Η διαδικασία της φωτογράφησης παλαιότερα στο Βαλτινό Β΄ μέρος

 

Συνεχίζουμε το αφιέρωμα στην «διαδικασία της φωτογράφησης παλαιότερα στο Βαλτινό», καθώς το θέμα παρουσιάζει ενδιαφέρον και αποτελεί κομμάτι του λαϊκού μας πολιτισμού που διασώζεται στις διάφορες εικόνες.

Εικόνες που κατέγραψε και διέσωσε ο φακός του παραδοσιακού φωτογράφου, και που λειτουργούν ως θυμητάρια μιας αλλοτινής εποχής αλλά και αποτελούν πολύτιμο θησαυρό και ακριβή παρακαταθήκη για τις ερχόμενες γενιές.

Σχεδόν σε κάθε σπίτι υπάρχει το οικογενειακό άλμπουμ όπου μπορεί κανείς με το ξεφύλλισμά του να νοιώσει την μαγεία και τη δύναμη της εικόνας, τη σιωπηλή επικοινωνία, καθώς στα πρόσωπά των εικονιζόμενων αναγνωρίζονται ίχνη και μηνύματα της αλλοτινής τους ζωής. Φωτογραφίες προσωπικές, ζευγαριών, οικογενειακές, γάμου, σχολικές, κοινωνικές, πορτρέτα, και ότι άλλο θεωρούνταν σημαντικό εκείνη την εποχή.

Κυρτωμένες φιγούρες του μόχθου και αυλακωμένα πρόσωπα, αλλά και πρόσωπα με τα ωραία χαρακτηρίστηκα της νιότης και της καθαρότητας του βλέμματος, μας αποκαλύπτουν την εσωτερική δύναμη και ομορφιά τους.

Έτσι μας δίνεται η δυνατότητα να αναλογιστούμε και να φανταστούμε εκείνη, την πρώτη στιγμή της επαφής τους με την φωτογραφική μηχανή, το βίωμα της αμηχανίας που προκαλεί η δύναμη της φωτογραφίας και να παρατηρήσουμε το αθώο και ειλικρινή βλέμμα τους. 

Να αναρωτηθούμε, ποια αλήθεια περιέχει μια φωτογραφία που εικονίζει ένα ζευγάρι. Είναι ικανή από μόνη της η φωτογραφία να πει την αλήθεια; Ποιες άλλες αλήθειες θα αναγνώσουν όσοι δεν ήταν παρόντες τη στιγμή που φυλακίσθηκε εκείνη η στιγμή του χρόνου;

Διάκονοι της φωτογραφίας, οι φωτογράφοι των Τρικάλων, όπου κατέγραψαν με το φακό τους τον κοινωνικό βίο του τόπου μας και το έργο τους αποτελεί κατάθεση ψυχής σε λιτούς τόνους του άσπρου – μαύρου.

Οι παλιοί τούτοι συμπαθέστατοι και κοσμαγάπητοι επαγγελματίες, που βοήθησαν να ζήσουν για πάντα οι αγαπημένες μας στιγμές, αλλά και οι άνθρωποί μας, που έχουν πια φύγει από τη ζωή, υπάρχουν μόνο στις μνήμες μας σαν ασπρόμαυρες, όμορφες φωτογραφίες κι αυτοί, όμοιες μ’ εκείνες που τραβούσαν από το πρωί ως το βράδυ, στα χωριά και στις γειτονιές της πόλης, για να θρέψουν τις οικογένειές τους!

Κοινός τους τόπος ο σεβασμός στον άνθρωπο και ένα «ήθος τόσο ισχυρό που τελικά γίνεται ήθος φωτογραφικό».

Φωτογραφίες ζευγαριών

Από τεχνικής άποψης, οι φωτογραφίες, αυτές, σχεδόν στο σύνολό τους, αποτελούν προϊόν επεξεργασίας στον σκοτεινό θάλαμο. Είναι μεγεθυμένες και ρετουσαρισμένες από τους επαγγελματίες, φωτογράφους-ζωγράφους, σε μια προσπάθεια εξωραϊσμού και αισθητικής δημιουργίας, έτσι ώστε πολλές φορές, τα έργα τους να συνάδουν, κατά κάποιο τρόπο, με τους κανόνες της σημειολογικής και της ερμηνευτικής λειτουργίας της αγιογραφίας.

Ρετούς

Τα πρώτα χρόνια που δεν υπήρχαν τα φλας με τις ομπρέλες, η φωτογράφηση γινόταν με απλές λάμπες, που έβγαζαν σκιές. Έτσι για να εξαλείψουν τις σκιές και τυχόν άλλες ατέλειες, οι φωτογράφοι ρετουσάριζαν (ζωγράφιζαν) με μολύβι τις φωτογραφικές πλάκες.

