Οι αλλοτινές Πασχαλιές του Βαλτινού

Το Πάσχα είναι μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές του Χριστιανισμού, σε ανάμνηση του θανάτου και της Αναστάσεως του Χριστού. Όμως, όπως συμβαίνει και με άλλες θρησκευτικές γιορτές, γιορτάζεται, από αρχαιοτάτων χρόνων και έτεινε να συνδυάζει τις επιταγές της θρησκείας με τα έθιμα και τις παραδόσεις του λαού.

Μεγάλη εβδομάδα. Εβδομάδα των παθών.

Όπως σε ολόκληρη την Ελλάδα έτσι και στο Βαλτινό, τα βράδια στις αγρυπνίες λαμβάνουν χώρα τα τελετουργικά της εκκλησιαστικής παράδοσης.
Ο ιερέας, το εκκλησιαστικό συμβούλιο, οι ψαλτάδες και οι πιστοί συμμετέχουν ο καθένας από τη δική του πλευρά, ώστε όλα τα εθιμοτυπικά να πραγματοποιηθούν εις το ακέραιο και να εορτασθεί, μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, το θείο δράμα και το γεγονός της Αναστάσεως.

Το στολισμό του επιταφίου παλαιότερα, αναλάμβαναν οι κοπέλες του χωριού, που μάζευαν τα λουλούδια και με ιδιαίτερη φροντίδα έντυναν και στόλιζαν τον επιτάφιο, έτσι ώστε κατά την μεταφορά του, αισθητικά να είναι όμορφα στολισμένος και να αρμόζει με το θείο δράμα.

Την πιο ιερή μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας αποτελεί η Παρασκευή, μέρα κορύφωσης του θείου δράματος με την Αποκαθήλωση από το σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Λόγω του πένθους της ημέρας οι νοικοκυρές δεν ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, αποφεύγοντας ακόμη και το μαγείρεμα. 

Με λουλούδια που μαζεύουν ή αγοράζουν, οι γυναίκες πηγαίνουν στις εκκλησίες και στολίζουν τον Επιτάφιο. 

Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται στην εκκλησία αναπαράσταση της ταφής του Χριστού, ενώ οι πιστοί προσκυνάνε τον Επιτάφιο και τα παιδιά περνάνε από κάτω «για να τους πιάσει η χάρη».

Το «Μοιρολόι της Παναγιάς», το μακρύ αυτό αφηγηματικό τραγούδι που διηγείται τα Πάθη του Χριστού έτσι όπως τα έζησαν η Παναγία και οι Μυροφόρες, το συναντάμε σε όλες τις περιοχές του ελληνισμού. Στο Βαλτινό τα παιδάκια το τραγουδάνε ακόμη και σήμερα στα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής.
Από το βιβλίο «Το Βαλτινό» του Ευαγγέλου Στάθη, ανθολογούμε στοιχεία σχετικά με τα πασχαλιάτικα κάλαντα των αγοριών.

«Σήμερα μαύρος ουρανός

Τα αγόρια είναι τυχερότερα από τα κορίτσια. Λέν τρεις φορές τα κάλαντα. Την Πρωτοχρονιά, τα φώτα και τη Μεγάλη Παρασκευή.

Ως προς την προετοιμασία γενικώς δεν διαφέρουν πολύ τούτα τα κάλαντα από εκείνα του Αη Βασίλη και των φώτων. Και δω οι παρέες φτιάχνονται μέρες πριν και δω ετοιμάζονται τα ξύλα για τα σκυλιά.

Τώρα κρατούν τα αγόρια καλάθια στολισμένα σαν κι αυτά της Λαζαρίνας, με λιγότερα βέβαια λουλούδια και μπιχλιμπίδια. Ελάχιστες πιπιρούνες και ίτσια. Πιο πολύ στολίζονται με λίγα κύδωνολούλουδα η γκόρτσολούλουδα. Το καλάθι μπορεί να είναι αγορασμένο πάλι ή πλεγμένο στο σπίτι.

Στολίζετε το καλάθι, βάζει η μάνα ένα αυγό μέσα σαν φώλι, έτσι για να «αυγατίσει», να γεμίσει το καλάθι αύριο. Ύστερα το κρεμάει το βραδάκι σε ένα δέντρο της αυλής ή στα στύλια του μπαλκονιού. Εκεί θα μείνει όλη τη νύχτα μέχρι την ώρα που θα ξυπνήσουν.

Οι νοικοκυρές δίνουν στα παιδιά τα ίδια ακριβώς καλούδια, όπως και στα κορίτσια: σύκα ξερά, ξυλοκέρατα και αυγά. Αυγά άσπρα αλλά και κόκκινα, αφού βάφτηκαν τα αυγά xθες τη Μεγάλη Πέμπτη (Μεγαλοπεφτίσια). Μέσα στο καλάθι είναι όμορφα τα άσπρα και τα κόκκινα μαζί. Άσπρα και κόκκινα είναι και τα χρώματα της Ανάστασης, άσπρα και κόκκινα τα χρώματα της σημαίας της Νίκης.

