Λέξεις του τόπου μας, από το Γλωσσάρι Ιδιώματος Δυτικής Θεσσαλίας και ευρύτερης περιοχής αυτής. XΙ

 

 

Του Ευαγγέλου Στάθη Φιλολόγου

 

Συνεχίζοντας την παρουσίαση μέρους από το λεκτικό – γλωσσολαογραφικό υλικό που αφορά τον τόπο μας, και το οποίο έχει καταγραφεί στο βιβλίο μου με τίτλο: «Γλωσσάρι ιδιώματος Δυτικής Θεσσαλίας και ευρύτερης περιοχής αυτής», γίνεται μια επιλογή λέξεων που αρχίζουν από το γράμμα (X) και παρουσιάζονται παρακάτω με αλφαβητική σειρά:

 

χαβαλές  η αρσ. ουσ.  πληθ. οι χαβαλέδις   1) ο επιστάτης του τσιφλικά στα τσιφλίκια του θεσσαλικού κάμπου· ήταν πολύ αυστηρός και φορτικός:  2) μεταφ. στη φράση αμ, δε θα σι βάλου κι χαβαλέ στου κιφάλι  μ’ (λέγεται με οργή και  αγανάκτηση)

χαβάνι  του ουδ. ουσ.  μπρούτζινο γουδί

χαβάς η αρσ. ουσ. 1) ο μελωδικός σκοπός του τραγουδιού: τα όργανα (οι οργανοπαίκτες) τουν άλλαξαν του χαβά  2) καιρός, αλλαγή καιρού: άλλαξι η χαβάς σήμιρα  3) ενδιαφέρουσα διασκέδαση: πάμι κι μεις να δούμι; έχει  πουλύ χαβά λεν 4) επίμονη και πεισματώδης συμπεριφορά κάποιου: τουν είπαμαν τουν ξαναείπαμαν, τίπουτι αυτός, του χαβά τ’

χάβδα  επίρρ. αργή και ανάργια περπατησιά με ανοιχτά τα σκέλη, όπως το γράμμα  Λ· είναι άσχημη και αντιαισθητική η περπατησιά αυτή: πώς πιρπατάει  έτσι,  χάβδα  χάβδα!

χαβδώνου  ρ. μεταβ. και αμετ. παρατ. χάβδουνα, αόρ. χάβδουσα· στέκομαι χάβδα, με ανοιχτά τα σκέλη: παλιά οι γναίκις του χουργιού που δε φουρούσαν βρακί χάβδουναν κι κατουρούσαν ουλόρθα

χάβου  ρ.  χάφτω

χαζάδι  του ουδ. ουσ.  εντελώς χαζός, ανόητος: μαζεύκαν ούλα τα χαζάδγια ιδώ, κι πού να συνουηθού μαζί τα!

χάζι  του ουδ. ουσ.  το να ευχαριστιέται κανείς κοιτάζοντας ασήμαντα πράγματα: πιρνάει  η αρκουδιάρς μι την αρκούδα· πάμι κι μεις να κάνουμι χάζι;  2) το να χασομεράς με πράγματα ασήμαντα: πιρνάει ούλη τη μέρα κάνουντα χάζι  μι τα το ’να κι μι τ’ άλλου

χαζουλουιώμι  ρ. αόρ. χαζουλουήτχα 1) περνώ τον καιρό μου χαζεύοντας  και λέγοντας κουβέντες ανούσιες  2) προσπαθώ να προκαλέσω ερωτικό ενδιαφέρον (με χιούμορ κυρίως): να την η Μαρία, έξυπνη που ήταν· χαζουλουιόνταν

χαζουντάμαρου του ουδ. ουσ.  το χαζοντάμαρο· αυτός που είναι από χαζό νταμάρι, χαζό σόι: του παλιουχαζουντάμαρου τ’ κεαρατά χαζουντάμαρου, απ’ θέλει να του πάρουμι κι νύφη  στου πιδί μας κιόλας;

χαζούτσικους  επιθ. η χαζούτσικους η χαζούτσικην του χαζούτσικου· ο χαζούτσικος 2) χαϊδευτικά για μικρό παιδί που δεν ξέρει ή δεν καταλαβαίνει τι κάνει: είνι χαζούτσικου, μαρ’, του καημένου μ’

χαζουφέρου η θηλ. ουσ.  λέγεται για γυναίκα που χαζουφέρνει, που συμπεριφέρεται με πολλή ελαφρότητα και επιπολαιότητα: άσ’ την, μωρέ, τη χαζουφέρου, πχοιος τη δίνει  σημασία;

χαζουφέρου  ρ. αμετάβ.  παρατ. χαζούφιρνα, αόρ. χαζούφιρα 1) χαζοφέρνω: έτσι που χαζουφέρει  αυτός σιγά μην τουν πάρει  καμία (τον παντρευτεί)  2) χάνω άσκοπα τον καιρό μου: χαζούφιρνι χαζούφιρνι στα νιάτα τ’ κι τώρα πού να βρει δλεια;

χαϊάτι  του  ουδ. ουσ.  το χαγιάτι· υπόστεγο, ανοιχτό στέγαστρο εξωτερικού παραδοσιακού σπιτιού (κυρίως δίπατου): μαζεύκαν στου χαϊάτι  οι κότις να στριχιάσουν απ’ τη βρουχή – άπλουσα στου χαϊάτι  τα ρούχα μη βραχούν

χαϊβάνι  του ουδ. ουσ.  1) το ζώο (το ήμερο και άκακο κυρίως): αχ, του χαϊβάνι μ’, πώς βιλάζει  κι κλουτσάει τα πουδαράκια τ’ (για το αρνάκι που το σφάζουν το Πάσχα) – ξέζιψ’ τα λίγου τα χαϊβάνια να ξεαπουστάσουν (για καματερά που απόσταιναν στο ζυγό)  2) ο κουτός, ο αφελής: ήταν απού ήταν αυτήν, πήρι κι αυτό του χαϊβάνι  τουν άντρα τς κι άντι να κάνουν χουργιό  3) για μικρό και αθώο παιδί: τι του μαλώντς του καημένου που έσπασι του πχιάτου, τι ξέρει του χαϊβάνι – έλα    δω, χαϊβάνι μ’ ισύ, έλα δω, αρνάκι μ’

