Σπήλαιο Θεόπετρας: Η ανασκαφή, η ανάδειξη και η μεγάλη σημασία του

 

Του Θεοδώρου Α. Νημά

Η πρόσφατη απόφαση επαναλειτουργίας, μετά από εννιά (9) χρόνια, του Σπηλαίου Θεόπετρας παρουσία των αρχών καταγράφεται στα θετικά των πεπραγμένων των αρμοδίων φορέων.  Με την ευκαιρία αυτή θεωρώ χρήσιμη μια αναδρομή στο χρονικό της ανασκαφής και της ανάδειξής του. 

Στον μεγάλο βράχο, που υψώνεται πάνω από το χωριό Θεόπετρα, έχουν εντοπιστεί τρία σπήλαια. Πάνω ακριβώς από το χωριό, όπου το εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου, στα νότια του βράχου, υπάρ­χει βαθύ σπήλαιο με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, αλλά δυστυχώς παραμένει ανεξερεύνητο και ανεκμετάλλευτο.

Στην ΒΑ πλευρά του ασβεστολιθικού βράχου, στις νότιες υπώρειες του οποίου είναι κτισμένο το βυζαντινό χωριό της Θεόπετρας, υπάρχει σπηλιά με το όνομα «Μούτα», το εμβαδόν της οποίας είναι 500 τ.μ. περίπου. Η είσοδος του σπηλαίου έχει πλάτος 17 μ. και ύψος 3 μ. περίπου. Υψώνεται πάνω από την κοίτη του παραρρέοντος Ληθαίου ποταμού γύρω στα 100 μ. Από τις διενεργηθείσες πολύχρονες ανασκαφές της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας (υπεύθυνη ανασκαφών η Αικατερίνη Κυπαρίσση-Αποστολίκα) διαπιστώθηκε, από διάφορα ευρήματα (ανθρώπινα πέλματα και σκελετοί), ότι στο σπήλαιο αυτό υπήρχε ανθρώπινη κατοίκηση πριν από 130.000-140.000 χρόνια περίπου (Ανώτερη Παλαιολιθική, Μέση Παλαιολιθική και Νεολιθική εποχή ή και αρχές της Χαλκοκρατίας). Τα ευρήματα στο σπήλαιο αυτό θεωρούνται τα δεύτερα αρχαιότερα στην Ευρώπη μετά από εκείνα της Terra Ammata της Γαλλίας που είναι 380.000 περίπου ετών. Έτσι το σπήλαιο της Θεόπετρας αποτελεί σημείο αναφοράς για την προϊστορία της ΝΑ Ευρώπης και για τον ρόλο του στην μετακίνηση πληθυσμών από την Ασία προς την Ευρώπη κατά την παλαιολιθική περίοδο, καθώς και για την γνώση της κεραμικής τεχνολογίας και την καλλιέργεια της γης, στοιχεία βασικά της αποκαλούμενης «νεολιθικής επαναστάσεως».

Η κ. Αικατερίνη (Νίνα) Κυπαρίσση-Αποστολίκα ανακοίνωσε τα πρώτα επίσημα πορίσματα των ανασκαφών στο σπήλαιο Θεόπετρας στο 4ο Συμπόσιο Τρικαλινών Σπουδών (Τρίκαλα, 8-10 Νοεμβρίου 1996) με την ανακοίνωσή της με τίτλο: «Σπήλαιο Θεόπετρας: Δέκα χρόνια ανασκαφών και έρευνας», η οποία δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά του Συμποσίου που περιλαμβάνονται στο επιστημονικό περιοδικό του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικαλινά, τόμος 17 (1997), σελίδες 257-273.

Ακολούθησε το «Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο: Σπήλαιο Θεόπετρας, Δώδεκα Χρόνια Ανασκαφών και Έρευνας», το οποίο πραγματοποιήθηκε στα Τρίκαλα στις 6-7 Νοεμβρίου 1998, με 24 Συνέδρους, Έλληνες και ξένους, διαφόρων ειδικοτήτων. Το Συνέδριο οργανώθηκε από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Τρικάλων (Νομάρχης Στέφανος Πατραμάνης, πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής), Κοινότητα Θεόπετρας (Πρόεδρος Κων/νος Παππάς, αντιπρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής) και Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων (Πρόεδρος Θεόδωρος Νημάς και γραμματέας της Οργανωτικής Επιτροπής και Ηλίας Κεφάλας, ως ταμίας της), μέλη δε ήταν οι: Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, αρχαιολόγος – ανασκαφέας του Σπηλαίου Θεόπετρας, Αθανάσιος Τζιαφάλιας, προϊστάμενος της ΙΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Λάρισας, και Χρίστος Ηλιάδης, βοηθός Νομάρχης Τρικάλων. Τα Πρακτικά του Συνεδρίου εκδόθηκαν το 2000 με την επιμέλεια της κ. Νίνας Κυπαρίσση-Αποστολίκα.

