Το πανηγύρι στην Ελληνική παράδοση

Η ελληνική κοινότητα, ο κοινοτισμός, είναι θεσμοί και διαδικασίες που διαμορφώθηκαν εξελικτικά στην πορεία του ελληνισμού σε συγκεκριμένες ιστορικές περιστάσεις η σημασία και ο ρόλος των οποίων αναδείχτηκαν κυρίως κατά την περίοδο της Οθωμανικής επικυριαρχίας.
Αν και συγκροτήθηκαν ως σύστημα εκπροσώπησης και λειτουργίας των τοπικών ελληνικών κοινωνιών, κατά κανόνα μέσω του θεσμού της Δημογεροντίας, εντούτοις η κοινότητα και ο κοινοτισμός υπήρξαν κατά τη χρονική εκείνη περίοδο σημείο αναφοράς συσπείρωσης και συνοχής του ελληνικού στοιχείου και αυτόνομης λειτουργίας, στο πλαίσιο του ευρύτερου σχηματισμού της αυτοκρατορίας.

Αυτό που ονομάζουμε ελληνική παράδοση ή ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό, αποτελεί γέννημα της κοινοτικής ζωής καθώς ειδικά για τον Έλληνα, η τοπική συνάφεια, η κοινότητα, η γειτονιά, έχουν μεγαλύτερη σημασία από τη γενετική συνάφεια, τη συγγένεια του αίματος κάτι που διακρίνεται ιδιαίτερα στο γεγονός ότι για τους Έλληνες σημείο αναφοράς είναι κυρίως ο τόπος καταγωγής τους.

Η κοινότητα και ο κοινοτισμός υπήρξαν πολύ σημαντικά στοιχεία καθώς έχουν διάσταση και ρόλο οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό ταυτόχρονα αντανακλώντας ένα συγκεκριμένο ήθος που διέπει την κοινοτική ζωή και αντανακλά το σύνολο αξιών, κανόνων και τρόπων συμπεριφοράς.

Οι αξίες δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές παρά μόνο σε σχέση με τους θεσμούς και η κοινότητα αποτέλεσε ένα θεσμό που διαμόρφωσε ιστορικά συγκεκριμένες αξίες, οι οποίες μπορούν να ερμηνεύσουν το πνεύμα της κοινότητας ως σύνολο κανόνων και προσδοκιών.

Η έννοια και ο ρόλος του πανηγυριού

Στο πλαίσιο αυτό (της κοινότητας και του κοινοτισμού) αναπτύχθηκε και ο θεσμός των πανηγυριών.
Έκφραση γνήσια λαϊκή, στηριγμένη στα ήθη και έθιμα κάθε τόπου σε συνδυασμό με την Ορθόδοξη πίστη και λατρεία.
Κάθε χωριό, κάθε κοινωνικό σύνολο όσο φτωχά κι αν είναι, έχουν τουλάχιστον μια πλατεία μ' ένα γέρο - πλάτανο, ένα ξωκλήσι στη χάρη κάποιου Αγίου, και μία απ΄ τις κοινωνικές εκδηλώσεις, η κορυφαία, το πανηγύρι του χωριού.

Κατά κανόνα ο τιμώμενος Άγιος αποτελεί και το έναυσμα για να στηθεί το πανηγύρι! Το πανηγύρι είναι μέρα χαράς και διασκέδασης και από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να ξενιτεύονται έγινε και μέρα ανταμώματος, σμιξίματος.
Ακόμα και σήμερα, που τα πανηγύρια πλέον έχουν διαφοροποιηθεί, έχουν μικρύνει σε διάρκεια, έχουν ατονήσει και απολέσει την φρεσκάδα των παλιών εποχών, εν τούτοις διατηρούν πάντα την γοητεία τους.

Τα πανηγύρια γίνονταν και γίνονται για να ανταμώσει και να χαρεί ο κόσμος.
Ένας κόσμος φτωχός, ξεκομμένος από τις παροχές και τις «διασκεδάσεις» που προσφέρουν τα μεγάλα αστικά κέντρα, μαθημένος στη στέρηση και την ανέχεια, αλλά πάντα αυθόρμητος ενθουσιώδης και κυρίως ειλικρινής.

Άλλωστε, αυτός είναι κι ο κλειδάριθμος των πανηγυριών: Η αθωότητα, η ξεγνοιασιά, οι χαιρετούρες, τα καλαμπούρια, η μυρωδιά από το καζάνι με το καλομαγειρμένο, συνήθως με κριθαράκι, κρέας (προβατίνα) και πάνω απ' όλα ο ήχος από το κλαρίνο που έρχεται και σμίγει με τους Βυζαντινούς ήχους των ψαλτάδων και του παπά.
Για όλα τα υπόλοιπα φροντίζει η φύση. Το πανηγύρι είναι απλώς το πρόσχημα. Η ουσία, είναι η εσωτερική μας ανάγκη να μην χάσουμε τις ρίζες μας. Τους δεσμούς μας από ένα παρελθόν με ηθικές αξίες και στιβαρές προδιαγραφές.

Του Γρηγόρη Καλύβα