χαϊρι  του ουδ. ουσ.  ευεργεσία, πρόοδος, προκοπή: του γλέπου ντιπ μαραμένου του δέντρου που φύτιψα, δεν πιστεύου να κάνει  χαϊρι  (θα ξεραθεί) – α, π’ θα ιδείς χαΐρι  απ’ τεαυτόν τουν ανηπρόκουπουν

χαϊρλίτικους  επίθ. η χαϊρλίτικους  η χαϊρλίτικην  του χαϊρλίτικου· αυτός που κάνει χαΐρι, ο προκομένος: αγόρασις πρόβατα; άντι χαϊρλίτικα να είνι, να σι ζήσουν

χάκι  του ουδ. ουσ.  ικανοποίηση που παίρνω για κάτι, για το οποίο αδικήθηκα, παίρνω εκδίκηση: καλά έπαθι κι τιμουρήθκι, του πήρα του χάκι μ’ – δεν τουν παιρς εύκολα του χάκι  αυτόν (για άνθρωπο που δε δίνει δικαίωμα ούτε μπορείς να τον εκδικηθείς για κάτι)

χαλαλίζου  ρ. μεταβ. αόρ. χαλάλτσα· κάνω κάτι χαλάλι, θεωρώ ότι κάτι καλώς έγινε, άξιζε να γίνει έτσι, συγχωρώ: τα κλιψιμαίικα δεν τα χαλαλίζει  η θεος

χαλεύου  ρ. μεταβ. παρατ. χάλιβα αόρ. χάλιψα  1) χαλεύω, ζητώ, ψάχνω, γυρεύω: πάω  στη γειτόντσα να χαλέψου λίγου αλεύρι  για ζύμωμα – αλλού του χάλιβα κι αλλού του βρήκα – κι συ πάλι, τι χάλιβις ικεί απ’ δε σι σπέρνουν; – μι  χάλιψι να μι δει, μι πόνισι γλεπς 2) αποπειρώμαι, τολμώ: μι μίλτσι (μίλησε) άσκημα· χάλιψα να τουν που κι ’γω βαρές κουβένιις, αλλά άντι λέω  πάλι…3) ζητιανεύω: έτσι  πώς κατάντσι (κατάντησε), σι λίγου θα βγει τς δρόμοι  να χαλέψει

χαλιάρς  επίθ. η χαλιάρς  η χαλιάρα  του χαλιάρκου· αυτός που τον έχει πιάσει το χάλι, ο πολύ οργισμένος και θυμωμένος

Η προσωπογραφία της μητέρας

«Η μητέρα μου είναι γλυκιά και τρυφερή και μ' αγαπάει», γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις στο κείμενο για την «Προσωπογραφία της μητέρας μου», στο «Χαμόγελο της Τζοκόντα».

«Θα 'θελε να 'χε σταματήσει ο χρόνος εκείνη τη στιγμή που μ' έχει αντίκρυ της και με κοιτάζει. Γνωρίζω εκείνη τη στιγμή καλά, μα δεν μπορώ ούτε μπορεί να τηνε σταματήσει.
Κι έτσι θα μείνει πάντα στη μνήμη μας, ευγενική και τρυφερή να καρτεράει μια δυο στιγμές που πέρασαν, μια δυο στιγμές που έζησα μοναδικά για εκείνη».

Η ματιά σου χρυσή, γλυκό κρασί
ο λαιμός σου νησί, εγώ κι εσύ.
Μια φωτογραφία κάτι σαν αγία
μες στο βάθος μιας πηγής.
Δέξου τη μαγεία που έχει η λειτουργία
και το τέλος μιας φυγής.

Σιωπηλή με κοιτάς και με ζητάς
τη στιγμή σταματάς και με κρατάς
μέσα στο σκοτάδι που είναι σ’ ένα χάδι
κι είναι σημάδι απ’ τον καιρό.
Δε θα σε ξεχάσω κι ούτε θα σε χάσω
κάπου θα σε ξαναβρώ…

Τα Βαλτσινιώτικα

«Έτσι κι αλλιώς κι αλλιώτικα,

εδώ στα Βαλτσινιώτικα

θα λέμε τον καημό μας,

τα βάσανα, τις πίκρες μας,

τα νέα – τα ωραία – τα άσχημα απ' το χωριό μας…»

 

Τα βάσανα στον τόπο μας άρχισαν με την κρίση

και κει που κάτι έγινε και βρέθηκε μια λύση,

πλάκωσε ο κορωνοϊός, μας έκλεισε στο σπίτι

κι όλοι φοράμε φίμωτρα, στο στόμα και στη μύτη.

 

Σαν να μην έφταναν αυτά, ήρθαν μετά και τ’ άλλα,

να συνεχίσουν τον χαβά και να μας έρθει αντράλα.

Ο πόλεμος από τη μια, η ακρίβεια από την άλλη,

κι έτσι όπως πάει το σκαρί, μας έχει πιάσει ζάλη.

 

Καπάκι η ηπατίτιδα, οι μύκητες κι ακόμα,

ποιός ξέρει τι ακολουθεί, που θα μας κάνει λιώμα.

Δέος μάς πιάνει και κανείς στ’ αλήθεια δεν πιστεύει,

πόσα ανεξιχνίαστα κρύβει η ζωή ερέβη...

 

Δεν το χωράει ανθρώπου νους μ’ αυτή την ιστορία,

μοιάζει να ζούμε διαρκώς σ’ αρχαία τραγωδία!

Μ’ ένα «ΓΙΑΤΙ;» στα χείλη μας, κάθε πρωί ξυπνάμε,

και μένει αναπάντητο κι όλο τ' αναμασάμε:

 

«Γιατί είναι έτσι η ζωή κι όλο δεινά μας δίνει;»

Μήπως να φταίει η τύχη μας και του καιρού η μήνη;

Μήπως να φταίνε οι άρχοντες, οι τάχα εκπρόσωποί μας;

ή μήπως φταίνε οι άφρονες ενέργειες της ζωής μας...

