Τα έθιμα του Επιταφίου στο Βαλτινό

 

Ο Επιτάφιος είναι λατρευτικό αντικείμενο που στην κανονική μορφή του αποτελείται από ένα μεγάλο, κεντημένο και συχνά, με πλούσια διακόσμηση ύφασμα, το οποίο φέρει επάνω του μια εικόνα του νεκρού σώματος του Ιησού Χριστού, (συχνά με απεικονίσεις της μητέρας του και άλλων μορφών, κατά την περιγραφή των Ευαγγελίων). Συνεκδοχικά, και το ίδιο το κουβούκλιο με τον Επιτάφιο αποκαλείται «Επιτάφιος», ο ακριβής όμως λειτουργικός όρος αφορά μόνο το ύφασμα, το οποίο εντάσσεται στην κατηγορία των ιερών εικόνων, δηλαδή των απεικονίσεων αγίων προσώπων. Η χρήση του περιορίζεται στις ακολουθίες της Μεγάλης Παρασκευής και του Μεγάλου Σαββάτου. Ο Επιτάφιος του Ιερού Ναού Αγίου Αθανασίου Βαλτινού, στολίζεται με λιτό αλλά όμορφο διάκοσμο από ανθοσυνθέσεις, τις οποίες επιμελούνται με μεράκι τα κορίτσια και οι γυναίκες του χωριού. Πριν από την τελετή της Αποκαθηλώσεως, στον εσπερινό ο οποίος τελείται το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, ο ιερέας τοποθετεί επάνω στον Επιτάφιο ένα κάλυμμα του Αγίου Ποτηρίου («αήρ») και το Ευαγγέλιο. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η περιφορά του Επιταφίου στον οποίο έχει εναποτεθεί ο Εσταυρωμένος κατά τον Εσπερινό της Αποκαθηλώσεως, που τελείται το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, η Μεγάλη Παρασκευή, είναι ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Σχεδόν ολόκληρη η μέρα, αφιερώνεται στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην Ακολουθία του Επιταφίου. Οι πιστοί του χωριού βιώνουν με κατάνυξη το θείο δράμα. Η έντονη επιθυμία τους να συμμετάσχουν στα πάθη του Κυρίου διαφαίνεται και από κάποιες απλές αλλά χαρακτηριστικές τους πράξεις τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η αποκαθήλωση. Ο ιερέας κατεβάζει τον Εσταυρωμένο από τον Σταυρό, τον τυλίγει σε καθαρό σεντόνι και τον τοποθετεί στον επιτάφιο που είναι ήδη στολισμένος από αργά το βράδυ της Μ. Πέμπτης.

Το έθιμο του στολισμού του Επιταφίου παλαιότερα ήθελε τις νέες γυναίκες της ενορίας, να ξενυχτούν στολίζοντας τον ξυλόγλυπτο επιτάφιο με κάθε λογής ανοιξιάτικα λουλούδια. Συνήθως τα λουλούδια μαζεύονταν από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης από τους κήπους και τις αυλές των σπιτιών του χωριού καθώς και αγριολούλουδα από τους αγρούς, αφού την άνοιξη στο χωριό όλη η φύση είναι λουλουδιασμένη και μοσχοβολάει. Πασχαλιές, ζουμπούλια, κρίνοι, τριαντάφυλλα, ανεμώνες, ίτσια, μαργαρίτες. Άσπρα, μωβ, κίτρινα και μπλε λουλουδάκια του αγρού αποτελούν τα «στολίδια» του Επιταφίου. Πίσω από τα χρώματα των λουλουδιών κρύβονται διάφοροι συμβολισμοί: το κόκκινο συμβολίζει το αίμα, το μωβ το πένθος και το λευκό την αγνότητα.

Αυτά τα λουλούδια θεωρούνταν ευλογημένα και όταν ξεστολίζονταν ο επιτάφιος πολλοί πιστοί τα έπαιρναν και τα τοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού τους.

Το μεσημέρι της Μ. Παρασκευής ο ιερέας και οι πιστοί προσκυνούν τον Επιτάφιο, καθώς οι ψάλτες άδουν ύμνους. Οι πιστοί συνεχίζουν να προσκυνούν τον Επιτάφιο όλο το απόγευμα, μέχρι την τέλεση του όρθρου. Σε αυτή την προσκύνηση ο πιστός ασπάζεται την εικόνα του Χριστού πάνω στον Επιτάφιο και το Ευαγγέλιο, συχνά με τρεις μετάνοιες. Χαρακτηριστικό έθιμο είναι το ότι πολλοί περνούν κάτω από το τραπέζι του Επιταφίου. Πιστεύεται ότι όσοι πιστοί είναι ασθενείς πρέπει να περάσουν κάτω από τον επιτάφιο τρεις φορές για να γίνουν καλά, ενώ τα μικρά παιδιά πρέπει και αυτά να περάσουν τρεις φορές από κάτω για να φρονιμέψουν. Όλη την ημέρα η καμπάνα χτυπάει πένθιμα ενώ η σημαία είναι μεσίστια. 

Το βράδυ γίνεται η λειτουργία της περιφοράς του Επιταφίου. Η περιφορά του Επιταφίου είναι το κυριότερο έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής. Με τις υποβλητικές μελωδίες των εγκωμίων της Μεγάλης Εβδομάδας, του «ω γλυκύ μου έαρ» και του «αι γενεαί πάσαι», να εκφράζουν την οδύνη των χριστιανών για τη θυσία του Θεανθρώπου, οι εκατοντάδες πιστοί βιώνουν τη Μεγάλη Παρασκευή, στον ιερό ναό Αγίου Αθανασίου Βαλτινού, την κορύφωση του θείου δράματος. Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, με δέος και συγκίνηση οι πιστοί παρακολουθούν την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής και στη συνέχεια, υπό τους πένθιμους ήχους της καμπάνας, ακολουθούν την περιφορά του ανθοστόλιστου Επιταφίου στην προκαθορισμένη διαδρομή, από τον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου, μέχρι την κεντρική πλατεία Βαλτινού, όπου γίνεται η δέηση από τον ιερέα και τους ιεροψάλτες. Με τους πιστούς να σχηματίζουν ξανά ένα ανθρώπινο ποτάμι, η περιφορά του επιταφίου μετά την κεντρική πλατεία καταλήγει στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου Βαλτινού.