Ας διδαχτούμε από τους λύκους…

 

Είναι ο Πόλεμος μία Βιολογική Αναγκαιότητα ή μία ανθρώπινη Εφεύρεση;

 «Βία είναι η φτωχή λύση για κάθε πρόβλημα, που χρησιμοποιείται μόνο από μικρά παιδιά και από μεγάλα έθνη» (David Friedman).

Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον κόσμο αυτήν την εποχή, την εποχή των δύο συνεχιζόμενων πολέμων (Ουκρανικός Πόλεμος - Πόλεμος Ισραήλ και Χαμάς), το φάντασμα ενός τρίτου πολέμου (όχι του Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου) σε άλλη Ήπειρο. Κι αυτό γιατί η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή είναι πλέον κορεσμένες μετά και την ενεργοποίηση των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα. 

Βέβαια διάφορες εστίες υπάρχουν σε όλες τις Ηπείρους και ευχόμαστε αυτές οι εστίες να μην μετατραπούν σε φλόγα και πυρκαγιά Πολέμου.  

Η θλιβερή και άκρως ανησυχητική πραγματικότητα των δύο εν “εξελίξει” πολέμων και ο φόβος ενός τρίτου (απευκταίος) επαναφέρει με έναν δραματικό τρόπο το διαχρονικό και αναπάντητο ερώτημα «Γιατί πολεμά ο άνθρωπος;».

Στο ερώτημα αυτό δόθηκαν κατά καιρούς πολλές απαντήσεις - ήκιστα πειστικές – για το βασικό γενεσιουργό αίτιο του πολέμου που επιβιώνει εδώ και εκατομμύρια χρόνια χωρίς το αντίδοτό του. 

Το Επιθετικό Ένστικτο (Fighting instinct)

Ωστόσο τόσο η Γενετική όσο και η Ανθρωπολογία, η Ζωολογία, η Κοινωνιολογία, η Θρησκεία και φυσικά η Ψυχολογία δεν μπόρεσαν μέχρι τώρα να ανιχνεύσουν εκείνο το στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που ενεργοποιεί κάθε φορά την καταστροφική μανία του ανθρώπου και εθίζει τον άνθρωπο στις εικόνες μίσους και θανάτωσης των συνανθρώπων του.

Η πιο συνηθισμένη ερμηνεία για τη γενεσιουργό αιτία του Πολέμου από τον Θουκυδίδη μέχρι και σήμερα (Ομπάμα) είναι η αποδοχή της άποψης περί ύπαρξης ενός ενστίκτου επιθετικότητας. Ένα ένστικτο που συσσωρεύεται και κατά καιρούς έχει την ανάγκη να εκτονωθεί με τη βοήθεια μιας επιθετικής και βίαιης συμπεριφοράς.

Για τους ειδικούς αυτή η επιθετική συμπεριφορά του ανθρώπινου είδους, όπως εκδηλώνεται στο έγκλημα, στις προσωπικές καθημερινές διενέξεις και σε κάθε είδους καταστροφικές και βίαιες συμπεριφορές, πηγάζει  από ένα φυλογενετικά προγραμματισμένο έμφυτο ένστικτο που στοχεύει στην εκτόνωσή του. Μία εκτόνωση που όταν συμβεί συνοδεύεται από τις συνήθεις θηριωδίες και το ίδιο πάθος για το θάνατο.

Στη βάση της εκτόνωσης αυτού του ενστίκτου οι ειδικοί διαβλέπουν μία μη ικανοποίηση των επιθυμιών του ανθρώπου με ό, τι αυτό συνεπάγεται για την ψυχική ισορροπία του ανθρώπου. Την  θεωρία αυτή της αποστέρησης- επιθετικότητας την ονόμασαν μεταφορικά «Υδραυλική» («Υδραυλική Θεωρία της Επιθετικότητας», Konrad Lorenz) εξαιτίας της ομοιότητάς της με τα μηχανικά συστήματα.

Τελικά η φυσική κατάσταση της ανθρωπότητας είναι ο πόλεμος; Ο πόλεμος είναι η κανονικότητά  μας:

 Στην απαισιόδοξη αυτή θέση κάποιοι αντιδρούν και ισχυρίζονται πως δεν χρειαζόμαστε τις θεωρίες περί ανθρώπινης φύσης και ενστίκτου επιθετικότητας για να ερμηνεύσουμε τη διαχρονικότητα του πολέμου. Αυτή είναι μία εύκολη λύση αλλά ήκιστα αποτελεσματική. Κι αυτό γιατί σύμφωνα πάντα με τους αρνητές του επιθετικού ενστίκτου, αν αυτό το απολυτοποιήσουμε, τότε υποτιμούμε ή και αρνούμαστε το ρόλο των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών παραγόντων στην «προετοιμασία-επώαση» των πολέμων.