«Γιατί είναι έτσι η ζωή και στο κακό μας ρέπει;»

Μήπως να φταίει η κούτρα μας που όλα τα επιτρέπει;

Φταίει της γενιάς το ανάθεμα; ή φταίνε όλα μαζί;

ή το χαμένο όνειρο, που σ’ άλλο τόπο ζει;

Εδώ στα Βαλτσινιώτικα ευθέως το ρωτούμε

κι όποιος θα δώσει απάντηση, θα τον παραδεχτούμε!

Οι τόποι της δημοκρατίας και η όσμωση των ιδεών

Τα καφενεία, οι καφετέριες και οι ταβέρνες, παραμένουν οι βασικοί πυλώνες της κοινωνικής ζωής του τόπου καθώς οι θαμώνες τους δημιουργούν την κουλτούρα του καθημερινού διαλόγου που διακρίνει και χαρακτηρίζει τον λαός μας.

 Άλλωστε οι χώροι αυτοί λειτουργούσαν ανέκαθεν ως τόποι συζητήσεων, ως τόποι δημοκρατίας μεταξύ των απλών ανθρώπων. 

Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός πως αυτά τα καταστήματα ήταν και είναι τα κατεξοχήν σημεία συνάντησης και κοινωνικοποίησης. Τα μέρη δηλαδή, όπου συναντιούνται οι κάτοικοι καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και ανταλλάσουν εκεί νέα, πληροφορίες, διαμορφώνουν αξίες, ιδέες και γνώμες για την επικαιρότητα. 

Σήμερα τα θέματα του Κορωνοϊού, του πολέμου στην Ουκρανία, της ενεργειακής κρίσης, της ακρίβειας, της φτώχειας μονοπωλούν κατά κύριο λόγο τις συζητήσεις.

Όμως, όσο κι αν φαντάζει παράξενο, αυτές τις μέρες ξεκίνησε και η κουβέντα για το θέμα των επικείμενων κοινοτικών και δημοτικών εκλογών του τόπου.

Άρχισε δηλαδή η κριτική, η αξιολόγηση και η αποτίμηση της κοινοτικής και δημοτικής αρχής, για το έργο της τετραετίας, και ταυτόχρονα ξεκίνησαν οι διεργασίες για την ανίχνευση υποψηφίων στελεχών, για τη συγκρότηση ψηφοδελτίων και την κατάρτιση συνδυασμών. Κι απ’ ότι καταμαρτυρείται στην φωτογραφία που μας εστάλη, μάλλον προβλέπεται θερμή προεκλογική περίοδος. Οψόμεθα.

Το γεφύρι και οι καταρράκτες της Παλαιοκαρυάς

Επιβλητικό και όμορφο το γεφύρι της Παλαιοκαρυάς με τους 2 τεχνητούς καταρράκτες στέκεται εκεί από τον 16ο αιώνα, να ζεύγει τον «Παλαιοκαρίτη» ποταμό, κόντρα στο χρόνο που παρασέρνει τα πάντα στη χώρα της φθοράς και της λήθης. Πρόκειται για ένα μονότοξο πέτρινο γεφύρι μήκους 26 μέτρων, που συνέδεε την Θεσσαλία με την Ήπειρο και αποτελούσε μια πολυσύχναστη διαδρομή εκείνης της εποχής, φυσικά σήμερα δεν χρησιμοποιείται.

Το γεφύρι πλαισιώνουν απότομοι ψηλοί βράχοι με αρκετή χαμηλή βλάστηση αλλά και δένδρα. Τα φυσικά και τεχνικά στοιχεία, άψογα εναρμονισμένα με το φυσικό περιβάλλον γύρω του, αποτελούν στο σύνολό τους, ένα μνημείο της φύσης.

Ο καταρράκτης πίσω από το γεφύρι έχει ύψος 12 μέτρων και το νερό που πέφτει δημιουργεί μία πανέμορφη εικόνα που προκαλεί δέος κι ομορφιά.

Μπροστά από το γεφύρι υπάρχει άπλωμα, χώρος που προσφέρεται για αναψυχή ή σύντομη διαμονή στο χώρο. Αρκετές οικογένειες και φυσιολάτρες επιλέγουν το χώρο αυτό για τις ανοιξιάτικες εξορμήσεις στη φύση ή ακόμα και για να γευματίσουν υπαίθρια.

Το επισκέφτηκα πολλές φορές αυτό το γεφύρι, με τους θεαματικούς καταρράκτες του. Επέλεξα κάποιες οπτικές γωνίες, και έκανα κάποια σκίτσα, δίνοντας έτσι μια άλλη οπτική διάσταση στο θέμα.

Μαζί με κάποια πληροφοριακά στοιχεία που σας παραθέτω, σας συνιστώ να το επισκεφτείτε και να απολαύσετε τη μαγεία που αποπνέει.

Λένε πως, στο γεφύρι αυτό κατοικούνε νύμφες. Αν παρατηρήσει κανείς με προσεκτική ματιά τη ροή των νερών στους καταρράκτες θα εντοπίσει τις νύμφες να τραγουδούν, να χορεύουν, να υφαίνουν ή να χτενίζουν τα μακριά μαλλιά τους.

Οι νύμφες αυτές φαντάζουν πλασμένες, από το υγρό στοιχείο, υδάτινες.

Ζούνε συνήθως σε σπηλιές, στα βουνά, στα δάση, στα ποτάμια, στις πηγές, στους καταρράκτες και αποκαλούνται Ανεράδες, Νεράισες, ή Ανεραγόδες.

Είναι όμορφες, με μακριά ξανθά μαλλιά και πράσινα μάτια, φορούν λευκά φουστάνια και λευκά μαντήλια, χορεύουν με κυκλικές κινήσεις και τις βλέπουν μονάχα οι μυημένοι, οι αλαφροΐσκιωτοι και οι σαββατογεννημένοι.

Τ. Δ.

Ο πρώτος Εκλογικός Κατάλογος του Βαλτινού, του έτους 1882

 

Τα επώνυμα όλων των κατοίκων του Βαλτινού καταγράφηκαν στους επίσημους καταλόγους του Υπουργείου Εσωτερικών κατά την απογραφή του 1881.

Έτσι το 1882 συντάχθηκε ο πρώτος εκλογικός κατάλογος του Βαλτινού.