Και των αγοριών το ντύσιμο είναι φροντισμένο. Τώρα δεν υπάρχουν λάσπες τους δρόμους και μπορούν τα αγόρια να βάλουν τα καλά τους, τα πασχαλιάτικα τους: σακάκι και παντελονάκι κοντό, καθαρό πουκάμισο, ως επί το πλείστον άσπρο, κολόβιο με καρδιά ή καζιάκα χωρίς σακάκι, άμα ο καιρός είναι ζεστός. Παπούτσια θερινά ή σκαρπινάκια κόκκινα, καφέ ή μαύρα, καλτσάκια κοντά ή μέχρι το γόνατο. Τα μαλλιά είναι μικρά, γιατί είναι δάσκαλοπαίδια τα αγόρια. Άμα είναι μικρότερα, χτενίζονται καρέ ή χωρσιά (χωρίστρα).

Και τα αγόρια ξεκινάμε «χαρούλα». Είναι νύχτα ακόμα. Τ’ αστέρια και το φεγγάρι λάμπουν ακόμα στον ουρανό. Όταν το Πάσχα είναι πρώιμο, έχουν συντροφιά τα καρκαράκια, όταν είναι όψιμο έχουν το κελάηδισμα των αηδονιών.

Το σύνθημα ότι ήρθαν «να τα πουν» το δίνουν τα γαβγίσματα των σκυλιών του σπιτιού και της γειτονιάς. «Σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα μαύρη μέρα». Α, χά! ήρθαν οι πρώτοι, λέει η νοικοκυρά, και πετάγεται αμέσως. «Βρέ τα σκιορέματα, βρε τα βρουκολάκια, ήρθαν κι όλα» λέει χαϊδευτικά.

Δεν γογγίζει καθόλου, ίσα-ίσα τα καλοδέχεται με πολλή χαρά. «Καλώς τα!, καλώς τα τα παιδάκια! Ποιος είσαι εσύ;» δεν τα γνωρίζει καλά καλά μέσα στη νύχτα. Κι ύστερα δίνει τα καλούδια από την ποδιά της. Στα συγγενικά και φιλικά παιδάκια δίνει και αυγά, μπορεί και λεφτά. Κι ύστερα απαραίτητα τα ξεπροβοδάει: «Καλή χρονίτσα σας καλή χρονίτσα σας». Τουλάχιστον εγώ αυτά τα καλωσορίσματα και αυτά τα ξεπροβοδίσματα θυμάμαι από τη μάνα μου ή από τις περισσότερες νοικοκυρές όπου τα λέγανε μικρά παιδιά.
Το "Μοιρολόι της Παναγίας"

Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,

σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται.

Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι,

οι άνομοι και τα σκυλιά και οι τρεισκαταραμένοι,

για να σταυρώσουν το Χριστό των πάντων βασιλέα.

Κι ο κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι

να λάβει δείπνο μυστικό να τον συλλάβουν όλοι.

Κι η Παναγία η Δέσποινα καθόταν μοναχή της,

τις προσευχές της έκανε για το Μονογενή της.

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ’ αρχαγγέλου στόμα:

- Σώσε, κυρά μ’, τις προσευχές, σώσε και τις μετάνοιες,

το γιο σου τον επιάσανε και στον χαλκιά τον πάνε.

-Χαλκιά, χαλκιά, φτιάξε καρφιά φκιάσε τρία Περόνια.

Και αυτός ο φαραόγυφτος βαρύ και φτιάχνει πέντε.

-Συ, Φαραέ, που τά ’φκιασες πρέπει να μας διατάξεις,

-Βάλτε τα δύο στα πόδια του, τ’ άλλα τα δύο στα χέρια,

Το πέμπτο το φαρμακερό βάλτε το στην καρδιά του

να τρέξει αίμα και νερό, να λιγωθεί η καρδιά του.

Κι η Παναγία σαν τα άκουσε, πολύ της κακοφάνη.

Παίρνει μαχαίρι να σφαγεί και στο γκρεμό να πέσει.

Σταμνί νερό της ρίξανε τρία κανάτια μόσχο...

Επίσης έλεγαν και τούτο:

Βλέπεις εκείνο το βουνό που φαίνεται από πέρα;

εκεί σταύρωσαν το Χριστό των πάντων βασιλέα.

Σύρε, μανούλα μ’ στο καλό και στην καλή την ώρα

και μένα να με καρτερείς το Σάββατο το βράδυ,

όταν σημάνουν οι ’κκλησίες και ψάλλουν οι παπάδες.

Τότε και εσύ μανούλα μου, θα ’χεις χαρές μεγάλες.

... και του χρόνου!»