Ιστορικά στοιχεία για τη Μεγάρχη Τρικάλων

Του Θεόδωρου Τσαραπατσάνη

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1454/1455-1883

Η Μεγάρχη είναι ένας πεδινός οικισμός (υψ. 140 μ.) στα δυτικά των Τρικάλων. Η αρχαιότερη μνεία ύπαρξής του ανάγεται στο έτος 1455, έτος της πρώτης σωζόμενης απογραφής των Οθωμανών (1454/1455). Στο κατάστιχό της, ο απογραφέας σημείωσε ότι δεν συμπεριλαμβανόταν στην προηγούμενη απογραφή (1440). Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο οικισμός ιδρύθηκε μετά το 1440 και πριν από το 1454.

Σύμφωνα με την εν λόγω απογραφή, ο οικισμός ήταν τιμάριο κάποιου Ανδρία Μεγάρχη, ο οποίος το κατείχε, από κοινού, με τους αδερφούς του Θεόδωρο, Άγγελο, Νικόλα και παπα-Γιάννη, χωρίς σουλτανικό μπεράτι.

Διέθετε μία πανοπλία και ήταν υποχρεωμένος να ακολουθεί τον σουλτάνο στις εκστρατείες του με τον πασά της περιοχής. Στο επώνυμο της οικογένειας Μεγάρχη οφείλεται το όνομα του οικισμού. Είναι δηλαδή, αναμφισβήτητα, κυριωνύμιο.

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 1454/1455

 Η Μεγάρχη, οικισμός του σαντζακίου των Τρικάλων, αναφέρεται στα φ. 180α-181α, ως Migarhi. Το 1455 ζούσαν στον οικισμό 16 πλήρεις οικογένειες και 3 οικογένειες χηρών γυναικών. Υπολογίζοντας 5μελείς τις πλήρεις οικογένειες και 4μελείς των χηρών, διαπιστώνουμε ότι στη Μεγάρχη ζούσαν γύρω στα 90 άτομα και με τις 5 οικογένειες των τιμαριούχων γύρω στα 110 άτομα. Οι χωρικοί καλλιεργούσαν μόνο δημητριακά και είχαν 324 πρόβατα, 17 ζώα κατά μέσον όρο κάθε οικογένεια. Το καλοκαίρι του 1455, ο τιμαριούχος τους είσπραξε τα εξής ποσά:

Από το σιτάρι 5 κοιλά Τρικάλων Χ 8                           40 άσπρα

Από το κριθάρι 20 κοιλά Χ 5                                       100 »

Από τον φόρο τον προβάτων                                       108 »

Από τον φόρο των εγκλημάτων και των γάμων            17 »

Από τη σπέντσα (επειδή έτρωγαν χοιρινό κρέας)        418 »

Σύνολο                                                                         683 άσπρα

Όπως βλέπουμε, η παραγωγή των δημητριακών στη Μεγάρχη, το καλοκαίρι του 1455 ήταν μικρή: 256,56 σημερινά κιλά σιτάρι και 1.026,24 κιλά κριθάρι.

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΡΧΗΣ ΤΟ 1454/1455

1) Αγιαλιμίδης Ανδρέας                             11) Μεγάρχης Γιώργης

2) Αγιαλιμίδης Γιώργης                             12) Μεγάρχης Δομένικας

3) Αγιαλιμίδης Θόδωρος                           13) Μεγάλος Γκιώνης

4) Αγιαλιμίδης Κώστας                             14) Μίγα Μιχάλη χήρα

5) Αγιαλιμίδης Μιχάλης                            15) Μπόζης Καλούδης

6) Ανδρέα Νικόλας                                    16) Ορφανός Γκίνης

7) Βλάντου Γκίνη Θοδώρα, χήρα             17) Πετροφαριάς Νικόλας

8) Γιώργη Δημήτρης                                 18) Ραγιά Θοδώρα, χήρα

9) Γκιόζας Νικόλας                                   19) Ραγιάς Γιάννης

10) Μαγκόλας Χαρίσης

Εκτός από τον τιμαριούχο και τα αδέρφια του, στο χωριό ζούσαν και άλλοι 19 οικογενειάρχες, από τους οποίους 3 ήταν χήρες γυναίκες. Παρατηρώντας τα ονόματα των κατοίκων διαπιστώνουμε ότι στα 20 βαφτιστικά τα 17 είναι ελληνικά και 3 αρβανίτικα: Γκίνης, Γκίνης και Γκιώνης (Γιάννης). Έμμεσα συμπεραίνουμε ότι είναι Ηπειρώτες. Με βάση τα επώνυμα, μετά από τις 7 οικογένειες των τιμαριούχων Μεγάρχηδων και 3 γεωργών, υπήρχαν 5 οικογένειες με το δυσνόητο επώνυμο Αγιαλιμίδης, μία οικογένεια με το σλαβικής προέλευσης Βλάντος, 2 με το πατρώνυμό τους, Ανδρέα και Γιώργη, 2 με το επώνυμο Ραγιάς (δούλος), ένας Μεγάλος, ένας Ορφανός, ένας με το παρωνύμιο Μύγας και 4 με δυσετυμολόγητα και ακατάταχτα επώνυμα: Γκιόζας, Μαγκόλας, Μπόζης και Πετροφαριάς.

Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ Zilyanados (Δηλγιανάδος)

Λόγω της μικρής προσόδου της Μεγάρχης, οι τιμαριούχοι έλαβαν ως συμπλήρωμα και την πρόσοδο του απροσδιόριστου οικισμού Zilyanados (Δηλγιανάδος). Στον οικισμό αυτό, που αναφέρεται στο φ. 180β του απογραφικού καταστίχου του 1454/1455, ζούσαν 15 οικογένειες, δηλαδή γύρω στα 70 άτομα. Καλλιεργούσαν σιτηρά, σουσάμι, λινάρι, είχαν λαχανόκηπους, μελίσσια, κερασιές και αμπέλια. Το καλοκαίρι του 1455, οι Μεγάρχηδες είσπραξαν από τους χωρικούς τα εξής ποσά:

Από το σιτάρι 24 κοιλά Χ 8                                         192 άσπρα

Από το κριθάρι 19 κοιλά Χ 5                                       95 »

Από το σουσάμι 3 κοιλά Χ 20                                      60 »

Από το λινάρι                                                              15 »

Από τον φόρο των κυψελών                                         20 »

Από τη δεκάτη των μποστανιών και των κερασιών      10 »

Από τη δεκάτη των αμπελιών και των κήπων               25 »

Από τον φόρο των χοίρων                                           10 »

Από τον φόρο των γάμων και των εγκλημάτων            15 »

Από τη σπέντσα                                                           375 »

Σύνολο                                                                          817 άσπρα

Όπως βλέπουμε οι χωρικοί του Δηλγιανάδου απέδωσαν μεγαλύτερη πρόσοδο στην οικογένεια των τιμαριούχων από τη Μεγάρχη, Η παραγωγή σιταριού, μάλιστα, είναι πενταπλάσια και πλέον, 24 κοιλά έναντι 5 κοιλών. Εδώ δεν αναφέρονται καθόλου πρόβατα, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι οι χωρικοί ασχολούνταν αποκλειστικά με τη γεωργία.

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΔΗΛΓΙΑΝΑΔΟΥ ΤΟ 1454/1455

1) Βαγενάς Μίρος

2) Βεγενάς Μιχάλης

3) Γιάννης αδελφός του Μιχάλη

4) Δάλλας Μιχάλης

5) Κύρου Θόδωρος

6) Μιχάλα Γιώργης

7) Ορφανός Δημήτρης

8) Πινακάς Νικόλας

9) Πρεβεντινός Γιώργος

10) Πυργετηνός Μιχάλης

11) Ραγιάς Γιάννης

12) Ραγιάς Γιώργης

13) Στάθη Σταμάτης

14) Σταμάτη Κώστας

15) Χαιρέτης Κώστας

Εκτός από το Μίρος, όλα τα άλλα βαφτιστικά είναι ελληνικά. Δύο επώνυμα είναι επαγγελματικά (Βαγενάς, Πινακάς), 2 είναι πατριδωνύμια (Πρεβεντινός, από την Πρεβέντα-Διάβα της Καλαμπάκας, και Πυργετηνός, από τον Πυργετό των Τρικάλων), 4 είναι πατρωνύμια (Κύρου, Μιχάλα, Στάθη, Σταμάτη). Τα επώνυμα συμπληρώνονται με τα υπόλοιπα: Δάλλας, Ορφανός, Ραγιάς και Χαιρέτης.

Ανακεφαλαιώνοντας ο απογραφέας σημείωσε:

Σύνολο των 2 οικισμών που αποτελούσαν τιμάρια της οικογένειας Μεγάρχη:

Πλήρεις οικογένειες     31

Οικογένειες χηρών       3

Πρόσοδος                    1.500 άσπρα

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 1485

Η απογραφή του 1485, η οποία διενεργήθηκε 30 χρόνια μετά εκείνη του 1454/1455, μας πληροφορεί ότι η κατάσταση είχε αλλάξει. Οι αρχικοί τιμαριούχοι Μεγάρχηδες είχαν εκλείψει, αλλά έμεινε το κυριωνύμιο του οικισμού τους. Προφανώς δεν υπήρξαν συνεπείς στις στρατιωτικές υποχρεώσεις τους, με αποτέλεσμα το τιμάριο της Μεγάρχης και του Δηλγιανάδου να δοθεί σε κάποιον Μουσταφά. Στη συνέχεια, με σουλτανική διαταγή τού μήνα Ζιλκαντέ του έτους 883 (24 Ιανουαρίου-22 Φεβρουαρίου 1479), οι δύο οικισμοί έγιναν τιμάριο του Ισά Κιουτσούκ, με μεταβίβαση του Μουσταφά.

Τα πληθυσμιακά δεδομένα των δύο οικισμών το 1485 έχουν ως εξής:

α) ΜΕΓΑΡΧΗ

Πλήρεις οικογένειες                 19

Χηρών γυναικών                      1

Ενήλικοι άγαμοι                       2

Σύνολο των κατοίκων              100, περίπου.

Πρόσοδος                                1.471 άσπρα

β) ΔΗΛΓΙΑΝAΔΟ

Πλήρεις οικογένειες                 8

Χηρών γυναικών                      1

Ενήλικοι άγαμοι                       1

Σύνολο των κατοίκων              45 περίπου.

Πρόσοδος                                1.042 άσπρα

Συγκρίνοντας τον αριθμό των οικογενειών της περιόδου 1455-1485 διαπιστώνουμε

ότι στη Μεγάρχη δεν υπήρξε μεταβολή, διότι οι 19 οικογένειες έγιναν 20, αλλά στο

Δηλγιανάδο υπήρξε μεγάλη μείωση καθώς από τις 15 οικογένειες έμειναν 9.