Πρόκειται για ένα έγγραφο του 1882, δύο σελίδων, στο οποίο αναγράφονται τα ονόματα, τα επώνυμα, τα πατρώνυμα, η ηλικία και το επάγγελμα (όλοι αγρότες), 50 εκλογέων, κατοίκων του Βαλτινού, εκείνης της εποχής.

Σύμφωνα με τον κατάλογο, λοιπόν και σε σχέση με την σημερινή κατάσταση των επωνύμων του Βαλτινού αποφαίνεται πως ορισμένα από τα επώνυμα χάθηκαν στο διάβα του χρόνου, ή υπέστησαν μεταβολές, όπως τα: (Αργυρός, Γύφτος, Κόρδας, Μουντσιάρας, Μουντσιάκος, Μπαρμπίτης, Πέτας, Σιμής, Τα(σιό)νας  και Τ(ου)ρβος).

Άλλα μετεξελίχθησαν όπως τα: (Άγγελος σε Αγγελής και Παπακώστας, Βότσης σε Βότσιος, Βαγγελάκος σε Βαγγελός).

Άλλα μετοίκισαν σε διπλανά χωριά όπως τα: (Γαλάνης, Καραθάνος, Λιούλιος, Λαφουστέργιος, Μαλακασιώτης, Τάκος). Και άλλα παρέμειναν ακριβώς όπως ήταν: (Γκαβουκώστας, Καλιβιώτης, Κλιάκος, Μπαρούτας, Μαγκάτος, Ρούσης, Στάθης, Σταμούλης, Χασιώτης).

Παρακάτω παρουσιάζεται ο εκλογικός κατάλογος του Βαλτινού, με τον οποίο έγιναν και οι πρώτες δημοτικές εκλογές της εποχής:

Επώνυμο                 όνομα             όνομα πατρός           ηλικία

Α

Αργυρός                Χρήστος              Γιαννούλης                 55

Αργυρός                Δημήτριος           Χρίστος                       25

Άγγελος                Χρήστος              Παπακώστας               23

Β

Βότσης                 Αθανάσιος            Στέργιος                     29

Βότσης                 Δημήτριος            Στέργιος                     27

Βότσης                 Γεώργιος              Στέργιος                     36

Βαγγελάκος          Χρήστος               Γιάννης                      39

Βαγγελάκος          Βαγγέλης              Γιάννης                      34

Γ

Γαλάνης                Αναστάσιος          Παναγιώτης               39

Γκαβουκώστας     Ιωάννης                Κωνσταντίνος            26

Γύφτος                  Νικόλαος              Βάιος                         41

Γύφτος                  Βάιος                    Γεωργούλας               51

Γύφτος                  Λιακαβάκης          Βάιος                         35

Γύφτος                  Γεώργιος               Βάιος                         39

Γύφτος                  Κωνσταντίνος       Βάιος                         29

Κ

Καραθάνος           Δημήτριος            Αθανάσιος                  43

Καλυβγιώτης        Κωνσταντίνος       Γεώργιος                    36

Κλιάκος               Κωνσταντίνος      Αθανάσιος                   41

Καραθάνος           Γιάννης                Αθανάσιος                  57

Καραθάνος           Αντώνιος              Αθανάσιος                  24

Κόρδας                Αθανάσιος            Χρήστος                      39

Λ

Λιούλιος               Δημήτριος            Βάιος                          30

Λαφουστέργιος    Κώνστας               Στέργιος                     60

Λαφουστέργιος    Αχιλλεύς              Κωνσταντίνος             36

Μ

Μπαρούτας           Νικόλαος              Γούλας                      46

Μαλακασιώτης     Ιωάννης               Στέργιος                     41

Μπαρούτας           Βαγγέλης             Βασίλειος                   43

Μπαρούτας           Δημήτριος            Γούλας                      39

Μπαρούτας           Δημήτριος           Βασίλειος                   35

Μουντσιάρας        Γιώργος               Στέριος                       24

Μουτσιάκος          Αθανάσιος           Λάμπρος                    25

Μουτσιάκος          Δημήτριος           Λάμπρος                     29

Μαγκάτος             Νικόλαος             Αλέξιος                       33

Μαγκάτος             Νικόλαος             Στέριος                       26

Μπαρμπίτης          Αθανάσιος           Πέτρος                       36

Μπαρμπίτης          Πέτρος                 Ανδρέας                     39

Μπαρμπίτης          Στέριος                Αθανάσιος                  61

Π

Πέτας                   Δημήτριος            Νικόλαος                    29

Ρ

Ρούσης                 Γεώργιος              Αθανάσιος                 43

Σ

Στάθης                 Αποστόλης            Νικόλαος                  30

Στάθης                 Δημήτριος             Νικόλαος                  23

Σταμούλης           Δημήτριος             Θεόδωρος                 25

Σταμούλης           Θεόδωρος             Σταμούλης                76

Σταμούλης           Ιωάννης                 Στέφανος                  26

Σιμής                    Αδάμος                  Ιωάννης                    55

Σταμούλης           Κωνσταντίνος        Στέφανος                  22

Τ

Τάκος                 Κωνσταντίνος          Δημήτριος                23

Τα(σιό)νας          Χρήστος                  Βασίλειος                 33

Τ(ου)ρβος           Βασίλειος                Γεώργιος                  41

Χ

Χασιώτης            Γιαννούλας             Ζιώγας                      46

Ο χορός των συμπεθέρων (Ντοπιολαλιά)

 

Ου Μήτρους είχε μιαν θυγατέρα όμουρφη, αψλή και γραμματιζούμινη, να τ’ν πχεις στου πουτήρι! Του σπούδαξι στα καλύτερα σχουλιά και στου εξουτιρικό! Αλλά τι του φκιάν'τς που ήταντου ντιπ τσιατσιάβου! Δε στέργιουνι μι σιρκό, ούδι στάλα!

Ου καψου-Μήτρους κι Μήτρενα να σκάσ'ν απ' του κακό τ'ς! Ούλα τα κουρτσούλια παντρεύκαν, άνξαν σπίτια έκαναν πιδγιά κι αγγόνια κι του θκοτ’ς του λυκουφάγουμα, σπουδαγμένου κι όμουρφου να απουμένι ούδι έτσια!

