Ο πόλεμος

Του 

Δημήτρη Γ. Καραθανάση

Φοιτητή Φιλοσοφικής Σχολής 

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Αυτό το τρελό παιχνίδι που τόσο αρέσει στον κόσμο να παίζει!

Μπορούμε όμως να τον δικαιολογήσουμε ηθικά;

«Ο πόλεμος δεν είναι περιπέτεια. Είναι αρρώστια. Είναι σαν τον τύφο». Αυτά  είναι τα λόγια ενός Γάλλου συγγραφέα, ο οποίος έτσι θέλησε να χαρακτηρίσει τον πόλεμο.
 Αλλά τι πραγματικά είναι ο πόλεμος; 
Ο πόλεμος αποτέλεσε και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά φαινόμενα και εμφανίζεται σχεδόν σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. 
Πολλοί μεγάλοι φιλόσοφοι έχουν πάρει θέση κατά καιρούς για το τι είναι ο πόλεμος. Κάποιοι εξ αυτών θεωρούν τον πόλεμο ως κάτι το θετικό, όπως για παράδειγμα ο Γερμανός φιλόσοφος Hegel που αναφέρει ότι ο πόλεμος διατηρεί την ηθική υγεία των λαών και τον αντιλαμβάνεται ως λυτρωτική διέξοδο από την μαλθακότητα που υπάρχει στον άνθρωπο όταν επικρατεί η ειρήνη. 
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν αρκετοί στοχαστές, όπως ο Diderot  που τον χαρακτηρίζει ως έναν καρπό της διαφθοράς των ανθρώπων και μάλιστα λέει, ότι ο πόλεμος είναι μια ασθένεια.

Από την στιγμή που ο άνθρωπος πάτησε το πόδι του στην γη δεν υπήρξε στιγμή που να υπάρχει παγκόσμια ειρήνη. Αυτό σε ένα πρώτο στάδιο αιτιολογεί και το γεγονός ότι ο πόλεμος αποτελεί μια επιθυμία των ανθρώπων. Βέβαια, σε κάθε εποχή τα αίτια του πολέμου ήταν διαφορετικά και επιπλέον στις περισσότερες περιπτώσεις αυτοί που εκκινούν τους πολέμους δεν είναι οι λαοί, αλλά οι κυβερνήτες των λαών. Δεν κάνουν όμως μόνοι τους οι κυβερνήτες τον πόλεμο. Και εξηγούμαι, για να γίνει ένας πόλεμος χρειάζεται να υπάρχει και ένα οργανωμένο έθνος, δηλαδή να υπάρχει μια κοινωνία με διακριτά συμφέροντα από μια άλλη κοινωνία. Με διαφορετικά λόγια, θα λέγαμε ότι πρέπει να υπάρχει ένας πολιτισμός, ένα έθνος, το οποίο θέλει να διεκδικήσει κάτι, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, αλλά και της Ελλάδας του 1821. Μήπως αυτό το τελευταίο παράδειγμα της Ελλάδας του 1821 σημαίνει ότι σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει δίκαιος πόλεμος;

Σ’ αυτό το ερώτημα προσπαθούν να δώσουν απάντηση πολλοί στοχαστές και συγγραφείς με τον κάθε ένα φυσικά να διαμορφώνει την δική του άποψη. Ένα από τα κλασσικότερα έργα που προσπαθεί να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα έχει τον τίτλο «Δίκαιοι και Άδικοι Πόλεμοι» του συγγραφέα Μichael Walzer.

Ο Walzer υποστηρίζει ότι ο αμυντικός πόλεμος είναι ένας δίκαιος πόλεμος ενώ σε αντίθεση ο επιθετικός πόλεμος είναι άδικος. Η επίθεση των αμυνόμενων δικαιολογείται ηθικά για τον λόγο ότι, είναι ο μόνος τρόπος για να προστατέψουν οι άνθρωποι τα δικαιώματα τους. Οι δίκαιοι πόλεμοι είναι αυτοί που διεξάγονται όταν διακυβεύονται θεμελιώδεις αξίες όπως είναι για παράδειγμα η πολιτική ανεξαρτησία, η ελευθερία μιας κοινότητας, η ανθρώπινη ζωή και αφού πρώτα έχουν εξαντληθεί όλα τα ειρηνικά και διπλωματικά μέσα.

Υπάρχει έτσι η ιδέα ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να προστατευτούν ακόμα και με τον πόλεμο. Σίγουρα υπάρχει ένας επαρκής λόγος για να αιτιολογήσουμε έναν πόλεμο, και αυτός είναι όταν πάει κανείς να αμυνθεί απέναντι σε έναν επιτιθέμενο αντίπαλο. Άρα ένας πόλεμος έχει την δυνατότητα να δικαιολογηθεί ως αυτοάμυνα. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να χαρακτηρίσουμε έναν αμυντικό πόλεμο ως δίκαιο και έναν επιθετικό πόλεμο ως άδικο. Στον επιθετικό πόλεμο στόχος είναι η κυρίευση, η καταστροφή και η εκμηδένιση του άλλου ενώ στον αμυντικό πόλεμο στόχος είναι η επιβίωση και η ασφάλεια των ανθρώπων και του τόπου. Επιπλέον μέσα από την αυτοάμυνα μια κοινότητα μπορεί να προστατέψει πολύτιμα αγαθά, όπως είναι η ζωή και η ελευθερία των πολιτών της, η εδαφική της ακεραιότητα και η πολιτική της ανεξαρτησία.

Το τελικό ερώτημα όμως που πρέπει να μας απασχολεί είναι εάν ο πόλεμος εξαλειφθεί κάποια στιγμή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν μπορούμε να απαντήσουμε με ακρίβεια σε αυτό. Ίσως ο πόλεμος θα πάψει να υφίσταται μόνο αν σταματήσουν να υπάρχουν οι αιτίες που το προκαλούν και ως τέτοια αιτία έχει κυρίως προβληθεί ο οικονομικός ανταγωνισμός.

Αλλά είναι δυνατόν να σταματήσει ποτέ ο οικονομικός ανταγωνισμός;

Για αυτή την απάντηση μάλλον όλοι είμαστε σίγουροι: Ποτέ…