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 1506 (TT 36, σ. 692)

Στην απογραφή του 1506, η Μεγάρχη αναφέρεται ως τιμάριο του στρατιωτικού διοικητή Τσεβχέρ. Το όνομα της οικογένειας των πρώτων τιμαριούχων παρέμεινε το 1506, καθώς υπήρχαν 3 οικογενειάρχες, ο Αργυρός, ο Μιχάλης και ο Φίλος (Τριαντάφυλλος) Μεγάρχης. Ήδη, πριν από το 1479 η οικογένεια Μεγάρχη δεν νέμεται το τιμάριο της Μεγάρχης και του Δηλγιανάδου, όπως προαναφέρθηκε. Παράλληλα, ο απογραφέας δεν αναφέρει τον οικισμό Δηλγιανάδο, γεγονός το οποίο δηλώνει ότι οι 9 οικογένειες του 1485 είχαν μεταφερθεί, πιθανότατα, στη Μεγάρχη, οι οικογένειες της οποίας το 1506 είχαν γίνει 40.

Στη Μεγάρχη του 1506 ζούσαν 32 πλήρεις οικογένειες, 9 οικογένειες χηρών γυναικών και 5 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 190 άτομα. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν λίγα σιτηρά και βίκο, είχαν λίγες κυψέλες και λίγα πρόβατα. Ο τιμαριούχος Τσεβχέρ είσπραττε τη δεκάτη του σιταριού από κάποια χωράφια τα οποία βρίσκονταν εκτός των ορίων της Μεγάρχης και πιθανόν να ήταν του εγκαταλειμμένου (;) Δηλγιανάδου.

Το καλοκαίρι του 1506, ο τιμαριούχος τους είσπραξε τα εξής ποσά:10

Από το σιτάρι 3 κοιλά των Τρικάλων Χ 10                              30 άσπρα

Από τη βρώμη 3 κοιλά Χ 4                                                      12 »

Από τη σίκαλη 3 κοιλά Χ 6                                                      18 »

Από το κεχρί 3 κοιλά Χ 6                                                        18 »

Από τον βίκο 2 κοιλά Χ 6                                                        12 »

Από τη δεκάτη των καρυδιών                                                   3 »

Από τη δεκάτη των κυψελών                                                    10 »

Από τον φόρο των προβάτων, τον μισό                                    20 »

Από τον φόρο των λιβαδιών                                                    155 »

Από τον φόρο των χοίρων                                                       10 »

Από τον φόρο των γάμων και των εγκλημάτων                         20 »

Από τη σπέντζα                                                                        954 »

Από τον βακουφικό μύλο του Τσεβέρ αγά, 1 μάτι φόρος        3011 »

Από τη δεκάτη του σιταριού εκτός του χωριού 3 κοιλά Χ 10   30 »

Από τον φόρο του τσιφλικιού του Τσεβχέρ αγά, 7 κοιλά Χ 10   70 »

Από το σιτάρι του 3 κοιλά Χ 6                                                    18 »

Σύνολο                                                                                       10.428 άσπρα

 

Παρατηρώντας τα βαπτιστικά ονόματα των κατοίκων διαπιστώνουμε ότι τα περισσότερα είναι ελληνικά πλην κάποιων αλβανικής προέλευσης (Γκίνης, Γκούνης), σλαβικής ή βλαχικής (Μπέλα). Από τα επώνυμα μερικά υπήρχαν και στην προηγούμενη απογραφή (Μεγάρχης, Ορφανός, Ραγιάς) και προστέθηκαν και μερικά νέα: Γκολέμης, Μαγκούλας, Ματαράγκας, Μουρίκης, Ντομένικας,Ράφτης, Στεφανίδης,Τσαπόγας και Χάμεσης. Τρεις κάτοικοι είναι ξένοι: 2 από το Μέρτσι (Κεφαλόβρυσο) των Τρικάλων και ένας από τον Βιτάλη (;).

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΡΧΗΣ ΤΟ 1506

1) Ακρίβος Μιχάλης

2) Γκίνη Βρένος

3) Γκολέμης από το Μέρτσι

4) Καλή χήρα

5) Καλή χήρα

6) Μάγια χήρα

7) Μαγκούλας Γιάννης

8) Μαγκούλας Γιώργης

9) Μαγκούλας Γιώργης

10) Μαγκούλας Θόδωρος

11) Μαγκούλας Μιχάλης

12) Μαρίνα χήρα

13) Μαρίνα χήρα

14) Ματαράγκας Γιώργης

15) Ματαράγκας Γκίνης

16) Μεγάρχης Αργυρός

17) Μεγάρχης Μιχάλης

18) Μεγάρχης Φίλος

19) Μίκα χήρα

20) Μόρφω χήρα

21) Μουρίκης Γιώργης από το Μέρτσι

22) Μπέλα χήρα

23) Ντομένικας Γιώργης

24) Ντομένικας Θόδωρος

25) Ορφανός Αντρίας

26) Ορφανός Δήμος

27) Ορφανός Δήμος

28) Ορφανός Θόδωρος

29) Ορφανός Μήτσος

30) Ραγιάς Δήμος

31) Ραγιάς Νικόλας

32) Ράφτη Γιώργης από τον Βιτάλη

33) Ρίζω χήρα

34) Στεφανίδη Δρόσος

35) Τσαβούσης Γκουνής

36) Τσαπόγα Γκίνη από το Μέρτσι

37) Χάμεσης Γιώργης

38) Χάμεσης Γιώργης

39) Χάμεσης Γκίνης

40) Χάμεσης Δήμος

41) Χάμεσης Θόδωρος

42) Χάμεσης Λέκας

43) Χάμεσης Λέκας

44) Χάμεσης Νικόλας

45) Χάμεσης Πολύμερος

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 1521 (ΤΤ 101, σ. 14)

