Η βιογραφία του μηδενός

Η ​​ιδέα του μηδενός, που πρωτοεμφανίστηκε στο μετρικό σύστημα των Βαβυλωνίων, στο σημερινό Ιράκ, τρόμαζε πάντοτε τον άνθρωπο. Για τον αρχαίο κόσμο, οι μαθηματικές ιδιότητες του μηδενός είχαν κάτι το ανεξήγητο. Λέγεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι, όταν χρησιμοποιούσαν τους βαβυλωνιακούς αστρονομικούς πίνακες, συμβόλιζαν το μηδέν με ένα μικρό όμικρον και το έκαναν όσο το δυνατόν λιγότερο και αποκλειστικά στην αστρονομία και πουθενά αλλού. Επίσης, μολονότι οι Αιγύπτιοι ήταν έξοχοι μαθηματικοί, γεωμέτρες, χρονολόγοι, χρονομέτρες και αστρονόμοι, δεν συμπεριλάμβαναν στο σύστημά τους το μηδέν. Ούτε οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι. Το μισούσαν. Το δυτικό ημερολόγιο δεν περιλαμβάνει το μηδέν. Μια παράλειψη που δημιούργησε σύγχυση στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές το 2000.

Λένε ότι η αξία ενός αριθμού προέρχεται από τη θέση που καταλαμβάνει στη σειρά των αριθμών. Όταν συγκρίνεται με τους άλλους αριθμούς. Π.χ., ο αριθμός δύο έρχεται μετά τον αριθμό ένα και πριν από τον αριθμό τρία. Αλλά το μηδέν δεν έχει θέση στη σειρά των αριθμών.

Είναι μόνο ένα σύμβολο χωρίς πραγματική θέση στην ιεραρχία των αριθμών.

Ακόμα και σήμερα μεταχειριζόμαστε το μηδέν σαν έναν μη-αριθμό: στο πληκτρολόγιο του τηλεφώνου ή του υπολογιστή, το μηδέν έρχεται μετά τον αριθμό εννέα και όχι πριν από το ένα, όπου βρίσκεται η κανονική του θέση. Πάντα αρχίζουμε να μετράμε με το ένα και όχι με το μηδέν. Γιατί;

Προφανώς διότι το κενό εκδήλωνε πάντοτε την παρουσία του μέσα από το σύμβολο του μηδενός. Το μηδέν μοιάζει με ρωγμή μέσα από την οποία μπορεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο αδιανόητο. Υπήρχε πάντοτε ένας αρχέγονος φόβος για το χάος που (υποτίθεται ότι) προϋπήρξε του σύμπαντος και αυτός ο φόβος παρέμεινε: ότι το κενό και η αταξία ίσως επιστρέψουν. Το ζούμε καθημερινά, στο κοινωνικό, πολιτικό πεδίο. Αλλά και υπαρξιακά μιλώντας, το μηδέν ταυτίζεται με την ανυπαρξία, με τον θάνατο. Με την απουσία συνείδησης, αισθήσεων, μνήμης.

Κι όμως, η επιστήμη δεν αποδέχεται την έννοια του κενού στο σύμπαν και σήμερα, το μηδέν βρίσκεται στην καρδιά του λεγόμενου ιερού δισκοπότηρου της επιστήμης: της αναζήτησης της περίφημης Θεωρίας του Παντός, η οποία θα συνενώσει τον μακρόκοσμο των γαλαξιών με τον μικρόκοσμο των υποσωματιδίων, τη βαρύτητα με την κβαντομηχανική.

«Είναι όντως δύσκολο να φανταστούμε ότι μπορεί κάποιος να φοβάται έναν αριθμό», σχολιάζει ο κύριος Γκρι διαβάζοντας το βιβλίο «Zero: The Biography of a Dangerous Idea» (Μηδέν: Η βιογραφία μιας επικίνδυνης ιδέας, εκδ. Penguin) του Αμερικανού δημοσιογράφου, ειδικού σε επιστημονικά θέματα, Charles Seife. «Συνήθως οι άνθρωποι φοβούνται το σκοτάδι, τα φαντάσματα, τη φωτιά, τη θάλασσα –εσύ φοβάσαι τις αράχνες, ας πούμε– τον οδοντίατρο, τη μοναξιά. Ο συνθέτης Ρόμπερτ Σούμαν έτρεφε έναν παράλογο φόβο για τη νότα λα (ο Σούμαν τέλειωσε τις μέρες του στο φρενοκομείο). Κάπως ανάλογα, μπορεί να φοβάσαι έναν αριθμό. Που μοιάζει να μην είναι αριθμός αλλά κάτι άλλο. Προσωπικά βρίσκω το μηδέν χαριτωμένο. Χώρια που καθιστά το κενό πηγή έμπνευσης».

Του Ηλία Μαγκλίνη

Πηγή: Εφ. «Καθημερινή»