Η λαογραφία της τράπουλας

Τώρα στις γιορτές πολλοί είναι αυτοί που το ρίχνουν στο χαρτάκι και γενικότερα στα τυχερά παιχνίδια. Άλλοι για να δοκιμάσουν την τύχη τους και άλλοι απλά για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους. Ας δούμε όμως την ιστορία της τράπουλας και τα περί αυτής παιχνίδια και λαογραφικά στοιχεία της.

Τράπουλα (λέξη Ιταλική: trappola, που σημαίνει παγίδα, δόλο, κι ύστερα δέσμη με τα παιγνιδόχαρτα, η το ίδιο το χαρτοπαίγνιο) την επινόησαν στην Ανατολή, στα μεσαιωνικά χρόνια, οι ανώτερες τάξεις.

Τα πρώτα παιγνιδόχαρτα είχαν αλληγορικές παραστάσεις, θρησκευτικές ή μεταφυσικές, αλλά και κοσμικές από την αυλική ζωή. Με τον καιρό όμως ο τρόπος κατασκευής των χαρτιών φτήνυνε, όσο η τέχνη τους περνούσε από τη ζωγραφική στην ξυλογραφία και ύστερα στη χαλκογραφία και στο τύπωμα. Τα χαρτιά της κάθε δεσμίδας ήταν τότε πιο πολλά.

Οι Ιταλοί τα είχαν 92 και τα χώριζαν στις τέσσερις κατηγορίες που έχουμε σχεδόν ακόμη. Τις «κούπες», τα «σπαθιά», τα «ντινέρια», και τα «μπαστούνια». Αργότερα οι Γάλλοι τα περιόρισαν σε 52 και σε τέσσερις επίσης κατηγορίες. Τα ονόμασαν δε: «καρδιά», «τριφύλλι», «τετράγωνο» και «αιχμή». Από τότε διαδόθηκαν αφού ήταν ένας σατανικός συνδυασμός ψυχαγωγίας και κέρδους.

Στην Ελλάδα οι κατηγορίες από το 1884 ονομάζονταν «μπαστούνια», «σπαθιά», «κούπες» και «καρό».

Η Εκκλησία καταδικάζει το παίξιμό τους ότι είναι αμαρτωλό, και οι Κυβερνήσεις σκέφτηκαν να το φορολογήσουν κι ύστερα να το κρατήσουν μονοπώλιο.

Τις μέρες της πρωτοχρονιάς, η πολιτεία και η οικογένεια το βλέπουν με ανοχή και μπαίνει στα γενικά έθιμα της δοκιμασίας της τύχης που είναι πολλά την πρωτοχρονιά και που γίνονται είτε με μαντική (όποιος κερδίσει σήμερα, θα πάει καλά η χρονιά) είτε με "μαγεία" (πρέπει να κερδίσουμε, για να κερδίζουμε όλο τον χρόνο).

Επίσης είναι γνωστή η χαρτομαντεία σ' όλο τον κόσμο και ξέρουμε καλά τις «χαρτορίχτρες» που μπορούν και «ρίχνουν τα χαρτιά» και να εμπνέονται απ' αυτά στις προφητείες τους.

ΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΠΟΥ ΤΙΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΙΣ ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ ΜΑΣ 

Για τα τραπουλόχαρτα:

-Τα παίζει όλα στον άσσο (= τα διακινδυνεύει όλα).
-Τα 'φερε στον άσσο (= ήρθε σε δύσκολη θέση).
-Είναι στον άσσο (= καταλαβαίνει).
-Κρατεί τον άσσο (= έχει τη δύναμη στα χέρια του).
-Τον έχει τον άσσο (= έχει λεφτά).
-Του βγήκε ο άσσος (= τον ευνόησε η τύχη).
-Έφαγε τα λεφτά του στον άσσο (= έχασε παίζοντας την περιουσία του).
και ένα διδακτικό δίστιχο.
"Όποιος αγαπάει τον άσσο, πάει στο σπίτι του χωρίς ράσο".
-Είναι σαν τρία καρό (το λένε ειρωνικά, για τους ψηλούς και αδύνατους).
-Κατάντησε σαν εφτά σπαθί δαγκωμένο (είχε πολύ αδυνατήσει).
-Σαν το Ρήγα της τράπουλας (λένε για έναν καλοθρεμμένο και πλούσιο γέρο).
-Ντάμα σπαθί ( για μια ωραία κυρία).
-Ντάμα μπαστούνι (για μια κυρία δύσκολη κι εύθικτη).
-Σαν Φάντης του σπαθιού (σαν ωραίος κύριος).
-Σαν Φάντης μπαστούνι (απρόοπτος, όπως στο παιχνίδι).