Η απογραφή του 1521 είναι πολύ συνοπτική. Σημειώθηκε μικρή αύξηση των οικογενειών, καθώς ζούσαν 39 πλήρεις οικογένειες, 5 οικογένειες χηρών γυναικών και 5 ενήλικοι άγαμοι, δηλαδή γύρω στα 220 άτομα. Το καλοκαίρι του 1521 απέδωσαν, ως πρόσοδο, στον τιμαριούχο τους 1.607 άσπρα.

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 1570 (ΚΚ 56, φ. 8b-9a)

Το 1570 ο πληθυσμός της Μεγάρχης είχε αυξηθεί σημαντικά, καθώς οι 220 κάτοικοι του 1521 έφθασαν τους 380. Στον οικισμό ζούσαν 60 πλήρεις οικογένειες, 16 οικογένειες χηρών γυναικών και 19 ενήλικοι άγαμοι. Οι οικογένειες αυτές αποτελούσαν 4 ενορίες: του παπα-Βήλα, του παπα-Γιώργη, του παπα-Σταμάτη και του παπα-Χριστοφόρου. Οι Μεγαρχιώτες καλλιεργούσαν σιτηρά, βίκο, όσπρια (φακές και ρεβίθια), λινάρι, και βαμβάκι, 64 ντόνουμ αμπέλια, κάνοντας κρασί, και κήπους και είχαν 600 πρόβατα. Το κοντινό δάσος ανήκε στον στρατιωτικό διοικητή Τσεβχέρ αγά. Εκεί υπήρχε νερό το οποίο χρησιμοποιούνταν για τον νερόμυλο του βακουφίου, χωρίς να εμποδίζονται οι βοσκοί να ποτίζουν τα κοπάδια τους. Προφανώς το κανάλι του μύλου έπαιρνε νερό από τον Πηνειό, ο οποίος έρεε κοντά στη Μεγάρχη. Η παραγωγή σιταριού ανήλθε στα 117 κοιλά (ήτοι 6.003,5 κιλά). Σημειωτέον ότι το 1455 η παραγωγή ήταν 5 κοιλά και το 1506 μόνο 3! Μεγάλη, επίσης, υπήρξε η παραγωγή κριθαριού (35 κοιλά) και του κεχριού (31 κοιλά). Το καλοκαίρι του 1570, ο τιμαριούχος είσπραξε από τους Μεγαρχιώτες τα εξής ποσά:

Από το σιτάρι 117 κοιλά Τρικάλων                             3.054 άσπρα

Από το κριθάρι 35 κοιλά                                             490      »

Από τη σίκαλη 18 κοιλά                                              270      »

Από τη βρώμη 5 κοιλά                                                   45        »

Από το κεχρί 31 κοιλά                                                   465      »

Από τον βίκο 21 κοιλά                                                   315      »

Από τις φακές 2 κοιλά                                                     52        »

Από τα ρεβίθια 1 κοιλό                                                  26        »

Από τη δεκάτη του λιναριού 60 δέματα                        180      »

Από τη δεκάτη του βαμβακιού 18 λίτρες                      54        »

Από τη δεκάτη των κυψελών                                        60        »

Από τη δεκάτη των μποστανιών                                   16        »

Από το δικαίωμα βοσκής                                             300      »

Από τον φόρο των προβάτων                                      200      »

Από τον φόρο του αέρα                                                 240      »

Από τα αμπέλια 64 dönüm,18 φόρος                           668      »

Από τον φόρο των όρθιων βαρελιών                            50        »

Από τον φόρο των γάμων                                            90       »

Από τον φόρο του δάσους                                            15        »

Από τον φόρο του χειμώνα για τα γαλακτοκομικά       50        »

Από τον φόρο κατά κεφαλή των χοίρων                       100      »

Από τον φόρο των λιβαδιών                                        10        »

Από τη σπέντσα                                                           2071    »

Από τον φόρο για τις αγροζημίες των κοπαδιών

Από τον φόρο του δάσους που ανήκει στον στρατιωτικό διοικητή Cevher αγά και χρησιμοποιείται για τον μύλο του βακουφίου, χωρίς να εμποδίζονται τα κοπάδια να ποτίζονται εκεί

Σύνολο                                                                            8.912 άσπρα

Παρατηρώντας τα βαφτιστικά ονόματα των Μεγαρχιωτών του 1570 διαπιστώνουμε ότι από τους 96 χωρικούς μόνο 6 δεν έχουν ελληνικό όνομα, 3 έχουν αρβανίτικο, 1 Γκίνης (Γιάννης) και 2 Στίνης19 και 3 έχουν το δυσεξήγητο όνομα Ζήρος. Η συντριπτική πλειοψηφία των επωνύμων τους είναι πατρωνύμια, από τα οποία 2 είναι αρβανίτικα (Γκίνη, Γκούμα) και 9 δυσετυμολόγητα (Ζήρος, Κουκάς, Λόμινος, Μαγκούλας, Μάσας, Ντέρσου, Σίνη, Σιρμάνης και Τσίρκας), ακολουθούν 3 επαγγελματικά (Καβαδάς, κατασκευαστής καβαδίων, Κουκούλας < Κουκουλάς και Ράφτης), και 3 πατριδωνύμια (Βήλα, Βλάχου, Πυργωτός < Πυργετός των Τρικάλων), 2 μητρωνύμια (Κονδύλως, Μάρτας < Μαρτίνας) και 1 παρωνύμιο (Μουστάκης).