Η συμβολή του Σπηλαίου Θεόπετρας στην ελληνική προϊστορία, σύμφωνα με την κ. Κυπαρίσση-Αποστολίκα (βλ. Πρακτικά, σσ. 26-27), θα μπορούσε να συνοψιστεί επιγραμματικά στα παρακάτω δέκα σημεία:

1) Στην ύπαρξη όλων των εποχικών περιόδων από τη Μέση Παλαιολιθική ως το τέλος της Νεολιθικής και τη Χαλκολιθική εποχή.

2) Στη μετάβαση από το Πλειστόκαινο (2.588.000 με 12.000 χρόνια πριν από σήμερα) στο Ολόκαινο (12.000 χρόνια πριν από σήμερα) με την παρουσία της Μεσολιθικής για πρώτη φορά διαπιστωμένης στη Θεσσαλία.

3) Στην παρουσία στη στρωματογραφία των εναλλαγών του κλίματος που συνέβησαν κατά τις τελευταίες εξήντα χιλιετίες του Πλειστόκαινου.

4) Στην πρωιμότερη παρουσία φωτιάς στην περιοχή της Θεσσαλίας.

5) Στη μοναδική παρουσία αποτυπωμάτων ανθρώπινων πελμάτων της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής που ίσως οδηγήσουν με τη μελέτη τους στην ανατομία του ανθρώπινου τύπου που τα δημιούργησε.

6) Στην παρουσία δύο ανθρώπινων σκελετών, ενός παλαιολιθικού και ενός μεσολιθικού, ιδιαίτερα χρήσιμων ευρημάτων για την αναζήτηση του ανθρώπινου τύπου της περιόδου αυτής, αλλά και του τρόπου διαβίωσής του.

7) Στην παρουσία μιας μεγάλης ποικιλίας ζώων όλων των περιόδων, που αντανακλούν το κλίμα αλλά και τις κυνηγετικές και διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων εκείνων.

8) Στην παρουσία μιας μεγάλης ποικιλίας φυτών και σπόρων, των παλαιότερων που βρέθηκαν ποτέ σε ελληνικές ανασκαφές, κατ’ αρχήν άγριων και στη συνέχεια καλλιεργημένων, που μπορούν να στοιχειοθετήσουν  την αρχή της καλλιέργειας ως εγχώριας διαδικασίας.

9) Στην εξέλιξη της τεχνολογίας του λίθου διά μέσου των χιλιετιών.

10) Στα εξελεκτικά στάδια χρήσεως του πηλού με πρώιμη εμφάνιση ήδη από την Παλαιολιθική εποχή.

Επιβάλλεται να μνημονευθούν και τα ονόματα των εργατών, οι οποίοι με μικρή αμοιβή και υπό αντίξοες συνθήκες εργάστηκαν στις ανασκαφές του σπηλαίου Θεόπετρας. Αυτοί ήταν οι: Νίκος Μπαντέκας, Γιάννης Μπαντέκας, Διαμαντής Μάκκας, Γεώργιος Τζιαφέτας και Αχιλλέας Φασούλας, καθώς και η προσφάτως αποβιώσασα Ντίνα Καλαμάρα, μόνιμη εργατοτεχνίτρια του Μουσείου Σπηλαίου Θεόπετρας («Κέντρο Τεκμηρίωσης Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας/ΚΤΕΣΘ»).

Το σπήλαιο της Θεόπετρας, με τη μοναδικότητα και σπουδαιότητά του, παράλληλα με το Μουσείο («Κέντρο Τεκμηρίωσης Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας/ΚΤΕΣΘ»), μπορούν να αποτελέσουν, μετά τα γειτονικά Μετέωρα, έναν ακόμη πόλο έλξεως επισκεπτών και επιστημόνων Ελλήνων και ξένων.

Ο Νομός Τρικάλων είναι πλούσιος σε αρχαιότητες, οι οποίες αναμένουν να ερευνηθούν, να αναδειχτούν και να αξιοποιηθούν. Οι αρμόδιοι ας πιέσουν την Κεντρική Εξουσία να δώσει χρήματα και γι’ αυτόν τον σκοπό.