Το ρετουσάρισμα γίνονταν  συνήθως σε μια αυτοσχέδια κατασκευή από ξύλο, διαστάσεων 35Χ35 εκ. περίπου, το κέντρο της οποίας είχε μια μικρή κυκλική οπή 6 εκ. από τζάμι. Στο κάτω μέρος του τζαμιού τοποθετούσαν μια λάμπα να φωτίζει το αρνητικό, ενώ σε μικρή απόσταση, πάνω από το αρνητικό, τοποθετούσαν έναν μεγεθυντικό φακό, που διευκόλυνε τη διόρθωση των αρνητικών από τους καλλιτέχνες φωτογράφους. Τα αρνητικά των φωτογραφιών τους, αρχικά ήταν πάνω σε γυάλινες πλάκες και στη συνέχεια σε πλαστικό και ζελατίνα. Ρετουσάρανε, διορθώνανε τα μειονεκτήματα και τις ατέλειες που παρουσιάζονταν κυρίως λόγω φωτισμού στα πρόσωπα, όπως σκιές ρυτίδες, ελιές κλπ. και ζωγραφίζοντας με διάφορα μολύβια από κάρβουνο και με τη βοήθεια βερνικιού, που έφτιαχναν μόνοι τους, από καθαρό νέφτι και κολοφώνιο, (το κοινώς τσιαμτσιακίζι ή ρετσίνι), πετύχαιναν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η φτώχια και η στέρηση της εποχής περιόριζε την ενδυματολογική επάρκεια των κατοίκων, γι’ αυτό και φωτογραφίζονταν με την καθημερινή τους, απλή ενδυμασία, σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι φωτογράφοι επενέβαιναν στο ρετούς και ζωγράφιζαν τη φωτογραφία προσθέτοντας  ρουχισμό, (σακάκι, πουκάμισο, φόρεμα κλπ.)

Επιχρωματισμένες φωτογραφίες

Οι χρωματιστές ή επιχρωματισμένες φωτογραφίες γνώρισαν μεγάλη ακμή κυρίως από το 1925 έως το 1960. Δεν ήταν τίποτα παραπάνω από τις κοινές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που επιχρωματίζονταν με ανεξίτηλα χρώματα παστέλ, από έμπειρους ζωγράφους, που πολλές φορές ήταν οι ίδιοι οι φωτογράφοι.

Σκοτεινός θάλαμος

Ο σκοτεινός θάλαμος ήταν το δωμάτιο που γίνονταν η επεξεργασία των φιλμ και των φωτογραφιών, συνήθως ασπρόμαυρων, όπου έχει μέσα ένα μεγεθυντή. Αυτό είναι το σημαντικότερο και το ακριβότερο εργαλείο του σκοτεινού θαλάμου, στο οποίο τοποθετούσανε τα φιλμ, τα οποία μεγεθύνονταν και τυπώνονταν οι φωτογραφίες. Υπήρχε ένας χρονοδιακόπτης για να κρατάει το σωστό χρόνο στις διάφορες εργασίες του σκοτεινού θαλάμου που απαιτούνταν. Επίσης υπήρχαν διάφορες μεζούρες, λεκάνες, λαβίδες, για το βάπτισμα των φωτογραφικών χαρτιών στα χημικά υγρά εμφάνισης και στερέωσης, καθώς και άλλα μικροαντικείμενα και εργαλεία, όπως το φωτογραφικό θερμόμετρο για την μέτρηση της θερμοκρασίας των υγρών, και ένας ειδικός λαμπτήρας με χαμηλό κόκκινο, ή κιτρινοπράσινο φωτισμό, κατάλληλος για σκοτεινούς θαλάμους.

Πασπαρτού

Πρόκειται για χοντρό χαρτόνι, στο κέντρου του οποίου οι φωτογράφοι κολλούσαν  τη φωτογραφία και το διακοσμούσαν με ανάλογα σχέδια, βάζοντας στο κάτω μέρος το όνομά τους με τη φίρμα τους.

Επειδή ήταν δύσκολο και ασύμφορο, ο κάθε φωτογράφος να βγάζει δικά του πασπαρτού, τα αγόραζαν έτοιμα από την Αθήνα και απλώς έβαζαν στο κάτω μέρος τη σφραγίδα τους, που ήταν από μελάνι ή μεταλλική με στοιχεία, τα οποία χτυπούσαν με σφυρί στο κάτω μέρος του πασπαρτού και αποτυπώνονταν ανάγλυφα.

Το κορνιζάρισμα

Η χρησιμότητα της κορνίζας είναι σημαντική για ένα πορτρέτο, όπως είναι και το βάθρο ενός αγάλματος.

Το κορνιζάρισμα το έκαναν οι ίδιοι οι φωτογράφοι ή το έδιναν σε εξειδικευμένα κορνιζοποιεία της πόλεως των Τρικάλων.

Εκτός από την αισθητική αναβάθμιση του έργου, η κορνίζα, το προστατεύει και πρακτικά από διάφορες φθορές, υγρασία και σκόνη. Η φωτογραφία καλύπτετε με τζάμι και κρέμεται από την κορνίζα, η οποία σηκώνει το βάρος του.

Με την τοποθέτηση της κορνίζας η φωτογραφία ήταν έτοιμη για παράδοση στον πελάτη.

Η φωτογραφία πλέον, αποτελούσε οικογενειακό κειμήλιο καθώς αναρτιόνταν στον τοίχο του σπιτιού, αποδίδοντας έτσι τον σεβασμό, την αγάπη και την εκτίμηση στα εικονιζόμενα πρόσωπα.