Να προυξινιά, να γνουριμίεις, να πιδιά λιβέντις κι μι βιος, να τ’ν ζητούν κι αυτό τίποτα!

Κάποτι κι αλλότι, ικεί σιακάτ κατ'ν Αθήνα που σκλημουρνιούνταν σι κατ’ επιστημουνικές ανακατουσιές, γνώρσι κι θέλτσι ένα πιδί!

Απ’ τ’ν χαρά τ’ ου Μήτρους ούτι κουβέντα δε το φκιάνι μη ερθ’ πλάκα η δ’λιά! Όμως γένκαν όλα καλά! Μόνιασι μι του πιδί, γνωρίσκαν μι τα συμπιθέρια, αλλ’ ανθρώποι, Αθηναίοι! Έβαλαν κι μέρα για τα στέφανα!

Κινούν να παν στ’ν εκκλησιά, όργανα, κλαρίνα, νταϊρέδις κι βιουλιά, χουρός τρανός…! Ου Μήτρους ακόμα δι του πιστεύει! Θα παντρέψει του κουρίτσι!

Απ' τ’ν άλλ’ μιριά χουρεύει κι ου συμπέθιρους κι ου Μήτρους δεν βάσταξι άλλου κι τουν κρένει:

«'Εεε! συμπέθερε, χουρεύω ’γώ που διώχνω τον διάολο, χουρεύ'ς και συ που τον παίρν’ς»…

Ο μύλος του Βαλτινού

 

Ο μύλος του Βαλτινού, έρημο κουφάρι, απολίθωμα του παρελθόντος, εγκαταλελειμμένος και παραδομένος στη φυσική του διάλυση, καταρρέει σιγά ­σιγά και θάβεται πίσω από την πυκνή βλάστηση της άνοιξης, μέχρι που να μη θυμίζει τίποτα το φτωχό παρελθόν του.

Παρατηρώντας την εικόνα μπορεί κανείς να κάνει διάφορους συνειρμούς και να δει:

-Tον εναγκαλισμό και τη συμβίωση της ανοιξιάτικης βλάστησης με το ερειπωμένο κτίσμα!

-Tη χρωματική πάλη για διάκριση του πράσινου ντύματος της φύσης, έναντι του κεραμιδί των τούβλων του κτίσματος!

-Tη συμπάγια της φθοράς του χρόνου με την αναγέννηση της φύσης...!

Είναι άλλωστε η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, όπου όταν κάνουν τον κύκλο τους να ρίχνονται όλα στο ποτάμι της λήθης. Γρήγορη λησμονιά για πετυχημένη αναγέννηση.

Καλώς μας ήρθες Μάη

 

Καλώς μας ήρθες Μάη, χρυσομάη

με τ’ άνθη στολισμένος ήρθες πάλι.

Μάη, Μάη, Μάη, Μάη με δροσιές

Μάη χρυσομάη, όλο λεβεντιές. 

Πρωτομαγιά τα λούλουδα γιορτάζουν

και τα πουλιά τα ταίρια τους φωνάζουν.

Τραγουδούν το Μάη, Μάη γύρω στα κλαδιά

τραγουδούν το Μάη, Μάη στην αλιγαριά. 

Κορίτσια περπατούνε ταίρι, ταίρι

με λούλουδα πρωτομαγιάς στο χέρι.

Τραγουδούν το Μάη, Μάη γύρω στα κλαδιά

τραγουδούν το Μάη, Μάη στην αλιγαριά.

Απεβίωσε η Ευαγγελία συζ. Γεωργ. Ιωάννου

 

Απεβίωσε η Ευαγγελία Συζ. Γεωργ. Ιωάννου το Σάββατο 30 Απριλίου 2022 σε ηλικία 80 ετών.  Η Ευαγγελία ήταν παντρεμένη με τον Γεώργιο Ιωάννου και είχαν δύο παιδιά. Τον Κωνσταντίνο και τον Χρήστο.

Ένα σκίτσο την ημέρα

Πληροφοριακά, επισημαίνεται η δημιουργία ενός νέου ιστότοπου εικαστικών θεμάτων, του Δημήτρη Τσιγάρα, με τον τίτλο «Ένα σκίτσο την ημέρα».

Τα σκίτσα που φιλοξενούνται σ’ αυτόν τον ιστότοπο δημιουργήθηκαν χωρίς κάποιον λόγο ή αιτία, αλλά από μια εσωτερική ανάγκη έκφρασης. Έτσι απροσδόκητα συγκεντρώθηκε μια σειρά από διάφορα σκίτσα, τα οποία αναρτώνται καθημερινά σ’ αυτή την ιστοσελίδα. Κάντε κλικ στον σύνδεσμο  https://skitsatsigarasd.blogspot.com/  για να επισκεφτείτε τον ιστότοπο.

Το Γυμνάσιο Βαλτινού στο Radviliskis της Λιθουανίας

 

Μαθητές και εκπαιδευτικοί του Γυμνασίου Βαλτινού, στο πλαίσιο της τρίτης κινητικότητας του προγράμματος Erasmus+ με τίτλο: «Ανάπτυξη δραστηριοτήτων STEM στο σχολείο», πραγματοποίησαν επίσκεψη  από 4 έως 8 Απριλίου 2022 στο Radviliskis της Λιθουανίας και είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες ρομποτικής κατασκευάζοντας αυτοκίνητα - ρομπότ και προγραμματίζοντας την κίνησή τους στο εργαστήριο ρομποτικής του σχολείου.

Οι Λιθουανοί εταίροι οργάνωσαν, για όλους τους συμμετέχοντες στην κινητικότητα, επίσκεψη στο κέντρο STEAM του Siauliai, μιας μεγάλης πόλης κοντά στο Radviliskis, όπου παρακολούθησαν workshops στα οποία υλοποιήσανε πειράματα χημείας, κατασκευές ρομποτικής, χρησιμοποιήσανε ηλεκτρονικά μικροσκόπια και διασκέδασαν χορεύοντας πάνω σε ειδικά διαμορφωμένο δάπεδο συνδεδεμένο με υπολογιστή.