Η βάση των επιχειρημάτων των αρνητών της απόλυτης ευθύνης της γονιδιακής επιθετικότητας εδράζονται στην πεποίθησή τους πως οι επιστήμονες δεν έχουν αποδείξεις περί ύπαρξης αυτού του ενστίκτου (επιθετικότητας -καταστροφικότητας). Αντ’ αυτών των αποδείξεων οι επιστήμονες καταφεύγουν στην ιστορία του ανθρώπου και των πολέμων με ειδική αναφορά και εστίαση στη συχνότητα των πολεμικών συρράξεων και στις διάφορες μορφές με τις οποίες εκδηλωνόταν κάθε φορά.

Η επίκληση της Ιστορίας

Την ιστορία επικαλέστηκε και ο  Φρόιντ, πέραν όλων των άλλων θεωριών του περί έμφυτης επιθετικότητας (Έρως = Ορμή ζωής και δημιουργίας vs Θάνατος = καταστροφή…). Ειδικότερα επισημαίνει στο βιβλίο του «Ο Πολιτισμός πηγή Δυστυχίας».

«Το κομμάτι της πραγματικότητας που κρύβεται πίσω από όλα αυτά και το αρνούμαστε ευχαρίστως, είναι ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα πράο, αξιαγάπητο πλάσμα, που το πολύ-πολύ να αμυνθεί όταν του επιτεθούν, αλλά ότι στις ορμές του μπορεί να συγκαταλέγει και ένα σημαντικό μερίδιο επιθετικής τάσης…» «Homo Homini Lupus» (ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος). Ποιος έχει το θάρρος μετά από όλες τις εμπειρίες της ζωής και της ιστορίας να αμφισβητήσει αυτή τη φράση;

Η ιστορική αναφορά, όμως, περί έμφυτης επιθετικότητας που επωάζει τον Πόλεμο είναι επιστημονική απόδειξη; Κι άλλα φαινόμενα επαναλαμβάνονται στις ανθρώπινες κοινωνίες χωρίς να αναγκαζόμαστε ως επιστήμη να προσφύγουμε στα μυστηριώδη και σκοτεινά πολεμικά ένστικτα.

Ωστόσο καμία μελέτη ή προσπάθεια ανίχνευσης   του ριζικού συστήματος του Πολέμου δεν μπορεί να ευδοκιμήσει χωρίς την αναφορά στο έργο των: Φρόιντ, Άντονυ Στορ, Λόρεντζ, Φρομ και Κλαούζεβιτς. Εννοείται πως ο Θουκυδίδης ήταν ο πρώτος που διακήρυξε με έμφαση πως η αιτία του πολέμου βρίσκεται στα άδυτα της ανθρώπινης φύσης. Γι αυτό προφήτεψε πως οι πόλεμοι δεν θα σταματήσουν ποτέ.

«Γιγνόμενα μεν και αιεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις άνθρώπων η…».

Φυσικά ούτε ο Θουκυδίδης, ούτε ο Πρόεδρος Ομπάμα  γνώριζαν την επιστήμη της νευροβιολογίας  για να μιλήσουν για την συνεχιζόμενη βεβαιότητα του πολέμου, αφού η φύση του ανθρώπου παραμένει ίδια «Πρέπει να παραδεχτούμε την πικρή αλήθεια: Δεν  θα καταφέρουμε να εξαφανίσουμε τις βίαιες συγκρούσεις όσο ζούμε».

Η αναφορά στις θεωρίες των υπολοίπων θα παραβίαζε θύρες ανοιχτές, αφού είναι γνωστές και σεβαστές, άσχετα αν κατόρθωσαν να σταματήσουν τον πόλεμο.

Ο πόλεμος των Χιμπατζήδων

Μόνη μας ελπίδα για την ανίχνευση της βασικής αιτίας της ανθρώπινης επιθετικότητας που γεννά τους πολέμους είναι η έρευνα της συμπεριφοράς κάποιου είδους πιθήκων-χιμπατζήδων που βρίσκονται κοντά στην ανθρώπινη φυσιολογία. Αλλά και εδώ πάλι  υπάρχει πρόβλημα αφού τα πορίσματα των επιστημόνων είναι διαφορετικά στο βαθμό που τα διάφορα είδη χιμπατζήδων συμπεριφέρονται-αντιδρούν διαφορετικά στο ίδιο ερέθισμα.

Από τη δεκαετία του 1970 κάποιοι ερευνητές παρατήρησαν μία έντονη επιθετική συμπεριφορά σε μία ομάδα από χιμπατζήδες που φθάνουν μέχρι τη θανάτωση των μελών μιας άλλης ομάδας χιμπατζήδων. Ωστόσο αυτή η παρατήρηση που θα μιλούσε για τον έμφυτο χαρακτήρα της επιθετικότητας και στον άνθρωπο αγνοεί ή παραβλέπει μία άλλη κατηγορία χιμπατζήδων (Pan Paniscus) που αποφεύγουν τις πολεμικές επιδρομές.

