Αρτεσιανα, Βρυσες και τουλουμπες του Βαλτινου

Το υγρό στοιχείο, λίκνο της ζωής και λίκνο πολιτισμών, ανέκαθεν υπήρξε αντικείμενο λατρείας και βαθειάς ανθρώπινης έγνοιας. Έτσι, το νερό σ' όλες τις μορφές του: Θάλασσα, ποτάμι, λίμνη, πηγή, πηγάδι, ή τεχνητή κρήνη, φιλοξένησε πάντοτε δίπλα του τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του.

Για πολλούς αιώνες οι φυσικές πηγές των ποταμών αποτελούσαν για τον άνθρωπο και τα ζώα του τον μοναδικό τρόπο εφοδιασμού του απαραίτητου προς τη ζωή νερό.

Οι άνθρωποι το μετέφεραν σε μεγάλα δερμάτινα φλασκιά, σε δοχεία ξύλινα μεταλλικά ή πήλινα και το αποθήκευαν σε αγγεία για τις ανάγκες τους.

Σιγά - σιγά με τις γεωτρήσεις άρχισε η ανόρυξη τουλούμπων και αρτεσιανών, πρώτα σε κεντρικά κοινοτικά σημεία και στη συνέχεια σε ιδιωτικούς χώρους.

Κατά τη δεκαετία του ΄60 σχεδόν όλοι στο Βαλτινό έβγαλαν δική τους Τουλούμπα ή δικό τους ιδιόκτητο αρτεσιανό στις αυλές των σπιτιών τους.

Τα κοινοτικά αρτεσιανά μέσα στο χωριό Βαλτινό ήταν τέσσερα

Η γεώτρηση του πρώτου κεντρικού έγινε το 1946 ενώ τα υπόλοιπα τρία έγιναν το 1957

Παρακάτω παρουσιάζουμε εικόνες από τη ζωή των κατοίκων του χωριού με τα αρτεσιανά, τις βρύσες και τις τουλούμπες.

Καλή περιπλάνιση!

Το νερό ήταν και είναι από τα βασικά στοιχεία της φύσης, πηγή ζωής και πάντοτε στο επίκεντρο των αναζητήσεων της επιστήμης, της θρησκείας, της φιλοσοφίας.

Ήταν κυρίαρχο στοιχείο των λαϊκών παραδόσεων, ώστε η ύπαρξη ή η έλλειψή του να δημιουργεί μύθους και θρύλους, ταιριασμένους έτσι ώστε ανάλογα με τις θεότητες που το εξέφραζαν να σκορπά άλλοτε ευλογία κι άλλοτε καταστροφή με ξηρασία ή κατακλυσμούς.

Το νερό ένα από τα βασικότερα στοιχεία των κοσμολογικών αντιλήψεων όλων των πρωτόγονων λαών. Μήτρα των σπόρων και της βλάστησης, σύμβολο μιας ατέρμονης δυναμικής, από την οποία γεννιούνται τα πάντα και στην οποία τα πάντα επιστρέφουν. Στις αντιλήψεις των λαών έχει την ίδια σημασία, όποιες κι αν είναι οι πολιτισμικές δομές μέσα στις οποίες λειτουργεί.

Αστείρευτη πηγή δύναμης και ζωής, καθαρίζει, θεραπεύει, ανανεώνει και διασφαλίζει την αθανασία. Στην ελληνική ζωή, κυρίαρχο ρόλο έπαιζαν οι θαλάσσιες θεότητες, οι θεοποιημένοι ποταμοί και τα πνεύματα των πηγών, που λατρεύονταν σ' όλη την Ελλάδα.

Οι πανάρχαιες δοξασίες που πέρασαν μέσα από τους αιώνες έως τις μέρες μας, αναφέρονται στους τόπους των πηγών αλλά και των κρηνών, που αποτελούσαν λύση του προβλήματος της υδροδότησης των οικισμών και βρίσκονταν σε κεντρικά σημεία τους.

Βαθειά είναι η πίστη του λαού ότι σε κάθε πηγή νερού κατοικεί κάποιο έμψυχο ον, στοιχειό, «νεράιδα», «φίδι» και ότι κάθε ασεβής ενέργεια του ανθρώπου μπορεί να ξυπνήσει τα πνεύματα που θα χυθούν να το τιμωρήσουν. Γι' αυτό και πολλά από τα παγανιστικά δρώμενα πέρασαν στη χριστιανική θρησκεία.