Επίσης με τη χρήση drone του σχολείου καταγράψανε και είδανε την πόλη του Radviliskis από ψηλά.

Παράλληλα, εν όψει του εορτασμού του Πάσχα, παρακολούθησαν και ένα εργαστήριο ζωγραφικής παραδοσιακών Λιθουανικών Πασχαλινών αυγών και κατασκευής κεριών.

Εκτός από τις δραστηριότητες αυτές, που είχαν άμεση σχέση με την υλοποίηση των στόχων του προγράμματος, είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν στην πόλη του Trakai, την πρώτη πρωτεύουσα της Λιθουανίας και να επισκεφτούν το επιβλητικό κάστρο της που βρίσκεται σε νησί.

Επισκέφτηκαν επίσης τον λόφο των Σταυρών, που είναι μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, καθώς και την πρωτεύουσα Βίλνιους απολαμβάνοντας την διαδρομή στα γραφικά στενά της παλιάς πόλης.

Με την φροντίδα των Λιθουανών εταίρων οι καθηγητές και οι μαθητές του Γυμνασίου Βαλτινού γνώρισαν και την κουλτούρα της χώρας, δοκιμάζοντας παραδοσιακές συνταγές, ακούγοντας παραδοσιακή μουσική και κάνοντας μαθήματα παραδοσιακών χορών.

Στη συντονιστική συνάντηση κανονίστηκαν οι επόμενες κινητικότητες και συζητήθηκε η πορεία της υλοποίησης των παραδοτέων του προγράμματος.

Η επιστροφή από τη Λιθουανία πραγματοποιήθηκε με τις καλύτερες εντυπώσεις από την θερμή φιλοξενία, την άψογη οργάνωση των δραστηριοτήτων STEM  καθώς και των επισκέψεων- ξεναγήσεων που είχαν οργανώσει για τους συμμετέχοντες οι Λιθουανοί εταίροι.

Το αμάρτημα και το μαρτύριο του Ταντάλου

 

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Τάνταλος ήταν γιός του Δία και βασιλιάς της Φρυγίας.

Αν και ενοχλούσε τους θεούς με διάφορους τρόπους, ωστόσο ήταν πάντα καλοδεχούμενος στον Όλυμπο.

Κάποτε, θέλοντας να εντυπωσιάσει και να κάνει επίδειξη προς τους ανθρώπους, αλλά και να δοκιμάσει τους θεούς, τους κάλεσε σε γεύμα. Σκότωσε το πρωτότοκο γιο του, τον Πέλοπα, τον διαμέλισε και έβρασε τα κομμάτια του για να τα προσφέρει στους θεούς. Οι Ολύμπιοι κατάλαβαν μεμιάς τι είχε συμβεί εκτός από τη Δήμητρα η οποία παραπλανήθηκε και έφαγε λίγο από τον ώμο του αγοριού. 

Εξοργισμένος ο Δίας ανάστησε τον Πέλοπα και τον Τάνταλο τον έριξε στα Τάρταρα καταδικάζοντάς τον, στο μαρτύριο της αιώνιας πείνας και διψάς: Τον έριξε μέσα σε μια λίμνη με καθαρό νερό, μέχρι το πηγούνι και τον εξανάγκασε να στέκεται όρθιος, αλλά όποτε ήθελε να σκύψει για να πιει νερό, η στάθμη της λίμνης κατέβαινε πολύ χαμηλά, κι έτσι δεν μπορούσε να το φτάσει. Επάνω από τη λίμνη κρέμονταν κλαδιά φορτωμένα με πεντανόστιμα λαχταριστά φρούτα. Όποτε ο Τάνταλος προσπαθούσε να τα πιάσει, ο άνεμος τα σήκωνε ψηλότερα, χωρίς να μπορεί να τα αγγίξει.

Η μοίρα του Ταντάλου έγινε παράδειγμα σε όσους έμπαιναν στον πειρασμό να ενοχλήσουν τους θεούς. 

Σύμφωνα με μία άλλη παραλλαγή του μύθου ο Δίας κάποτε υποσχέθηκε στον Τάνταλο να του δώσει ό,τι ήθελε. Ο Τάνταλος του ζήτησε να ζει μία επίγεια ζωή όπως ζούσαν οι θεοί στον Όλυμπο. Ο Δίας εξοργίστηκε με αυτή την επιθυμία του Ταντάλου, αλλά επειδή του το είχε υποσχεθεί, του πραγματοποίησε την επιθυμία. Ωστόσο, κρέμασε μία πέτρα πάνω στο κεφάλι του Ταντάλου ώστε να μην μπορεί να απολαμβάνει τα υλικά αγαθά, που διέθετε. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος προσπαθεί να μοιάσει στους θεούς συνιστά ύβρι, που οδηγεί στην τιμωρία του ανθρώπου από τους θεούς.

Το αμάρτημα του Ταντάλου και το μαρτύριο του

 

Το αμάρτημα του Ταντάλου

και το μαρτύριό του

συνένοχοι πληρώνουμε

καθείς το μερτικό του.

 

Θυσία και βορρά μαζί

δώσαμε τα παιδιά μας

θηρεύοντας ασύδοτα

κι άπληστα τ’ όνειρά μας.

 

Και τώρα που όλα τα 'χουμε

-μα τίποτα δικό μας-

αμφιταλαντευόμαστε

γύρω από τον εαυτό μας.

 

Τ.Δ.

ΠΡΟΠΟΜΠΟΙ ΤΟΥ ΚΕΡΚΕΤΙΟΥ

Του Ηλία Κεφάλα

Ήρεμοι χαμηλοί λόφοι μας προϋπαντούν κατά την προσπάθειά μας να πλησιάσουμε το πανέμορφο κι επιβλητικό Κερκέτιον Όρος. Γίνονται σκαλιά για να ανεβούμε σταδιακά στις δασωμένες πλαγιές του και να προσεγγίσουμε την ελάχιστη αλπική ζώνη της κορυφής. Μας ανεβάζουν μέχρις εκεί στα 1900 μέτρα, όπου σταματούν τα δέντρα κι αρχίζουν οι πετρώδεις επιφάνειες με τη χαμηλή βλάστηση. Αυτό το σγουρό χορταράκι των αιθέρων πυκνώνει την άνοιξη κι εξαφανίζεται το καλοκαίρι. Όμως εδώ στα χαμηλά οι κουτσουπιές φωτίζουν το τοπίο με την φούξια ανθοφορία τους κι ανηφορίζουν μαζί με άλλα μονόχρωμα δέντρα στις καταπράσινες επάλξεις και μας προσκαλούν να ακολουθήσουμε. Ανεβαίνουμε κι εμείς ανθίζοντας πάντα, δηλαδή χαμογελώντας κι αγκομαχώντας.

