Λαογραφικές λέξεις και ονόματα του Βαλτινού

Του Ευαγγέλου Στάθη φιλολόγου

Σπουδαία λαογραφική σημασία έχουν διάφορες λέξεις που δίνονται ως ονόματα σε πρόσωπα, σε ζώα, σε φυτά σε πλοία και βάρκες κ.α. Έτσι τα διακρίνουμε σε ανθρωπωνύμια, τοπωνύμια, ζωωνύμια, φυτωνύμια κ.λ.π. Τα ανθρωπωνύμια αυτά που δίνονται στους ανθρώπους διακρίνονται σε: 1. Βαφτιστικά ονόματα, 2. Επώνυμα, 3. Σε παρώνυμα ή παρατσούκλια.

Βαφτιστικά.

Απέραντος είναι ο πλούτος των ελληνικών βαπτιστικών ονομάτων, ποικίλει δε η καταγωγή και η προέλευσή τους. Από την Μυθολογία και την Ιστορία, από τη Θρησκεία, από τη φύση, από τις σωματικές, ψυχικές και ηθικές ιδιότητες και αρετές, από την πίστη σε διάφορες μεγάλες αξίες ο λαός εμπνέεται και δανείζεται τα ονόματα, για να δώσει στα αγαπημένα του πρόσωπα. Ως προς την καταγωγή τα ονόματα που δίνονται κατά τη βάφτιση είναι συνήθως ονόματα προγόνων, κυρίως των παππούδων.

Ο λαός πάντοτε πίστευε πως το βαπτιστικό όνομα θα ασκήσει στον ονομαζόμενο μια μαγική επίδραση και δύναμη, ότι το όνομα θα φέρει στον ονομαζόμενο το ποθούμενο αποτέλεσμα, το επιθυμητό, που δεν είναι άλλο από αυτό που δείχνει ή δίνει το όνομα. Έχει λοιπόν μεγάλη σημασία το όνομα που θα δοθεί στο βαπτιζόμενο πρόσωπο. Πρέπει να ταιριάζει με αυτό που επιθυμούμε και ονειρευόμαστε, ώστε να είναι «όνομα και πράμα». Το καλό όνομα πρέπει να έχει χάρη, να αφήνει δόξα και καλή, όχι κακή φήμη, γνωρίσματα που συχνά αναφέρονται σε φράσεις και παροιμίες, όπως: «χάρισ’ τ’ όνομα νονέ»,  «ο τάδε με το όνομα», (καλή φήμη), «έβγαλε (κακό) όνομα», «άφ(η)σε όνομα», «κάλιο να σου βγει το μάτι παρά το όνομα», «να μη σβήσει τ’ όνομα», «όνομα και μη χωριό».

Έτσι διαλέγοντας τα βαφτιστικά ονόματα ο λαός δημιούργησε ένα πλούσιο και ενδιαφέρον «ονοματολόγιο» που δείχνει την αισθητική, την κοινωνικότητα και τον πολιτισμό γενικά του καθενός, ανάλογα.

Η όμορφη ελληνική φύση ήταν και είναι η πηγή έμπνευσης. Δέντρα, φυτά και λουλούδια υμνήθηκαν από τους ποιητές και καλλιτέχνες όλων των εποχών, οι οποίοι δημιούργησαν θαυμαστά έργα εμπνευσμένοι απ’ αυτά. Και πολλοί γονείς δανείστηκαν, για να δώσουν στα παιδιά τους, κυρίως σε κορίτσια, τα ονόματα των όμορφων καλλωπιστικών λουλουδιών, των αρωματικών φυτών και καρποφόρων δέντρων, πιστεύοντας ότι θα πάρουν τα κορίτσια όλες τις ιδιότητες, όπως γοητεία, λυγεράδα, ύψος, χρώμα, τρυφερότητα, ευαισθησία, καρποφορία, μοσχοβολιά και ομορφιά που έχουν τα λουλούδια και τα δέντρα. Η εκλογή των ονομάτων αυτών εκφράζει ψυχική ευγένεια και αισθητική λεπτότητα.

Και από τη Μυθολογία, την ιστορία και τη Θρησκεία – είπαμε – δανείζεται πολλά ονόματα ο λαός.

Ο κάτοικος της υπαίθρου, λεπτός παρατηρητής της φύσης, αλλά και πιστός σε δοξασίες, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, πιστός σε αξίες και ιδανικά, κρατάει ακόμα τα ονόματα εκείνα που γι αυτόν το λόγο θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε λαογραφικά.

Θα προσθέσουμε ως παραδείγματα ελάχιστα από τα ονόματα των κατοίκων του Βαλτινού κατά προέλευση:

Από τη Μυθολογία: Αφροδίτη, Ολυμπιάδα , Δήμητρα, Ελένη, Περσεφόνη, Άρτεμις, Αθηνά, Καλλιόπη.