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΡΧΗΣ ΤΟ 1570

1) Ανδρώνη Πούλος

2) Ανδρία Γιώργος

3) Ανδρία Γιώργος

4) Ανδρία χήρα

5) Βελισσάρη Γιώργος

6) Βήλα παπάς

7) Βίτος Γιάννης

8) Βλάση Θόδωρος

9) Βλάση Μήτσος

10) Βλάση Σίμος

11) Βλάχου χήρα

12) Γεράση Γιάννης

13) Γιάκου Νίκος

14) Γιάννη Ανδρίας

15) Γιάννη Νίκος

16) Γιάννη παπά Γιώργος

17) Γιάννη χήρα

18) Γιώργενα χήρα

19) Γιώργη παπά Χριστόφορος

20) Γιώργης παπάς

21) Γιώργου Ζήρος

22) Γκίνη Δήμος

23) Γκίνη Δήμος

24) Γκούμα Ζήρος

25) Δημολάκη Μαρίνος

26) Δήμου Αποστόλη

27) Δήμου Αργύρης

28) Δήμου Γιώργος

29) Δήμου Σίμος

30) Δήμου Σίμος

31) Ζήρος Γιάννης

32) Ζήρω χήρα

33) Καβαδάς Γιώργος

34) Καλή χήρα

35) Κοντύλως Στάμος

36) Κουκά Κυριάκης

37) Κουκούλας Δήμος

38) Κώστα Μάνος

39) Κώστα Χρύσος

40) Λέκα Μήτσος

41) Λεωνή Σύρος

42) Λόμινος Δήμος

43) Μαγκούλας Δήμος

44) Μαγκούλας Θόδωρος

45) Μαγκούλας Πούλος

46) Μανάκινα χήρα

47) Μάρτας Γιώργος

48) Μάρω χήρα

49) Μάρω χήρα

50) Μάσας Θεόδωρος

51) Μήτσου Δήμος

52) Μήτσου χήρα

53) Μήτσου Χρύσος

54) Μουστάκης Δήμος

55) Νάτσιου Γιώργης

56) Νικήτα χήρα

57) Νικόλα Ζήρος

58) Νίκου Μάνεσης

59) Νίκου Μάντης

60) Ντέρσου Νίκος

61) Ξένος Δήμος

62) Ορφανός Γιώργος

63) Παναγιώτη Γιώργος

64) Πάνου χήρα

65) Παπά Στάσης

66) Παπαδιάς Γιώργος

67) Παρασκευά Γιάννης

68) Παύλου Δήμος

69) Παύλου χήρα

70) Πουλίνου Στάμος

71) Πούλου Γιώργος

72) Πούλου Δήμος

73) Πούλου Μήτσος

74) Πούλου παπά Γιάννης

75) Πούλου παπά Δήμος

76) Πυργωτός Δήμος

77) Ράφτη Γιάννης

78) Ράφτης Γιώργος

70) Ράφτη Στάμος

80) Σίμου Μάντης

81) Σίνη Νικόλας

82) Σιρμάνη Γιώργος

83) Σταμάτη παπά Γιάννης

84) Σταμάτης παπάς

85) Στάμου Γκίνης

86) Στάμου Δήμος

87) Στάμου Θόδωρος

88) Στάμου Κώστας

89) Στάμου χήρα

90) Στάμου χήρα

91) Στέφου Γιώργος

92) Σύρου Δήμος

93) Τσίρκα Μάντης

94) Χρύσου Νίκος

95) Χρύσω χήρα

96) Χρύσω χήρα

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Η παρουσία της Μεγάρχης επισημαίνεται και στις προθέσεις των Μετεώρων και στα κατάστιχα της Επισκοπής των Σταγών, τα οποία σώζονται στη Μονή του Βαρλαάμ και μας παρέχουν περισσότερες πληροφορίες για το δεύτερο μισό του 18ου αι.

 

Ι) ΟΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΡΧΗΣ ΣΤΙΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΟΝΩΝ (1520-1613/1614, 1798)

1) Στο φ. 19β της πρόθεσης 401 του Μεγ. Μετεώρου, ο οικισμός Μεγάρχι αναφέρεται με 6 αφιερωτές του 1520 (Γεννάδιος, Δήμω, Θεόδωρος, Ντομένικα, Πουλημένος, Στόιος) και άλλους 12 του 1540 (Αγγέλου, Ανδρέας, Βρετός, Γκίνος, Δημήτριος, Καλλή, Μαρία, Μερόπη μοναχή, Νικόλαος, Νικόλαος, Παρασκευάς, Σταμάτης).