Όμορφες φωτογραφίες από τη φύση του Βαλτινού

 

Διανύουμε την πιο φωτογενή και πολύχρωμη εποχή του χρόνου, που μας προσφέρει απεριόριστες φωτογραφικές ευκαιρίες. Καταπράσινα τοπία, λιβάδια με λουλούδια σε χαρούμενους χρωματισμούς, γαλάζιοι ουρανοί και ο αίθριος καιρός κινητοποιούν τη φωτογραφική δημιουργικότητά μας.

Η εντυπωσιακή χρωματική παλέτα της φύσης αρκεί από μόνη της για να γεμίσει κάθε φωτογραφικό κάδρο. Τα καταπράσινα χρώματα της φύσης ξεπετάγονται σε αστείρευτη ποικιλία και ο ουρανός μας χαρίζει ένα πλούσιο μπλε φόντο που αβαντάρει τη σύνθεση.

Όλα τα στοιχεία είναι θετικά λοιπόν, αρκεί να τα εκμεταλλευτούμε και να τα αξιοποιήσουμε προς όφελός μας.

Αυτό έκανε κι ο συγχωριανός μας Βασίλης Κ. Σταμούλης, τις ημέρες του Πάσχα. Βγήκε μια βόλτα στη καταπράσινη φύση του Βαλτινού και κατέγραψε, με τον φακό του, τις ομορφιές του χωριού. Από την κεντρική πλατεία μέχρι το δάσος της Παναγίας κατάφερε να απαθανατίσει τις πολυποίκιλες ομορφιές της φύσης, αλλά και να ακινητοποιήσει τα παιχνιδίσματα και την κίνηση του φωτός και να τα αποδώσει στις φωτογραφίες του!

Άη Γιώργης

 

Γιορτάζει ο Γιώργος σήμερα,

μα και η Γεωργία!

Χρόνια πολλά ευχόμαστε

μ’ αυτή την ιστορία.

Πασχαλινός ρεμβασμός

 

Έξω είχε μυρίσει άνοιξη και εμείς, όπως κάθε χρόνο στο Βαλτινό, ενδώσαμε στο κάλεσμά της. Ανοίξαμε τα παράθυρα να μπει ο δροσερός αέρας, να μπουν τα αρώματα των λουλουδιών, το ζεστό φως.  Όπως κάθε χρόνο η αγαπημένη μας πρόκληση, μας έκανε να αντλήσουμε έμπνευση από τους υπέροχους καρπούς τα χρώματα και τα αρώματα, αυτής της τόσο ξεχωριστής εποχής.

Και όσο η Μεγάλη Εβδομάδα πέρναγε με τη μία μέρα να διαδέχεται την άλλη, σε έναν παλμό κλιμακούμενης κατάνυξης και ευλάβειας, τόσο μεγάλωνε και η λαχτάρα για την κορύφωση της γιορτής, το Άγιο Πάσχα, την πανηγυρική Ανάσταση.

Εν αναμονή της γιορτής της Ανάστασης σε κάθε σπίτι επικρατούσε μία γλυκιά αναστάτωση. Μικροί και μεγάλοι μετρούσανε το χρόνο αντίστροφα, έκαναν σχέδια, ετοιμασίες και όνειρα. Λαχταρώντας όλα εκείνα τα νόστιμα και γιορτινά τραπεζώματα, την οικογενειακή μάζωξη σ’ ένα τραπέζι, τις ανταλλαγές δώρων και ευχών...

Το Πάσχα είναι μια γιορτή τόσο αγαπητή στη σκέψη όλων καθώς αναμένουμε να το υποδεχτούμε, διότι η έλευση του σημαίνει κάθε χρόνο και το τέλος του χειμώνα, τον ερχομό της άνοιξης, την αρχή μιας μεγάλης πανηγυρικής Ανάστασης, που δεν σταματά να μεταμορφώνει το σκηνικό της καθημερινότητάς μας, την ψυχολογία και τη ζωή μας ολόκληρη.

Εάν η Ανάσταση ισοδυναμεί με το φως και με την ήττα του σκότους, τότε εμείς οι ίδιοι καλούμαστε να διώξουμε τα σκοτάδια από μέσα μας, προκειμένου να πλημμυρίσει η ψυχή μας με φως και να βιώσουμε την προσωπική μας Ανάσταση. Διότι όλοι μας παλεύουμε με τη σκοτεινή πλευρά και τα μελανά κομμάτια μας. Όλοι παλεύουμε για την Αναγέννηση του εαυτού μας.

Χρόνια πολλά κι ευτυχισμένα, καλή Ανάσταση σε όλους!

Το Νείκος του Άδου

Στρώνεται πάλι της χαράς το τραπέζι,

στρώνεται με λινά• η πνευματικότητα,

το κάνει όλο ν' αστράφτει, να λαμποκοπά.

Νύφη είναι, η λαμπροφορεμένη, όλο λουλούδια;

Σπιθίζουνε τα κρύσταλλα, σαν να τρυπά

το φως, που μελιχρά κεριά του στέλνουν.

 

Η είσοδο της γυναίκας, η είσοδό μου

τελείται με σιωπή μοναστηρίσια.

Κι' αν η κόρη χαρούμενη μπαίνει,

αν της ροδίζει το πρόσωπο το γέλιο,

είναι έτσι αγνή, που δεν χαλνά τον ύμνο.

 

Παίρνοντας το ψωμί στα δάχτυλά μου

να κόψω, να μοιράσω σ' έναν έναν,

ακούω την κόρη, πρώτη, ν' ανακράζει,

σαν το πουλί, δίχως συγκρατημό:

«Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω...»