Τα φιλειρηνικά αισθήματα και συμπεριφορά την ανίχνευσαν κάποιοι επιστήμονες (δρ Φράνσις ντε Βάαλ) και σε ένα είδος χιμπατζή (μπονόμπος), όπως και στους μπαμποϊνους.

Τα πειράματα στα ζώα έδωσαν πολλές απαντήσεις στα ερωτήματα των επιστημόνων για το γενεσιουργό αίτιο του πολέμου στην ανθρώπινη διαδρομή ανά τους αιώνες, αλλά όχι τέτοιες που να θεωρούνται επιστημονικά θέσφατα (Λόρεντζ, Στορ).

Πρώτος ο Χομπς βρήκε αναλογίες ανάμεσα στην ανθρώπινη επιθετικότητα και στην επιθετικότητα των λύκων. Η αναλογία αυτή έγινε η σημαία πολλών επιστημόνων αλλά και των καθημερινών ανθρώπων όταν θέλουν να εκφράσουν την άποψή τους για την φύση του ανθρώπου και για την αιτιολόγηση τόσο της γενικευμένης βίας που μαστίζει τη σύγχρονη κοινωνία όσο και για τον πόλεμο που πλανάται ως απειλή-φάντασμα πάνω από τον κόσμο.

 «Ηοmo Homini Lupus» (Χομπς).

Δικαίωσε, όμως, η ιστορία την εμβληματική αυτή φράση του Χομπς ή όπως φαίνεται κι από την παρακάτω διδακτική ιστορία μάλλον αδικούμε τους λύκους που ενδέχεται στο όνομα της Πολιτικής Ορθότητας να ζητήσουν την απαγόρευσή της. Μην μάς φανεί περίεργο αν αυτή η απαγόρευση δεν αποτελέσει το βασικό ζητούμενο της Woke Culture και του Cancel Culture.   

H ιστορία: «Κανένας νικητής δεν κερδίζει»

« Όταν ένας ΛΥΚΟΣ χάνει τον αγώνα εναντίον ενός άλλου λύκου και συνειδητοποιεί ότι δεν έχει καμία πιθανότητα να κερδίσει, ο λύκος που χάνει προσφέρει ειρηνικά στον αντίπαλό του τη σφαγίτιδά* του, σαν να λέει «έχασα, ας το τελειώσουμε».

Ωστόσο, εκείνη τη στιγμή, συμβαίνει το απίστευτο: ο λύκος που κερδίζει, ανεξήγητα, παραλύει τον εαυτό του.

Μια δύναμη της χιλιετίας τον εμποδίζει να σκοτώσει αυτόν που έχει την ταπεινότητα να αναγνωρίσει την ήττα.

Ένας πρωταρχικός μηχανισμός, ενσωματωμένος στο DNA ή πέρα, πυροδοτείται στον λύκο που κερδίζει και του υπενθυμίζει ότι το είδος είναι πιο σημαντικό από την ευχαρίστηση της εξάλειψης του αντιπάλου του.

Τι υπέροχο ενστικτώδες ρολόι!

 Κανείς δεν θα αποκαλούσε δειλό τον λύκο που παραδίδει, ούτε αυτόν που παραλύει από έλεος, το θαύμα απλά συμβαίνει.

Κανένας νικητής δεν κερδίζει.

Οι δύο λύκοι χωρίζουν και ο τροχός της ζωής συνεχίζεται.

Μακάρι οι άνθρωποι να μάθαιναν από τους λύκους αντί να συνεχίσουν να αλληλοσκοτώνονται από υπερηφάνεια και δίψα για δύναμη!

Βρίσκουμε όλες τις απαντήσεις παρατηρώντας τη γλώσσα της φύσης".

Αν είναι έτσι, όμως, μήπως πρέπει ως άτομα και πολιτισμός να επαναπροσδιορίσουμε τους στόχους μας και να μιμηθούμε την συμπεριφορά των λύκων;  Έτσι κι αλλιώς η επιστήμη δεν μας έκανε σοφότερους ούτε περισσότερο αποτελεσματικούς στην απαλλαγή  μας από τον Πόλεμο.

Ας το δοκιμάσουμε!

Τι χειρότερο από τον Πόλεμο θα μας  προκύψει; Ίσως-ίσως θα πρέπει να αλλάξουμε και τη θέση του Χομπς αλλάζοντας του όρους.

“Lupus lupο Homo est!»

 

Του Ηλία Γιαννακόπουλου.