Από την Ιστορία: Αλέξανδρος, Αλκιβιάδης, Σωκράτης, Αριστοτέλης, Ηρακλής, Ορέστης , Έκτορας.

Από τη Θρησκεία: Χρήστος, Μαρία, Χρυσόστομος, Μάρθα, Ιωάννης, Αθανάσιος.

Από ονόματα φυτών, λουλουδιών και δέντρων: Χρυσάνθη, Λεμονιά, Τριανταφυλλιά, Μηλιά, Ευανθία, Κανελλιά, Μαργαρίτα.

Από τις ψυχικές ιδιότητες και ψυχικά χαρίσματα: Αρετή, Καλή (Κάλω), Ευγενία, Ευτυχία.

Διάφορα: Στέργιος, Στεργιανή, Ζωή, Πανωραία.

Πίνακας με όλα τα βαφτιστικά ονόματα ανδρών και γυναικών του χωριού Βαλτινού. Δίπλα δίνονται τα ονόματα αυτών έτσι, όπως τα προσφωνούν ή τα προφέρουν, παλιά αλλά και τώρα, οι κάτοικοι του χωριού.

Ανδρών

Άγγελος:-

Αναστάσιος: Τάσιος, Τασιός, Τασιάκος, Τασιούλτς

Αθανάσιος: Νάσιος, Σιώκας, Σιούλας, Σούλης, Σάκης, Θανάσης, Θανασάκς,  Κασιάρας, Νασιούλτς

Αλέξανδρος: Αλέκος

Αλκιβιάδης: Αλκιβιάδς

Ανδρέας: Αντρέας, Αντρίκος

Αντώνιος: Αντώνης, Αντωνάκς, Τόνης

Απόστολος: Αποστόλτς, Τόλιος, Τολιάς

Αριστείδης: Αρίστος, Άρης

Αριστοτέλης: Τέλτς

Βάιος: Βαϊάγκας

Βασίλειος: Βασίλτς, Βασιλάκς, Βασιλάκος, Τσίλιας, Τζήλας, Λάκς, Λακιάς

Βησσαρίων: Βησσάρς, Βλησάρς

Βύρων: Βύρος

Γεώργιος: Γιώργος, Γιωργάκς, Γώγος, Τζιώρτζης, Γούλης

Γρηγόριος: (Α) Γληγόρς

Δημήτριος: Δημητράκς, Μήτρος, Μητράνας, Μήτσιος, Μητσάρας, Τάκς, Τάκος, Τάκας, Μήμης

Ευάγγελος: Βαγγέλης, Βαγγελάκος, Βαγγελάρας, Βάγκος, Γκέλιας

Ευθύμιος: Θύμιος, Θυμιάκος, Μάκης

Ηλίας: Λίας, Λιάκας, Λιάκος, Λιάς

Ηρακλής:-

Θεόδωρος: Θοδωρής, Θοδωράκς, Θόδωρος

Θωμάς: Μάκης

Ιωάννης: Γιάννης, Γιαννάκης, Κούλτς, (Γιανακούλτς)

Κωνσταντίνος: Κώστας, Κωστάκης, Κωστής, Κωσταντούλας, Κωσταντής, Κωστούλας, Κώτσιος, Γκοτζιόλας, Ντίνος

Λάμπρος: Μπούλιας

Λάζαρος: Λάζαρης

Λουκάς: Λούκας

Μιχαήλ: Μιχάλης, Μιχαλάκς

Μόδεστος:-

Ναπολέων: Λέων

Νικόλαος: Νικολάκς, Νίκος, Νικάκος, Νικόλας, Κολιός, Γκόλας,

Παναγιώτης: Παναϊώτς, Πάνος

Παντελεήμων: Παντελής, Πανταλής

Πασχάλης: Πασχάλτς

Παύλος: Παύλης

Πέτρος: Πετράκς, Πετρής

Προκόπιος: Προκόπς

Σπυρίδων: Σπύρος, Σπυράκος, Πίπης

Σταύρος: Σταυράκς, Σταύρης

Στέργιος: Γιούλης, Γιάκης

Στέφανος: Στέφος, Φούλιας

Στυλιανός: Στέλιος

Σωκράτης: Σωκράτς

Σωτήριος: Σωτήρς, Σωτηράκς, Σώτος, Ρούλης, Σούλης

Τρύφων: Τρύφανος

Φίλιππος: Φίλ(ι)ππας

Φώτιος: Φωτς

Χρήστος: Χρηστάκης, Χούτος, Κίτσιος, Χρηστάρας, Κιτσιάρας

Χρυσόστομος: Χρυσός, Χρυσές

Χριστόφορος: Χριστόφορης

Χαρίλαος: Χαρίλτς, Χαριλάκος, Χάρης

Χαράλαμπος: Μπάμπης