2) Στο φ. 4β της πρόθεσης 421 του Μεγ. Μετεώρου, ο οικισμός Μεγάρχοι αναφέρεται με 9 αφιερωτές του 1592/1593 (Γεώργιος, Διασίτης, Διονύσιος μοναχός, Κωνσταντίνος, Νικόλαος, Πούλος, Ρίζος ιεροδιάκονος, Σάνω, Σταμάτιος ιερέας) και άλλους 12 μεταγενέστερων εποχών (Αλέξιος, Δημήτριος, Δημήτριος, Δημήτριος ιερέας, Δούκας, Ιωάννης, Μαγδάλω, Νικόλαος, Πούλος, Πούλω, Ρωξάνη, Σταμούλω) και στο φ. 13β, ως Μεγάρχι με 7 αφιερωτές (Αποστόλης, Γιαννούλου, Δέσπω, Ευαγγελή, Κατερίνη, Στέριος, Χρήστος) μεταγενέστερων εποχών.

3) Στο φ. 26β της πρόθεσης 39 της Μονής του Δουσίκου (Αγίου Βησσαρίωνος), η Μεγάρχη αναφέρεται με 2 αφιερωτές (Συγνεφάκης, Περιστέρα), τον 16ο/17ο αι.

4) Στη σ. 10 της πρόθεσης 215 της Μονής Βαρλαάμ, ο οικισμός αναφέρεται το 1613/1614 με 11 αφιερωτές (Γεώργιος, Ζαφείρω, Ιωάννης, Κυράτζω. Κυρατζού, Κυριάκης, Μαρία, Μερσίνα, Νέστω, Στάθω, Στάμος) και με άλλους 4 μεταγενέστερης εποχής (Βασιλική, Κυρατζού, Περιστέρης, Στέριος).

5) Στο φ. 13α της πρόθεσης 291 της Μονής του Βαρλαάμ, του 18ου αιώνα, ο οικισμός Μεγάρχι αποτελείται από 4 ενορίες και έχει 44 αφιερωτές: Αγγέλου, Αδάμης,

Αθανάσιος, Ακρίβος, Ακρίβω, Αρετή, Ασπρούδης, Βασιλική, Γεώργιος, Γεώργιος, Γεώργιος, Δέσπου, Δημήτριος, Δήμω, Ευδοκία, Θεόδωρος, Ιωάννης, Ιωάννης, Κώνστας, Μαργάρου, Μιχαήλ, Μιχαήλ ιερέας, Νέστωρ ιερομόναχος, Νικόλαος, Νικόλαος, Παγώνα, Παναγιώτης ιερέας, Παύλος μοναχός, Περιστέρα, Περιστέρης, Πούλιος, Σγούρου, Σινάκου, Σούλτω, Σταμάτιος, Σταμάτιος ιερέας, Στάμω, Στάσος, Στέριος, Στέριος,

6) Στη σ. 37 της πρόθεσης 104 της Μονής του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων ο οικισμός Μεγάρχι αναφέρεται με 14 αφιερωτές του 1798.

 

ΙΙ) ΟΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΡΧΗΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΤΩΝ ΣΤΑΓΩΝ (1754-1798)

1) Στο φ. 5α του υπ’ αρ. 225 καταστίχου αναφέρεται ότι το 1754 ζούσαν στον οικισμό Μεγάρχι 35 ζευγίτες και 10 παρακεντέδες (ελεύθεροι επαγγελματίες, μη γεωργοί), συνολικά 45 οικογένειες, δηλαδή 225 άτομα.

2) Στο φ. 3α του υπ’ αρ. 226 καταστίχου ο οικισμός Μεγάρχι αναφέρεται με 37 ζευγίτες και 10 παρακεντέδες, συνολικά 47 οικογένειες, δηλαδή 235 άτομα.

3) Στο φ. 8α του υπ’ αρ. 230 καταστίχου αναφέρονται 47 οικογένειες, από τις οποίες οι 8 είναι παρακεντέδες, διάφορα έσοδα και 2 γάμοι, το 1758, των Αγγέλη Ιωάννου και Θανάση Πάσχου.

4) Στο φ. 8β του υπ’ αρ. 231 καταστίχου αναφέρονται 4 γάμοι Μεγαρχιωτών το 1759: των Νικολού Αναστάση, Παναγιώτη Αναστάση, Αναστάση Χρήστου και Δημήτρη Χρήστου.

5) Στο φ. 2β του υπ’ αρ. 236 καταστίχου31 αναφέρεται ότι το 1765 στη Μεγάρχη ζούσαν 54 οικογένειες, από τις οποίες μία ήταν χήρας γυναίκας (Μαρία Πανταζίνα) και 7 ήταν οικογένειες παρακεντέδων, συνολικά γύρω στα 270 άτομα. Η κτηματική περιοχή του χωριού ανήκε σε δύο Οθωμανούς: στον Σουλεϊμάν αγά, ο οποίος κατείχε και ένα τμήμα του γειτονικού χωριού Διάλεσι (Διαλεκτό) και στον Χατζή Ουμέρη.

Το έτος αυτό αναφέρονται 2 ζευγίτες προεστοί, ο γερο-Πολύζος και ο γερο-Χαρίσης.

Οι περισσότεροι χωρικοί αναφέρονται με το πατρώνυμό τους, εκτός από λίγους οι οποίοι φέρουν κάποιο επώνυμο: Καλαθάς, Κοντζικιώτης, Μαντάς, Μπακλαβάς, Μπούκης, Πλιάκας, Ταμπάκης και Ψαράς.

6) Στα φ. 8α του υπ’ αρ. 250 καταστίχου, αναφέρεται ότι στη Μεγάρχη (Μεγάρχι), τελέσθηκαν 4 γάμοι το 1772: των Αλεξανδρή Δημήτρη, Αγγέλη Βασίλη, Χρήστου Κώστα και Στέργιου Γιάννη.