Για τις σειρές:

Είναι γνωστό ότι τα παιχνιδόχαρτα χωρίζονται σε μαύρα (σπαθιά, μπαστούνια) και σε κόκκινα (κούπες καρά). Για αυτά έχουμε τις εξής φράσεις:
-Τα βρήκε σκούρα ή τα βρήκε μαύρα ή τα βρήκε μπαστούνια που λέγεται για τις δυσκολίες.

Για τον χαρτοπαίχτη:

-Έχει στο μανικοκάπι την τράπουλα
-Μη φοβάσαι τα χαρτιά, άλλα εκείνους που τα παίζουν.
-Του τζογαδόρου η μάνα μια μέρα γελά και μια μέρα κλαίει.
-Του χαρτοπαίχτη, του ψαρά, του κυνηγού το πιάτο εννιά φορές ειν' αδειανό και μια φορά γεμάτο.

Από τις συνθέσεις που αγαπούσαν και τις κρεμούσαν σε κάδρα στα μαγαζιά ήταν εκείνη του χαρτοκλέφτη με το πόδι κάτω από το τραπέζι και η άλλη που ακολουθούσε ο καυγάς.

Για τα παιχνίδια:

Μέσα στα παιχνίδια ακούγονται οι λέξεις και οι φράσεις, Κόψε, έβγα, πες τα, πέσε, κατέβαινε, δεν περνάω, κατσάρω ρήγα, ανοίγεις, σουλαρία, πάσο, ποιος είναι πρώτος, μπαίνεις σόλο, οι πόντοι σου, το έσωσα, κλπ.
-Πάω πάσο (όταν υποχωρούμε).
-Μας παίζει τον παπά (για έναν που πάει να μας γελάσει).
-Μας πήραν πρέφα (μας κατάλαβαν).
-Παίζει μ' ανοιχτά χαρτιά (για έναν που ριψοκινδυνεύει με την αλήθεια).
-Δεν πιάνει χαρτωσιά (σε αποτυχίες και σε συγκρίσεις).
-Όποιος χάνει στα χαρτιά, κερδίζει στην αγάπη (για παρηγοριά)
-Θα γυρίσει το χαρτί (θα έρθει κι η σειρά του κέρδους).
-Μπλόφαρε
-Θα τα βασιλέψουμε
-Θα τα φωτίσουμε.

Οι φιγούρες και τα ονόματά τους.

-Ο «Ρήγας» (ή Βασιλιάς, ή Παπάς, ή Γέρος).
-Η «Ντάμα»(ή Βασίλισσα, ή Κυρία, ή ο Καβάλλος).
-Ο «Φάντης» (ή Βαλές, ή το παιδί, ή Θεράπων).
Το Ελληνικό μονοπώλιο έχει τυπώσει Β (βασιλεύς) για τον Ρήγα, Κ (κυρία) για την Ντάμα και Θ (θεράπων) για το Βαλέ.
Ο λαός ονόμασε τις φιγούρες: ο Βήτας, ο Κάπας και ο Θήτας.

Τα διάφορα παιχνίδια:

Από τις ονομασίες που κυκλοφορούν στην Ελλάδα είναι τα εξής:
Ο Παπάς, Η Κολτσίνα, Το Πινάκλ, Το Τρισέττο, Ο Κομήτης, Η Ξερή, Το Εξήντα έξι, Το Εκαρτέ, Ο Φαραώ, Η Πάστρα, Το Σκαμπίλι, Το Κουμ-κάν, Ο Γανομύτης, Η Πρέφα, Το Τριάντα ένα, Το Μπρίτζ, Ο Θανάσης, Η Πασέτα, Το Είκοσι ένα, Το Μάους, Οι Κούπες, Η Πόκα, Το Τζιγόλι, Το Σεμέν-ντε-φερ, Η Δηλωτή, Το Σόλιο, Το Τρίλλιο, Η Μπιρίμπα, Το Πικέτο, Το Ντόμινο, Το Ραμί, Τα Πλακάκια κ.α.