προς τον Πηνειό, κοντά και δυτικά στο βουνό της Βασιλικής, ώσπου στο νότιο άκρο του στρίβει ανατολικά, βόρεια από την ράχη της Ράξας, την οποία αφήνει δεξιά του, όπως και την Σωτήρα, για να εισέλθει στα Τρίκαλα στην περιοχή των Κουτσομυλίων. Κατά την διαδρομή του αυτή συγκεντρώνει και τα νερά των ρεμάτων του Ριζώματος, του Πλατάνου και του Αρδανίου. Νότια των Τρικάλων παλαιότερα έστριβε προς τα ανατολικά και χυνόταν στον Πηνειό πριν από το χωριό Κλοκοτός, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει γίνει τεχνική εκτροπή του σε ΝΔ κατεύθυνση από τις νότιες παρυφές της πόλεως των Τρικάλων και ενώνεται με τον Πηνειό στο ύψος των Μεγάλων Καλυβίων. Το αρχαίο όνομά του Ληθαίος, που σημαίνει τον ποταμό των νεκρών, της λήθης, προέρχεται από την χθόνια λατρεία του Ασκληπιού στην αρχαία Τρίκκη.

Μετά την μεγάλη πλημμύρα της 4ης Ιουνίου 1907, κατά την οποία από την υπερχείλιση του Ληθαίου κατέρρευσαν πολλά σπίτια και υπήρξαν πολλά θύματα, στη δεκαετία του 1930, στο ύψος μεταξύ των χωριών Θεόπετρας και Αγίων Θεοδώρων κατασκευάστηκε φράγμα επί του Ληθαίου ποταμού με σήραγγα διοχετεύσεως ορισμένης ποσότητας υδάτων προς τα Τρίκαλα, για δε την διοχέτευση των υπολοίπων υδάτων κατασκευάστηκε μεγάλο κανάλι το οποίο τα εξέτρεπε προς τον Πηνειό στο ύψος μεταξύ των χωριών Σαρακήνας και Περιστέρας.

Χαρακτηριστική εικόνα με θύματα της πλημμύρας του 1907 στα Τρίκαλα. 

3) ο Αγιαμονιώτης, ο οποίος πηγάζει από το Μεγάλο Κεφαλόβρυσο (θέση Καρυά), δέχεται νερά άλλων πηγών στην πορεία του από Αποστόλους, Κηπάκι και Πύργο, διέρχεται από τον Πυργετό, την Αγία Μονή, και, αφού σμίξει με τον Κουμέρκη και την νέα κοίτη του Ληθαίου κοντά στο Φλαμούλι, ενώνεται με τον Πηνειό κοντά στο χ. Καρυές, νοτίως των Τρικάλων.

4) ο Κουμέρκης, ο οποίος πηγάζει από τους βάλτους δυτικά του Μικρού Κεφαλοβρύσου (πηγή “Μάτι”), δέχεται νερά των πηγών Διποτάμου και Ρογγίων και εν συνεχεία ρέει παράλληλα προς τον Πηνειό, περνά δυτικά του Πυργετού, από τον Μύλο Τσαγκάδα, και σμίγει με τον Αγιαμονιώτη κοντά στο Φλαμούλι.

5) ο Νεοχωρίτης, ο οποίος ξεκινά από τις ΝΑ υπώρειες του βουνού Πάδη, στα ανατολικά Χάσια και περνώντας μεταξύ των χωριών Ελληνοκάστρου και Λιοπράσου (ανατολικά αυτών) και της Αγρελιάς (δυτικά αυτής), παρακάμπτοντας την Οιχαλία (Νεοχώρι) από δυτικά αυτής, συμβάλλει στον Πηνειό στο ύψος του χ. Κλοκοτός.

6) ο Εύρωπος (Τιταρήσιος ή Ξεριάς), εντός του Ν. Λαρίσης. Αυτός σχηματίζεται από δύο μικρότερα ποτάμια. Το ένα πηγάζει από το όρος Τίταρος, δυτικά του Ολύμπου, διασχίζει την Περραιβία, περνά δυτικά της Ελασσόνας και ενώνεται στο ύψος του χωριού Αμούριον με το άλλο που κατεβαίνει από τα όρη Καμβούνια και Χάσια, και ως Τιταρήσιος πλέον περνώντας νότια του Τυρνάβου συμβάλλει στον Πηνειό στο ύψος του χωριού Μικρόλιθος.