Η Σαλαμπριά και οι μύθοι της

Με αφορμή την κατάρρευση της γέφυρας στη Διάβα αναμοχλεύουμε  τους μύθους του Πηνειού και της Σαλαμπριάς, και διαπιστώνουμε πως μερικές φορές, η πραγματικότητα των γεγονότων επαληθεύει μοιραία τη λαϊκή σοφία.

Η Σαλαμπριά, (Πηνειός) το ποτάμι, που γεννιέται στα κορφοβούνια της Πίνδου, φιδοσέρνετε στον θεσσαλικό κάμπο, και στο διάβα του βρέχει και ποτίζει τα χωράφια και τις παρυφές της Διάβας, της Μεγάρχης, του Διαλεκτού, του Καφαλόβρύσου, του Βαλτινού, της Φωτάδας, του Βαλομανδρίου, αλλά και πολλών άλλων χωριών, στο πέρασμά του, και εκβάλει σβήνοντας στο Αιγαίο πέλαγος.

Ευεργετικό το πέρασμά του. Μαγευτικό και ζωντανό ανάμεσα στις όχθες του, στην άμμο και στα βότσαλα, στις ιτιές και στα πλατάνια, στις στροφές, στις συμβολές και στις σμίξεις, κάτω από τα γεφύρια… 

Ταξίδι αέναο... Ήρεμο και νωχελικό το καλοκαίρι, άγριο και θυμωμένο το χειμώνα. Πορευμένο αιώνες τώρα, πότε με γαλήνια και πότε με σαρωτική δύναμη, εξυπηρετεί το σκοπό της προσφοράς του, με αναζωογονητική σαν ανθρώπινη φλέβα, για τη δύσκολη ζωή του ανθρώπου της Θεσσαλίας. 

Στις μυθοπλασίες και συγκεκριμένα στον Μύθο της Φωτάδας, διαβάζουμε τους σχετικούς στίχους για τη Σαλαμπριά:

«…Ξανθομαλλούσα η Σαλαμπριά στα κάτασπρα ντυμένη

πότε γελούσε με χαρά, πότε ήταν λυπημένη.

Σαν θύμωνε καμιά φορά φούσκωνε τα νερά της

κι αλίμονο ότι τύχαινε να βρίσκεται μπροστά της.

Πλημμύριζε και με ορμή κατέστρεφε τους κόπους

σάρωνε σπίτια, γέφυρες και έπνιγε ανθρώπους.

Μα όταν μετά γαλήνευε σκορπούσε τ' αγαθά της

ψάρια, ξυλεία, βότσαλα, άμμο απ' τα σωθικά της,

κι από τα γάργαρα νερά ποτίζονταν η πλάση

κι έκανε κάθε άνθρωπο φτωχό να ξεδιψάσει»...

Μια άλλη εκδοχή του μύθου της Σαλαμπριάς αναφέρεται στο βιβλίο με τίτλο: «ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΤΟΠΟΣ, ΔΙΠΟΤΑΜΟΣ – ΛΕΣΤΙΝΟ, ΤΡΙΚΑΛΩΝ της Σωτηρίας Σακελλαρίου:

"Ο μύθος της Σαλαμπριάς

Η πανέμορφη Σαλαμβριά ζούσε με τα δυο της αδέλφια, τον Άραχθο και τον ΄Ασπρο (Αχελώο), στην καταπράσινη και ολόδροση Πίνδο. Καλά περνούσε και της άρεσε εκεί ψηλά. Μα όταν έβλεπε τον απέραντο κάμπο της Θεσσαλίας ένιωθε παράξενα.

Νόμιζε πως άκουγε φωνές που την καλούσαν, άλλοτε ψιθυριστά και άλλοτε στεντόρεια, να κατηφορίσει και να τρέξει στη Θεσσαλική αλάνα. Σαν τα τραγούδια της Κίρκης έμοιαζαν οι φωνές αυτές. Έτρεχε να κρυφτεί στις χαράδρες και στις ρεματιές για να μην ακούει τίποτα. Αλλά και εκεί δεν έβρισκε ησυχία, αφού οι νεράιδες των δέντρων είχαν στήσει κουβέντα για τους θεούς του Ολύμπου, τον όμορφο Απόλλωνα, τον ερωτιάρη Δία, τον γρήγορο Ερμή και τον  δυνατό  Άρη. Γεμάτη περιέργεια για τα μυστικά του κάμπου, αποφάσισε ένα βράδυ να κατηφορίσει προς τα κει, έχοντας στο μυαλό της και όσα άκουγε απ’ τις νεράιδες για τους θεούς. «Ποιος ξέρει, ίσως και να συναντήσω κάποιον απ’ αυτούς», σκέφτηκε. Δυστυχώς, όταν έφτασε κοντά στον Όλυμπο δεν συνάντησε κανέναν, γιατί δύσκολα οι θεοί αφήνουν τον θρόνο τους. Κοίταξε ψηλά μήπως και ήταν μπορετό ν’ ανεβεί αυτή, μα γρήγορα κατάλαβε πως αυτό ήταν αδύνατον να γίνει. Απογοητευμένη τότε έπεσε και πνίγηκε στο Αιγαίο πέλαγος.

 Το πρωί που ξύπνησαν τ’ αδέλφια της και δεν είδαν την αδελφή τους, άρχισαν να την αναζητούν απελπισμένα. Ο Άραχθος  γύρισε όλη την Ήπειρο, έφθασε μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο και στενοχωρημένος που δεν την βρήκε, έπεσε στο Ιόνιο πέλαγος και πνίγηκε. Ο Άσπρος (Αχελώος) έψαξε στα Άγραφα, στην Ευρυτανία και στην Αιτωλοακαρνανία, αλλά εις μάτην. Η Σαλαμβριά δεν ήταν στο δρόμο του! Γεμάτος θλίψη και πόνο πνίγηκε και αυτός στο Ιόνιο, στον κόλπο του Αστακού".

Το όνομα Σαλαμβριά αναφέρεται για πρώτη φορά από την Άννα Κομνηνή το 1150. Ίσως να προέρχεται από τη λέξη Σαλάμβη που σημαίνει οπή, φεγγίτης, καπνοδόχος, θύρα, σύμφωνα με το λεξικό του Σταματάκου αλλά και το λεξικό του Hofman. Σύμφωνα με τον Νικόλαο Μαλαβάκη σημαίνει τρύπα απ’ όπου μπαίνει φως.
Κατά μια άλλη εκδοχή η λέξη "Σαλαμβριά" είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις "Σάλα" και "όμβρια", δηλαδή πλημμύρα, βγήκαν τα όμβρια ύδατα του ποταμού στη σάλα της Θεσσαλικής πεδιάδας.
Ο Πηνειός κατά τη μυθολογία ήταν Ποτάμιος θεός, γιός του Ωκεανού και της Τυθύος. Ο Απόλλωνας πάντρεψε την αγαπημένη του Πίνδο με τον πανέμορφο Λίγκο. Οι θεοί όμως ζήλεψαν την ευτυχία τους και τους χώρισαν. Από τα δάκρυά τους δημιουργήθηκε ο Πηνειός.