7) Στο φ. 8α του υπ’ αρ. 252 καταστίχου αναφέρονται 4 γάμοι Μεγαρχιωτών το 1775: των Αγγέλη Βασίλη, Χρήστου Δημήτρη, Γιάννη Κώστα και Πολύζου Παναγιώτου.

8) Το 1790, σύμφωνα με ένα άλλο κατάστιχο της ίδιας μονής, οι 37 οικογένειες καλλιεργούσαν έκταση ισάριθμων ζευγαριών, ενώ οι 10 ήταν παρακεντέδες.

Ο οικισμός αναφέρεται ως Μεχάρχι μεταξύ των τσιφλικιών του Αλή πασά, χωρίς να διευκρινίζεται αν του ανήκε το σύνολο ή μέρος του. Η Μεγάρχη αναφέρεται με 3 κισλάδες (χειμαδιά): το Βαρκό Μεχάρχι, τη Σπηλιά Μεχάρχι και τον Σκούμπο. Ο Βελή πασάς έστειλε, από τον Τύρναβο, στις 25.2.1819, τον εισπράκτορά του Κασίμ Κασίστι, να μετρήσει τα πρόβατα στα χωριά Γενέσι, Αγία Παρασκευή, Μονή Βιτουμά, Κράψη, Νικλίτζι και τους προαναφερόμενους 3 κισλάδες και να εισπράξει τον ανάλογο φόρο. Επιπλέον, στο υπ’ αρ. 1.689 έγγραφο, αναφέρονται πολλοί οικισμοί των Τρικάλων, μεταξύ των οποίων και η Μεγάρχη, σημειώνονται οι τεσκερέδες, τα τζιαουσιάτικα και τα ποδοκόπια που είσπραξε ο άνθρωπος του Αλή πασά. Από τη Μεγάρχη έλαβε 36 ασλάνια (γρόσια).

Το 1816 αναφέρεται ότι η Επισκοπή της Τρίκκης κατείχε ιδιοκτησίες 150 στρεμμάτων και 7 βεργών στον οικισμό. Την ίδια χρονιά ο γιος του Αλή Μουχτάρ νοίκιασε την πρόσοδο του οικισμού στον Ιωάννη Κωλέττη, προσωπικό γιατρό του πατέρα του.

Στο αρχείο του (έγγραφο 613, κατάστιχα 2, 8, 11, 14, 22, 23 του εγγράφου 655), περιγράφονται κυρίως οικονομικά στοιχεία φόρων και εισφορών των κατοίκων.

Η Μεγάρχη αναφέρεται ως Μεγάρκι, Μεγάχι και μεταξύ των κατοίκων αναφέρονται ο Μεγαρκιώτης (σ. 722) και ο Κώνστας Μεγαρκιώτης (σ. 725).43 Το 1880, ο Ιωάννης Κοκκίδης χαρακτήρισε τον οικισμό οθωμανική έπαυλη και στη συνέχεια, κατά το έτος 1907 ήταν τσιφλίκι, μέρος των γαιών του οποίου είχε εξαγορασθεί.

Συνοψίζοντας, με βάση την απογραφή του 1454/1455, το τοπωνύμιο Μεγάρχη είναι κυριωνύμιο και ομώνυμό του απαντάται και στην περιοχή της Άρτας.

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Η συμβολή της Θεσσαλίας στην επανάσταση του 1821 υπήρξε σημαντική. Από τον νομό των Τρικάλων συμμετείχαν πολλοί Ασπροποταμίτες. Στο σώμα του Νικολού Στουρνάρη συμμετείχε και ο Μεγαρχιώτης Δημήτριος Παπανικολάου, όπως προκύπτει από το Αρχείο των Αριστείων των ΓΑΚ (φάκ. 199). Πήρε μέρος στην έξοδο του Μεσολογίου (1826) και μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους εγκαταστάθηκε στα Ελληνικά της Ιστιαίας.

 

Η ΜΕΓΑΡΧΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 1881

 

Το 1883, δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, συντάχθηκαν τα πρώτα δημοτολόγια και τα μητρώα αρρένων. Με βάση τα μητρώα καταρτίσθηκαν οι πίνακες των πρώτων κληρωτών, οι οποίοι είχαν γεννηθεί το 1862.

Η Μεγάρχη ανήκε στον Δήμο των Πιαλίων (στην οθωμανική εποχή ανήκε στο Ριζά Κόλι) με 492 κατοίκους, από τους οποίους οι κληρωτοί ήταν οι παρακάτω 19.

1) Κων/νος Ιω. Βακουφτσής. 2) Περικλής Βασ. Καπερώνης. 3) Νικόλαος Ε. Κουβάτος. 4) Χρήστος Κων. Λιόλιος. 5) Αθανάσιος Βασ. Μπαμπατζιάς. 6) Αθανάσιος Χρηστ. Μπαμπατζιάς. 7) Αντώνιος Κων. Μπαμπατζιάς. 8) Γεώργιος Ευάγγ. Μπαμπατζιάς. 9) Δημήτριος Πολύζου Παπαγεωργίου. 10) Ζάχος Κων. Παπαζαχαρίου. 11) Χρήστος Μήτρου Παπάς. 12) Νικόλαος Κων. Πλιάτσικας. 13) Γεώργιος Δημ. Πούλιος. 14) Αθανάσιος Κων. Σκρέκας. 15) Κων/νος Αποστ. Σκρέκας. 16) Βασίλειος Μήτρου Τασιούλας. 17) Γεώργιος Αθ. Τασιούλας. 18) Στέργιος Δημ. Τσαούσης. 19) Δημήτριος Γεωρ. Τσιαντσιάς.