Έτσι, οι κρήνες που με τις λαϊκότερες ονομασίες είναι γνωστές ως βρύσες, σωληνάρια, πηγές, αρτεσιανά, τουλούμπες κ.λ.π. αποτελούσαν βασικά σημεία στήριξης για την επιβίωση και την ανάπτυξη των οικισμών, με ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνική ζωή, ως τόποι καθημερινής συνάντησης των κατοίκων.

Άμεσο επακόλουθο αυτής της σχέσης των ανθρώπων με τις κρήνες ήταν να τις επιμελούνται με φροντίδα και ευαισθησία, ώστε πολλές απ' αυτές να αποτελούν αξιόλογα δείγματα λαϊκής καλλιτεχνικής έκφρασης.

Το γεωτρύπανο του Χρήστου Τάσιου (Κρούτου) και των αδελφών Καλαμπάκα από  το Διαλεχτό παροπλησμένο πλέον και απόμαχο μας θυμίζει μια παλιότερη εποχή.

Η σημερινή κεντρική βρύση του Βαλτινού αντικατέστησε το παλιό κοινοτικό αρτεσιανό.

Οι περισσότερες γεωτρήσεις στο Βαλτινό έγιναν με τα γεωτρύπανα του Χρήστου Τάσιου (Κρούτου) και των αδελφών Καλαμπάκα από το Διαλεχτό.

Σιγά - σιγά με τις γεωτρήσεις άρχισε η ανόρυξη τουλούμπων και αρτεσιανών, πρώτα σε κεντρικά κοινοτικά σημεία και στη συνέχεια σε ιδιωτικούς χώρους.

Η κοπάνα ήταν φαρδιά στην αρχή, περίπου 3 τ.μ. Στη συνέχεια στένευε σε μια στενόμακρη ποτίστρα, περίπου 10 μέτρα μήκους για να αποτελέσει ένα είδος τεράστιας λεκάνης, ένα είδος πλύστρας.

Σε κάθε βρύση, ή αρτεσιανό πίστευαν ότι ενοικεί κάποιο έμψυχο ον, ένα στοιχειό, με μορφή νεράϊδας ή κάποιου ζώου μικρού ή μεγάλου που είναι φύλακας και προστάτης των νερών.

Πρόσωπα που έφυγαν από κοντά μας, όμως η ηχώ απ΄τα σφυρίγματά τους, τα βελάσματα και τα κουδουνίσματα των ζώων όταν έφταναν στις ποτίστρες, για να πιούν νερό συνθέτουν μνήμες που, “αφηγούνται” αυτήν ακριβώς την Οδύσσεια της ζωής τους.

Χαρακτηριστική ήταν η μεγάλη τσιμεντένια κοπάνα του όπου συγκεντρωνόταν το νερό. Δίπλα από το αρτεσιανό ή την τουλούμπα υπήρχε πάντοτε και απαραίτητα η καζανιά με τη μεγάλη πυροστιά για το υπαίθριο μαγείρεμα ή για το ζέσταμα του νερού.

Τα αρτεσιανά υπήρξαν γραφικά στολίδια του χωριού, κατασκευασμένα σε καίρια σημεία του οικιστικού ιστού, κυρίως σε πλατείες και κεντρικές αρτιρίες, αναδείχθηκαν σε εξέχον τοπογραφικά σημεία αναφοράς και υπήρξαν χώροι συνάντησης και ψυχαγωγίας των κατοίκων.

 

 

Οι κοινοτικές βρύσες, τα αρτεσιανά, δυστυχώς δεν γλίτωσαν από τη σαρωτική μανία των πολεοδομικών ανακατατάξεων και ενός κακού νοούμενου εκμοντερνισμού. Έμειναν μόνο οι φωτογραφίες να θυμίζουν την παλιά εποχή και τον υπέροχο κόσμο της.

 

 

 

Η πόζα για μια φωτογραφία δίπλα σε αρτεσιανά, βρύσες και τουλούμπες ήταν συνηθισμένο φαινόμενο από πολλούς κατοίκους του χωριού.

Τα σκαφίδια της μπουγάδας, ένα τεντωμένο σκοινί ή σύρμα για το άπλωμα των ρούχων, συνθέτουν την εικόνα μαζί με την τουλούμπα του πλυσταριού, της αυλής, του σπιτιού.

Κάθε σπίτι ανεξαιρέτως είχε τη δικιά του τουλούμπα σε ένα κεντρικό σημείο της ρούγας. Από το σημείο αυτό η τουλούμπα εξυπηρετούσε όλες τις ανάγκες του σπιτιού, νίψιμο, μαγείρεμα, λάτρα, μπουγάδα, πότισμα των ζώων και των φυτών.

