Το «Μαύρο Τετράγωνο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς

 Το μαύρο τετράγωνο είναι το ορθογώνιο κενό της αγνωσίας του θεού.

 

«Κρατώντας το «Μαύρο Τετράγωνο» ως φανό,
διασχίζει κανείς τον λαβύρινθο της σκέψης», Μαλέβιτς

Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς (Kazimir Malevich, 1879 – 1935) ήταν Ουκρανός ζωγράφος και θεωρητικός της Τέχνης, που γεννήθηκε από γονείς πολωνικής καταγωγής. Υπήρξε πρωτοπόρος της γεωμετρικής αφηρημένης τέχνης και ο δημιουργός των Avant-garde κινημάτων του Σουπρεματισμού και του Κονστρουκτιβισμού.
Ο Μαλέβιτς θεωρούσε τον εαυτό του ιδιότυπο ρεαλιστή, μόνο που έβλεπε τον ρεαλισμό σε μια φανταστική πραγματικότητα «στην οποία για να φτάσει κανείς, έπρεπε να απομακρυνθεί από την ορατή πλευρά της ζωής». Θεωρούσε τις μορφικές απεικονίσεις των αντικειμένων ως ένα εμπόδιο στην καλλιτεχνική δημιουργία, Όλα τα οπτικά φαινόμενα του κόσμου, τα αντικείμενα, ήταν χωρίς σημασία. Αξίζει μονάχα το αίσθημα, αποκομμένο από το περιβάλλον. Οποιαδήποτε αντικειμενικότητα είναι αντίθετη με την τέχνη. Θεώρησε λοιπόν αναγκαίο να εξαλείψει κάθε αναφορά στα αντικείμενα και κάθε αναγωγή σε θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές έννοιες. Η ελευθερία στην ποιότητα της γραμμής ήταν αυτό που τον ενδιέφερε.

Το «Μαύρο Τετράγωνο»

Το «Μαύρο Τετράγωνο» ήταν και παραμένει το πλέον ρηξικέλευθο ζωγραφικό, φιλοσοφικό, πολιτικό ίχνος, το ανοίκειο ξερίζωμα όλων των παλαιών σημασιών. Ίσως να είναι το πιο μυστηριώδες έργο στην ιστορία της τέχνης: ένα μαύρο τετράγωνο, «το πρόσωπο της νέας τέχνης, το πρώτο βήμα της καθαρής δημιουργίας» σύμφωνα με τον καλλιτέχνη που το ζωγράφισε.
Ήταν το 1913, όταν στην πορεία των απεγνωσμένων προσπαθειών του να απελευθερώσει την τέχνη από την αντικειμενικότητα, κατέφυγε στη φόρμα του τετραγώνου μαύρου πίνακα. Εξέθεσε λοιπόν, ένα ζωγραφικό πίνακα που δεν παρίστανε τίποτα άλλο από ένα μαύρο τετράγωνο σ’ ένα φόντο άσπρο, γεγονός που προκάλεσε σοκ στους κριτικούς και το κοινό. Έλεγαν: «Χάθηκε ό,τι αγαπήσαμε. Είμαστε σε μια έρημο. Έχουμε μπροστά μας μόνο ένα μαύρο τετράγωνο σε άσπρο φόντο!». Το συγκεκριμένο έργο κρίθηκε ως ακατανόητο και επικίνδυνο.
Ένα μαύρο τετράγωνο σε λευκό φόντο, φτιαγμένο με το χέρι, χωρίς χάρακα ή υποδεκάμετρο, αυστηρό, σκοτεινό, ριζοσπαστικά μη αναπαραστατικό. Το μαύρο χρώμα που κυριαρχεί στον καμβά λειτουργεί σαν gran rifiuto (η μεγάλη άρνηση)· στο κέντρο του πάλλεται μια τεταμένη, σχεδόν μεταφυσική αρνητικότητα.
Μερικοί αναλυτές έχουν επιχειρήσει να το προσεγγίσουν με τους όρους της καντιανής θεωρίας του υψηλού, θεωρώντας ότι μεταδίδει το αίσθημα της δυσφορίας που προκαλείται από την ανεπάρκεια της φαντασίας μπροστά σε κάτι μεγαλειώδες, ακριβώς γιατί βρίσκεται πέραν της μορφής· άλλοι έχουν διακρίνει στον πίνακα μιαν εσωτερική σχέση με την οντολογική κατεύθυνση της ρωσικής εκκλησίας, άλλοι δίνουν έμφαση στην εσωτερική δράση του έργου, ένα συνεχές γίγνεσθαι που αλλάζει ανά δευτερόλεπτο, άλλοι του προσδίδουν αναρχικό, μηδενιστικό περιεχόμενο. Σίγουρα πάντως αυτή η οριστική ελεγεία στην παραστατική τέχνη, η σχεδόν οδυνηρή μαρτυρία για το τέλος της απεικόνισης, το «Μαύρο Τετράγωνο» του Καζιμίρ Μαλέβιτς αφήνει τον θεατή έκθαμβο, αν όχι εκστατικό.
«Το τετράγωνο δεν είναι εικόνα, ακριβώς όπως ένας διακόπτης ή μια πρίζα δεν είναι το ηλεκτρικό ρεύμα», έγραψε. Έργο που βρίσκεται πέρα από την αισθητική ή συγκινησιακή πρόσληψη της πραγματικότητας, ανήκει στη σειρά των πινάκων του που είναι απαλλαγμένοι από κάθε αντικείμενο και βασίζονται στη γεωμετρία και το χρώμα, ώστε να δηλώσουν τον πρωτεύοντα ρόλο της φόρμας έναντι του περιεχομένου.

Πηγή: cityculture.gr