 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΑΝ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ

α) Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι κτισμένος στο κέντρο του οικισμού, χαμηλότερα από τη γύρω επιφάνεια. Σήμερα είναι κοιμητηριακός. Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες, πρόκειται για έναν μονόχωρο δρομικό ναό, «με μεταγενέστερης κατασκευής ενιαίο κλειστό νάρθηκα-στοά στη δυτική και νότια πλευρά του. Στο μνημείο εντοπίζονται διαχρονικά 3 κατασκευαστικές φάσεις.

Η πρώτη από αυτές διασώζεται στο κατώτερο τμήμα του νότιου τοίχου και εν μέρει στην αντίστοιχη γωνία του ανατολικού. Στην τοιχοποιία της χρησιμοποιήθηκε και παλαιότερο οικοδομικό υλικό, προερχόμενο πιθανώς από τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Φαλώρειας. Σε μία δεύτερη φάση φαίνεται ότι ο ναός συμπληρώθηκε ή και διευρύνθηκε, αποκτώντας τρίπλευρη κόγχη, με επιμελημένη τοιχοποιία κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Τη διακόσμηση της κόγχης συνθέτουν δύο ετερόκλητα πολιτισμικά σχήματα: οθωμανίζοντα οξυκόρυφα τόξα, στα οποία εγγράφεται, επίσης, ένας πλινθοπερίκλειστος σταυρός, και μία ζώνη με ιχθυάκανθα που επεκτείνεται σε μέρος του ανατολικού τοίχου».

Εικ. 1. Ο ναός του Αγίου Νικολάου της Μεγάρχης από τα βορειοανατολικά.

 

Εικ. 2. Ο ναός του Αγίου Νικολάου της Μεγάρχης από τα βορειοδυτικά.

 

Εικ. 3. Ο ναός του Αγίου Νικολάου της Μεγάρχης από τα ανατολικά. 

Οι σωζόμενες τοιχογραφίες του ναού είναι πολύ φθαρμένες. Φθαρμένη, επίσης, είναι και η επιγραφή του, ειδικά στο σημείο αναγραφής του έτους ανέγερσής του όπου διαβάζεται μόνο το έτος ζ ́ (7000, από την κτίση του κόσμου). Από την επιγραφή πληροφορούμαστε ότι ταυτόχρονα με την ανέγερση ιστορήθηκε (αγιογραφήθηκε) ο ναός με τη συνδρομή και έξοδα του παπα-Ρίζου, ενός άλλου ιερέα και ενός Ρίζου, του οποίου έχουν σβηστεί τα άλλα στοιχεία. Εάν σωζόταν το δεύτερο γράμμα της χρονολογίας θα ήταν εύκολο να προσδιορίσουμε τον αιώνα ανέγερσής του. Πάντως οι πρόσφατες μελέτες τοποθετούν την ανέγερση στον 16ο αιώνα.

Η κτιτορική επιγραφή του έχει ως εξής:

Εικ. 4. Η κτιτορική επιγραφή του Αγίου Νικολάου της Μεγάρχης (16ος αι.).

+ ΑΝΕΓΕΡΘΗ Και ΑΝΕΣΤΩΡΕΙΘΥ Ο ΘΗ(ΟΣ) Και ΠΑΝCΕΠΤΟC ΝΑ(ΟΣ)

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΘΑΜΑΤΟΥΡΓΟΥ ΜΗΡΩΝ Τ(ΗΣ) ΓΛΥΚΙ(ΑΣ)

ΔΕΙΑ CΗΝΔΡΟΜ(ΗΣ) ΤΕ ΚΩΠΟΥ Και ΕΞΟΔΟΥ ΚΗΡ ΠΑΠΑΔΡΟCΟΥ Υ[...] ΡΕ(ΟΣ)

[ . . . ] ΗΕΡΕ(ΟΣ) ΡΙΖΟΥ / . . . / . . . / . . . ΕΤ(ΟΥΣ) ζΜ;)

β) Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

Την πρώτη εικοσαετία του 19ου αι. ανεγέρθηκαν 2 οικίες που ανήκαν σε ιδιώτες (η κούλια και το κονάκι, το 1813), και ο ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος (1819), σύμφωνα με την επιγραφή του τέμπλου, με κύριο χορηγό την κυρα-Βασιλική του Αλή πασά.

Ο ναός αυτός καταστράφηκε λόγω του σεισμού των Σοφάδων, το 1954. Μετά τις εκτεταμένες ζημιές που υπέστη, η Μητρόπολη της Τρίκκης και Σταγών αποφάσισε την κατεδάφισή του και την ανέγερση νέου στη θέση του. Οι εργασίες ανέγερσης, σύμφωνα με την λιθανάγλυφη επιγραφή πάνω από τη νότια είσοδο, ξεκίνησαν το 1957, επί αρχιερατείας του Τρίκκης και Σταγών Δωροθέου. Ο ναός εγκαινιάστηκε το 1965 από τον διάδοχό του μητροπολίτη Διονύσιο.

 

Εικ. 5. Ο ενοριακός ναός της Αναλήψεως του Σωτήρος στη Μεγάρχη.

 

Εικ. 6. Ο ξυλόγλυπτος άμβωνας του ναού της Αναλήψεως του Σωτήρος στη Μεγάρχη.