Κατά τη δεκαετία του ΄60 σχεδόν όλοι στο Βαλτινό έβγαλαν δική τους Τουλούμπα ή δικό τους ιδιόκτητο αρτεσιανό στις αυλές των σπιτιών τους και κάλυπταν έτσι τις οικιακές ανάγκες τους.

Εκτός από τη λειτουργική τους χρήση, υπήρξαν και σημεία συνάντησης και συνεύρεσης, τόποι ξεκούρασης των γειτόνων και περαστικών. Οι γυναίκες ιδιαίτερα, περνούσαν εκεί χρόνο πολύ, περιμένοντας να πάρουν νερό για το σπίτι ή ασχολούμενες με το πλύσιμο των ρούχων της οικογένειας στις «πλύστρες».

Τα κοινοτικά αρτεσιανά ήταν κτίσματα μικρών διαστάσεων, τα οποία προσαρμόζονταν εύκολα στα δεδομένα και τις ανάγκες του τόπου. Στα μεγάλα πλατώματα και στα σταυροδρόμια των γειτονιών κατασκευάζονταν τα αρτεσιανά ως ανεξάρτητα κτίσματα με δική τους τσιμεντένια δεξαμενή.

Ασπρόμαυρες εικόνες, με αρτεσιανά, βρύσες και τουλούμπες,κομμάτι της ιστορίας του Βαλτινού και των απλών ανθρώπων που ήξεραν να γεύονται με απλότητα τη ζωή.

Ο νοικοκύρης σφύριζε ένα ειδικό σφύριγμα για τα ζώα την ώρα του ποτίσματος κι αυτά έπιναν, έπιναν ώρα πολλή, όσο κρατούσε το σφύριγμα του νοικοκύρη τους.

Η πιτσιρικάδα έτοιμη να ξεδιψάσει από την κούραση του παιχνιδιού, ή να «πλατσιανιστεί» με τα νερά μέχρι να γίνουν «παπάκια»,

Η γεώτρηση της τουλούμπας ήταν χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία, αφού γινόταν με υποτυπώδη εργαλεία και με τα χέρια. Το βάθος ήταν 7 -10 μέτρα.

Οι πρόγονοί μας έδιναν μεγάλη σημασία στα κτίσματα αυτά, γεγονός που αποδεικνύεται από το πλήθος δημοτικών τραγουδιών, λαϊκών παραδόσεων με νεράιδες και καλότυχες, διαφόρων εθίμων και λαϊκών δρώμενων αλλά και σημαντικών γεγονότων που συντελούνταν σ' αυτά.

Γυναίκες σκουμπωμένες και ξυπόλυτες ξέβγαζαν τη μπουγάδα τους ή κοπανούσαν τα στρωσίδια τους.

«Σούδα το νερό» του αρτεσιανού, ξεδιψάει τους ανθρώπους και τα ζώα της γειτονιάς.

Ένα πρόχειρο τραπέζι, με στρίποδα, για τα μεγάλα μαγειρικά σκεύη (λεκάνες, τεντζερέδες, ταψιά, γκιούμια και άλλα τσανάκια) βρίσκονταν πάντοτε δίπλα από την τουλούμπα ή το αρτεσιανό.

Τα δημοτικά τραγούδια «Βρύση μου μαλαματένια» “Στη βρύση τη κρυόβρυση” κ.α., ο λαϊκός μύθος με το δράκο να φυλάει το αμίλητο νερό, το λαϊκό δρώμενο του Κλήδονα, είναι χαρακτιρισρτικά δείγματα της μεγάλης σημασίας που έδιναν οι άνθρωποι σ’ αυτά τα κτίσματα.

 

 

  Η τουλούμπα ή χειραντλία νερού με την μαρμάρινη κοπάνα, αποτελεί πλέον ένα γραφικό ξεχασμένο μουσειακό εργαλείο.

 

  Σχεδόν σε κάθε αυλή του σπιτιού η τουλούμπα είχε τη δική της θέση και αποτελούσε για τον άνθρωπο και τα ζώα του τον τρόπο εφοδιασμού του απαραίτητου προς τη ζωή νερό.

 

 

 

  Καθώς μπήκε τρεχούμενο νερό στα νοικοκυριά λίγο πολύ ταυτόχρονα με το ηλεκτρικό στέρεψε με μιας και η «μυθολογία της Βρύσης, της Τουλούμπας, του Αρτεσιανού.

 

 

 

  Η πόζα για μια φωτογραφία δίπλα σε αρτεσιανά, βρύσες και τουλούμπες ήταν συνηθισμένο φαινόμενο από πολλούς κατοίκους.