 

Κι' οι τρεις μαζί με μια φωνή ενωμένη

«ζωήν χαρισάμενος» προφέρομεν, ενώ τα ποτήρια

γεμίζω με το κόκκινο κρασί προς όλους.

 

Ας είναι η δόξα του Θεού μεγάλη,

που ξαναφούντωσε για μας τούτη τη ζέστα

στην καρδιά του σπιτιού μας πάλι εφέτος

σε μια νύχτα του τόσο εαρινή.

 

Σα γεύομαι το δείπνο τούτο εντούτοις

και σαν αντλώ κρασί της ευφροσύνης

τα περασμένα βλέπω να σιμώνουν.

Αχ, το τραπέζι μας δεν είναι συνθεμένο

καθώς το ξέραμε• μια θέση μένει

τώρα αδειανή και λίγο λίγο πέφτει

μια σκιά και γνώριμη κι' υπόμονη

και πικραμένη και χαϊδευτικιά κι' αγαπημένη

και κάθεται στη θέση που είχε πάντα.

 

Αναστημένη να την πω, δεν είναι αλήθεια.

Ζωντανή στην ψυχή μας παρουσία

βέβαια και είναι• αλλά πως δεν νοθεύει

τη χαρά τώρα η πνοή της που έχει γίνει

για όλους μας σκιά θαμπή, δεν είναι αλήθεια.

 

Κι' είναι μητέρας τούτη η σκιά η θαμπή.

Απλώθη ένα παράπονο κι' επιμένει.

 

Όσο το Πάσχα αν είναι έτσι τερπνό•

όσο αν φυσάει τέτοιο γλυκόπνοο πνεύμα•

όσο αν λουλούδια η γης ξαναφορτώθη•

όσο πουλιά κι' απόψε αν ξαγρυπνούνε•

όσο αν βουίζει αγάπη το τραπέζι μας•

όσο αν η αγάπη του Χριστού μας ζώνει•

όσο αν Ετούτος νίκησε κι' εγέρθη,

- μητέρας είναι τούτη η μαύρη σκιά,

 

- μητέρα λείπει εφέτος απ' το δείπνο,

που αλλού γιορτάζει, όχι με μας, απόψε.

 

Τάκης Παπατζώνης

Η Μεγάλη Πέμπτη στη λαογραφία

Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, την Μεγάλη Πέμπτη προβάλλονται τέσσερα γεγονότα, που υπάγονται στην ιστορική πορεία του Χριστού: Ο Νιπτήρας, ο Μυστικός Δείπνος, η υπερφυής προσευχή και η προδοσία.

Τα Δώδεκα Ευαγγέλια περιγράφουν την πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά. Τον Μυστικό Δείπνο, το δάκρυ και την ανθρώπινη αδυναμία στους κήπους της Γεθσημανής, την προδοσία του από τον Ιούδα, την σύλληψη, τη δίκη, τα βασανιστήρια, τη Σταύρωση.

Την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα παραδοσιακά αβγά. Παλαιότερα τα έβαφαν με φύλλα από κρεμμύδια. Σήμερα βάφονται με μπογιές του εμπορίου και ξίδι. Τα κεντάνε ή τα ζωγραφίζουν με φύλλα, κρεμμυδόφυλλα (τλούπες), λειωμένο κερί κλπ.
Το βάψιμο του αβγού, προχριστιανικού συμβόλου της ζωής, ενισχυμένου με το κόκκινο χρώμα από το αίμα της θυσίας του Χριστού είναι απαραίτητο για το Πάσχα. Μόνο όσοι πενθούν από πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δεν βάφουν αβγά για το Πάσχα. Αλλά και σ’ αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αβγά και από αυτά θα αφήσουν και στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού. 
Από το απόγευμα της Μ. Πέμπτης αρχίζουν να στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια της εποχής. Το βράδυ πηγαίνουν στην εκκλησία για τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Οι γυναίκες μένουν όλο το βράδυ και ξενυχτούν τον εσταυρωμένο και λένε το γνωστό μοιρολόγι της Παναγίας, το οποίο τραγουδούν και ως κάλαντα τα παιδιά, το πρωί της Μ. Παρασκευής στα σπίτια του χωριού.

«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα όλοι θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Οβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά κι’ οι τρισκαταραμένοι
για να σταυρώσουν το Χριστό, τον Πάντα Βασιλέα.
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνον μυστικόν για να τον λάβουν όλοι.
Κι’ η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της,
τας προσευχάς της έκανε για το μονογενή της.
Φωνή τους ήρθ’ εξ Ουρανού απ’ Αρχαγγέλου στόμα:
-Φτάνουν κυρά μου οι προσευχές, φτάνουν κι’ οι μετάνοιες,
το γυιό σου τον επιάσανε και στο φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου την αυλή εκεί τον τον τυραγνάνε.
-Χαλκιά-χαλκιά, φτιάσε καρφιά, φτιάσε τρία περόνια.
Και κείνος ο παράνομος βαρεί και φτάχνει πέντε.
-Συ Φαραέ, που τά ’φτιασες πρέπει να μας διδάξεις.
-Βάλε τα δυο στα χέρια του και τ’ άλλα δυο στα πόδια,
το πέμπτο το φαρμακερό βάλε το στην καρδιά του,
να στάξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.
Κι’ η Παναγιά σαν τάκουσε έπεσε και λιγώθη,
σταμνί νερό της ρίξανε, τρία κανάτια μόσχο
για να της ερθ’ ο λογισμός, για να της έρθει ο νους της.
Κι’ όταν της ηρθ’ ο λογισμός, κι’ όταν της ηρθ’ ο νους της,
ζητά μαχαίρι να σφαγεί, ζητά φωτιά να πέσει,
ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το μονογενή της.
-Μην σφάζεσαι, Μανούλα μου, δεν σφάζονται οι μανάδες
Μην καίγεσαι, Μανούλα μου, δεν καίγονται οι μανάδες.
Λάβε, κυρά μ’ υπομονή, λάβε, κύρά μ’ ανέση.
-Και πώς να λάβω υπομονή και πώς να λάβω ανέση,
που έχω γυιο μονογενή και κείνον Σταυρωμένον.