ΑΠΟΛΛΩΝ ΗΛΙΟΣ = ΗΛΙΑΣ, ΑΡΤΕΜΙΣ = ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Του Θωμά Δασκάλου (Αρχιτέκτονα)

Οι θρησκευτικές και κοινωνικές εκδηλώσεις αδιάψευστο στοιχείο της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού. 

Ένα από τα δεινά που χαρακτηρίζει τον δύστυχο νεοέλληνα είναι η απώλεια της ιστορικής του μνήμης. Δεν έχει συνείδηση της συνεχούς πορείας του στον χρόνο και ότι στον κώδικά του DNA είναι καταγεγραμμένες μνήμες χιλιάδων ετών. Συνήθειες, εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής, συμπεριφορές, αντιδράσεις, ήθη και έθιμα, χοροί κ.λ.π. έχουν τις ρίζες τους σε πανάρχαιες καταβολές. Μία ζωντανή απόδειξη της ιστορικής συνέχειας είναι οι μεγάλες θρησκευτικές εορτές και οι πανηγύρεις. Μαρτυρούν ότι από την προχριστιανική εποχή ως σήμερα τα έθιμα παραμένουν αμετάβλητα στον χρόνο. 

Η νέα θρησκεία, μην μπορώντας να εκβάλλει ή να αλλάξει τις πρότερες συνήθειες του Έλληνα, καθιέρωσε τις θρησκευτικές εορτές κατ’ αντιστοιχία του αρχαίου εορτολογίου. Σε κάθε μεγάλη χριστιανική εορτή αντιστοιχεί και μία ανάλογη μεγάλη αρχαιοελληνική εορτή. Δεν είναι επί του παρόντος να γίνει εκτενής αναφορά στο ενδιαφέρον αυτό θέμα, αλλά θα σταθώ στις μεγάλες εορτές του Ιουλίου, του προφήτη Ηλία και της Αγ. Παρασκευής. Αναρωτιέται κανείς, πώς ο Έλληνας υιοθέτησε τόσο εύκολα έναν προφήτη του Ισραήλ και τον τιμά με τέτοια λαμπρότητα κάθε χρόνο σε κάθε γωνιά της Ελλάδος; Η καθιέρωση της εορτής στην συγκεκριμένη ημερομηνία και η επιλογή του ονόματος δεν είναι καθόλου τυχαία. 

Στην αρχαιότητα τον ίδιο καιρό, στις αρχές της δεύτερης περιόδου του μηνός ΕΚΑΤΟΜΒΑΙΩΝ ήτοι στις 20-21 Ιουλίου τότε που η γη δέχεται την μεγίστη φωτεινή ηλιακή ακτινοβολία, ήτοι ένα μήνα μετά το θερινό ηλιοστάσιο (22 Ιουνίου), εορτάζονταν ο Εκατομβαίος ή Εκατηβόλος Απόλλων - Ήλιος. Προς τιμή του γιόρταζαν όλα τα ιερά τα οποία ήταν αφιερωμένα σ’ αυτόν και βρίσκονταν στις κορυφές των λοφίσκων πέριξ των πόλεων και οικισμών. Ο Απόλλων ως γνωστόν συμβόλιζε το Θείο, το πνευματικό και υλικό φως. Ήταν η έκφραση της ζωοδότου φωτεινής ενέργειας και της κάθε πνευματικής εκφάνσεως. Μία συνήθεια αιώνων, την οποία δεν ήταν εύκολο να ξεριζώσεις από τον ετήσιο εορταστικό κύκλο του Έλληνα. Γι’ αυτό η εκκλησία, όπως έπραξε και με πολλές άλλες εορτές, υποκατέστησε την εορτή του νοητού ΗΛΙΟΥ με το ομόηχο ΗΛΙΑΣ με μία καταπληκτική σειρά αντιστοιχιών, ήτοι:
- Κοινή ημερομηνία της εορτής
- Κοινό όνομα ΉΛΙΟΣ - ΗΛΙΑΣ
- Προφήτης - Μάντης ο Απόλλων - Προφήτης ο Ηλίας
- Άρμα του Ηλίου-Απόλλωνα, άρμα του Ηλία που τον οδηγεί στον ουρανό.
- Ο Κόρακας είναι το ιερό πτηνό του Απόλλωνα σύμβολο της μαντικής. Ο Κόρακας επίσης είναι το πουλί που συνοδεύει τον Ηλία και απεικονίζεται μέσα στην σπηλιά σε όλες τις σχετικές εικονογραφίες.
- Τα ιερά του Απόλλωνα Ηλίου ήταν κτισμένα στις κορυφές των λόφων όπως και τα εκκλησάκια του Αη-Λιά στα ψηλώματα των χωριών και των πόλεων.
- Η εορτή ήταν η μεγαλύτερη καλοκαιρινή εορταστική εκδήλωση προχριστιανικά όπως και σήμερα, μαζί με εκείνη της Αγίας Παρασκευής 26 Ιουλίου, η οποία υποκατέστησε την δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα την Άρτεμη που κατά «σύμπτωση» εορτάζονταν και τότε μία εβδομάδα μετά. Η Άρτεμις ήταν προστάτιδα της φυσικής τάξεως, των πηγών, της ευγονίας, των οφθαλμών, των εγκύων γυναικών, του τοκετού αλλά των ποιμνίων και των ποιμένων. Ιερά της υπήρχαν διάσπαρτα σε δάση, σε υψώματα, σε σπηλιές και κοιλώματα, σε πηγές και νάματα. Όπως και σήμερα τα εκκλησάκια και τα προσκυνήματα της Αγ. Παρασκευής η οποία στις αγιογραφίες απεικονίζεται κρατώντας δίσκο πάνω στον οποίο είναι δύο οφθαλμοί. Στην χάρη της μέχρι σήμερα οι βοσκοί αφιερώνουν πολλά ζώα, τα οποία σφαγιάζονται, μαγειρεύονται και προσφέρονται προς φιλοξενία των επισκεπτών.
Έθιμα αιώνων που για χιλιάδες χρόνια είναι βαθιά ριζωμένα στην συμπεριφορά του Έλληνα. Απλώς οι αντιλήψεις μεταλλάχθηκαν και προσαρμόστηκαν σε μία διαφορετική θρησκευτική έκφραση. Οι συνήθειες όμως παρέμειναν ίδιες. Ο Έλληνας εξακολουθεί να ανεβαίνει στην κορυφή του λόφου και στα εξωκλήσια για να γιορτάσει και πανηγυρίσει χωρίς να ενδιαφέρεται αν το Ήλιος έγινε Ηλίας.

Καλό θα είναι αυτοί που ασχολούνται με την καταγραφή θρησκευτικών και λαογραφικών εκδηλώσεων (εορτές, πανηγύρεις, έθιμα, χορούς), να μην περιορίζονται μόνον σε απλές περιγραφές, αλλά να ανιχνεύουν βαθύτερα στοιχεία τα οποία αποδίδουν μία ευρύτερη ιστορική διάσταση στο δρώμενο, τεκμηριώνοντας έτσι και την αδιάλειπτη χωρο-χρονική συνέχεια του Ελληνισμού, που πιστεύω ότι σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά πρέπει να γίνει συνείδηση στον αλλοτριωμένο πνευματικά νεοέλληνα.