Θεσμικός Εκσυγχρονισμός Ασφαλιστικών Ταμείων στην Ψηφιακή Οικονομία

 Άρθρο του Δημήτρη Τσιγάρα

Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και, ιδίως, της Τεχνητής Νοημοσύνης μεταβάλλει ριζικά τις παραγωγικές και κοινωνικές δομές. Στον ορίζοντα διαγράφεται ένα παράδοξο: το συνολικό κέρδος των οικονομιών αναμένεται να αυξάνεται, ενώ η ανάγκη για ανθρώπινη εργασία θα μειώνεται. Η αυτοματοποίηση διαδικασιών, η ρομποτική και τα συστήματα μηχανικής μάθησης ήδη αντικαθιστούν όλο και περισσότερες μορφές ανθρώπινου κόπου, όχι μόνο χειρωνακτικές αλλά και γνωστικές. Η τάση αυτή δεν είναι πρόσκαιρη, αποτελεί προάγγελο μιας νέας οικονομικής εποχής, όπου η παραγωγικότητα αποσυνδέεται σταδιακά από την ανθρώπινη εργασία.

Μπροστά σε αυτήν την ιστορική μετάβαση, τα κράτη καλούνται να επανεξετάσουν θεμελιώδεις αρχές του κοινωνικού τους συμβολαίου. Το παραδοσιακό μοντέλο, όπου η εργασία αποτελεί τη βασική πηγή εισοδήματος, κοινωνικής ένταξης και χρηματοδότησης των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, τρίζει. Όσο η αξία παράγεται ολοένα και περισσότερο από μηχανές, αλγορίθμους και αυτόνομα συστήματα, ο αριθμός των εργαζομένων που θα μπορούν να στηρίζουν με τις εισφορές τους τα ασφαλιστικά ταμεία θα μειώνεται. Αν η χρηματοδότηση των ταμείων παραμείνει δεμένη αποκλειστικά με την εργασία, τότε η κοινωνική συνοχή κινδυνεύει.

Γι’ αυτό και γεννιέται η ανάγκη για μια βαθιά μεταρρύθμιση. Να μετατοπιστεί η βάση της κοινωνικής ασφάλισης από την εργασία στο κέρδος. Με άλλα λόγια, οι οικονομικές απολαβές που προκύπτουν από την τεχνολογική πρόοδο, και που συχνά συσσωρεύονται σε μεγάλες επιχειρήσεις με υψηλά περιθώρια κέρδους, οφείλουν να επιστρέφουν στην κοινωνία με έναν πιο άμεσο και δίκαιο τρόπο. Αντί οι εισφορές να βαρύνουν κατεξοχήν τον εργαζόμενο και τον εργοδότη ως προς τον μισθό, θα πρέπει να προκύπτουν από τα πραγματικά κέρδη που παράγει το σύστημα παραγωγής συνολικά.

Μια τέτοια μετατόπιση δεν αποτελεί απλώς διορθωτικό μέτρο αλλά νέα θεμελίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν εργάζεται, δεν συνταξιοδοτείται και δεν έχει κοινωνικές ανάγκες, όμως παράγει αξία. Αν αυτή η αξία παραμένει ανεξέλεγκτα ιδιωτική, τότε ο κοινωνικός ιστός θα αποδυναμωθεί, ενώ η ανισότητα θα ενταθεί. Αντίθετα, αν η τεχνολογική πρόοδος ληφθεί ως κοινό αγαθό, ως αποτέλεσμα της συσσωρευμένης ανθρώπινης γνώσης και των δημόσιων επενδύσεων σε έρευνα και εκπαίδευση, τότε είναι λογικό το παραγόμενο κέρδος να ενισχύει τους θεσμούς κοινωνικής ασφάλισης που προστατεύουν όλους τους πολίτες.

Επιπλέον, ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να προσφέρει μεγαλύτερη σταθερότητα. Σε μια εποχή όπου η επαγγελματική αβεβαιότητα αυξάνεται και η εργασία κατακερματίζεται, η κοινωνική ασφάλιση που βασίζεται στο κέρδος και όχι στον μισθό επιτρέπει ευελιξία, αμεσότερη πρόσβαση σε παροχές και μειώνει τις ανισότητες ανάμεσα σε εργαζόμενους και ανέργους. Παράλληλα, δίνει στα κράτη τη δυνατότητα να σχεδιάσουν νέα κοινωνικά προγράμματα, όπως εισόδημα βασικής διαβίωσης, εκπαίδευση επανακατάρτισης ή υποστήριξη δημιουργικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων που δεν ανταμείβονται επαρκώς από την αγορά.

Συνεπώς, η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς τεχνολογική επανάσταση, είναι κοινωνική πρόκληση. Η πρόκληση αυτή απαιτεί θεσμική φαντασία και πολιτική βούληση. Όσο η εργασία παύει να είναι ο κεντρικός μοχλός της παραγωγικής διαδικασίας, τόσο περισσότερο το κοινωνικό κράτος οφείλει να στηρίζεται σε νέες πηγές χρηματοδότησης που αντικατοπτρίζουν την πραγματική παραγωγή πλούτου. Η μετάβαση από ασφαλιστικά ταμεία που βασίζονται στην εργασία σε ταμεία που βασίζονται στο κέρδος δεν είναι μια ουτοπική ιδέα, είναι μια αναγκαιότητα που προκύπτει από τη λογική της ίδιας της τεχνολογικής εξέλιξης.

Σε τελική ανάλυση, ο στόχος δεν είναι να προστατευτεί απλώς ο εργαζόμενος, αλλά να προστατευτεί η κοινωνία στο σύνολό της. Η τεχνολογία πρέπει να λειτουργεί ως μοχλός προόδου και όχι ως παράγοντας αποκλεισμού. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν το κράτος και οι θεσμοί του επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο με τον οποίο νοηματοδοτούν την αξία και διαχειρίζονται το κέρδος προς όφελος όλων. Με αυτόν τον τρόπο, το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν θα είναι απλώς περισσότερο αποδοτικό, αλλά και δίκαιο.