Η των Ονομάτων Επίσκεψις - Του Ηλία Γιαννακόπουλου

 

Διαβάζοντας κάποια κείμενα ή ακούγοντας πολλούς συνανθρώπους μας βρίσκεσαι αντιμέτωπος  με γλωσσικά ολισθήματα. Αυτά άλλοτε είναι γραμματικά, άλλοτε συντακτικά κι άλλοτε νοηματικά. Δεν είναι λίγες οι φορές που αυτά τα ολισθήματα δυσκολεύουν την επικοινωνία μας αφού χρησιμοποιούμε με λανθασμένο τρόπο κάποιες λέξεις. Επειδή, όμως, οι λέξεις αποτυπώνουν με ήχο και εικόνα τη σκέψη μας (Σημαίνον - Σημαινόμενο) καθίσταται κατανοητό πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε ως πομποί λόγου.

Όταν οι λέξεις χρησιμοποιούνται (γραμματικά, συντακτικά, νοηματικά…) λανθασμένα τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο μας δεν μάς εκθέτουν μόνον ως υποκείμενα του λόγου αλλά προκαλούν στο δέκτη σύγχυση και πολλές φορές καθίστανται και αιτία παρεξηγήσεων. Εξάλλου ο πλούτος του λόγου μας και η σωστή χρήση των λέξεων φανερώνει και την εσωτερική ποιότητά μας.  Κι αυτό γιατί όσα γνωρίζουμε και όσα κοινοποιούμε (προφορικά ή γραπτά) αντλούνται από το corpus-σώμα του γλωσσικού-λεξιλογικού αποθέματός μας.

Ποιος θα μπορούσε να αγνοήσει ή να παραβλέψει τις δύο εμβληματικές φράσεις-θέσεις των Αντιφώντα και Wittgenstein που αποτελούν τα θεμέλια της γλωσσολογίας και της τέχνης -τεχνικής της γλωσσικής μας επικοινωνίας;

α. «Αρχή Σοφίας η των Ονομάτων Επίσκεψις»

β. «Τα όρια της Γλώσσας μας σημαίνουν τα όρια του Κόσμου μας»

Αν, λοιπόν, η παιδεία και σοφία μας προϋποθέτουν τη σωστή γνώση και χρήση του νοηματικού πυρήνα των λέξεων (α) και ταυτόχρονα η παραδοχή πως ο κόσμος μας φτάνει μέχρι εκεί που φτάνει και η γλώσσα μας, οι λέξεις μας (β), τότε δύσκολα μπορούμε να αρνηθούμε πως είμαστε δημιουργήματα των λέξεών μας.

Όσα ξέρω, δηλαδή, είναι αυτά για τα οποία έχω λέξεις. Ο κόσμος μας είναι αυτός που μπορούμε να τον εκφράσουμε γλωσσικά. Ό,τι άλλο υπάρχει μέσα μας και δεν μπορούμε να το εκφράσουμε με λέξεις, είναι σαν να μην υπάρχει ή υπάρχει σε μία νεφελώδη κατάσταση.

Ο κίνδυνος της Οργουελικής «Νέας Ομιλίας» και της «Διπλής Σκέψης» είναι πάντα υπαρκτός ακόμη και τώρα που ο «Μεγάλος Αδελφός» φαίνεται να μην έχει πρόσβαση στο Γλωσσικό μας σύστημα, αφού το «Υπουργείο Αλήθειας» έπαψε να υφίσταται.

«Δεν βλέπεις ότι ο όλος ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της Σκέψης; Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς. Κάθε χρόνο ολοένα και λιγότερες λέξεις, και οι ορίζοντες της συνείδησης ολοένα και θα στενεύουν». (1984).

Ίσως το παρακάτω παράδειγμα θα βοηθούσε να καταλάβουμε την αξία του να γνωρίζουμε σωστά το νοηματικό φορτίο  και την οικογένεια των λέξεων και να τις χρησιμοποιούμε σωστά με στόχο την αποτελεσματικότερη επικοινωνία μας με τον περίγυρό μας.

«Ένας ναυαγός ριγμένος σε ένα άγνωστο νησί βλέπει μακριά κάποιους ναύτες να προσπαθούν να οδηγήσουν το πλοίο τους με την βοήθεια του ναυάρχου στον πλησιέστερο ναύσταθμο.  Ο ναυαγός κοιτώντας μακριά νιώθει μία ναυτία και θυμάται τα ναύλα που πλήρωσε για ένα μεγάλο ταξίδι του στο επίνειο μιας μεγάλης και ξακουστής πόλης της Ν. Αμερικής. Εν τω μεταξύ δίπλα του τα νηκτικά  πουλιά αναζητούσαν στα νερά της θάλασσας την τροφή τους…».

Είναι σημαντικό, επομένως, ο συντάκτης του παραπάνω παραδείγματος, όπως και ο αναγνώστης να γνώριζαν πως οι λέξεις ναυαγός νησί, ναύτες, ναυάρχου, ναύσταθμο, ναυτία, ναύλα, επίνειο, νηκτικά  καθώς και το νηολόγιο, το νεώριο, η νήσσα και το ναυπηγείο είναι ομόρριζα και παράγωγα του ρήματος *νέω= κολυμπώ (θέματα –ναυ,-νεω, -νηο).

Αναγκαία, επίσης, κρίνεται στον καθημερινό μας λόγο η αποφυγή κάποιων γλωσσικών λαθών που δεν παραβιάζουν μόνον τους γραμματικούς κανόνες αλλά και αλλοιώνουν το νοηματικό φορτίο των λέξεων με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται η επικοινωνία μας. Τα παραδείγματα που ακολουθούν είναι ενδεικτικά:

1. Η οικονομική κρίση ελλοχεύει (εγκυμονεί) κινδύνους και για την ψυχική υγεία των ανθρώπων, 2. Οι επικεφαλείς (επικεφαλής) της πορείας προκάλεσαν τον ενθουσιασμό του πλήθους με τα πρωτότυπα συνθήματά τους, 3. Την ανθρώπινη προσοχή την διεγείρει ότι (ό,τι) προκαλεί το ενδιαφέρον της, 4. Η κοινή γνώμη εκδήλωσε την συμπάθειά της στον Πάτερ (Πατέρα) Αντώνιο, 5. Οι απεργοί διεκδικούν  πιο περισσότερα (πιο πολλά) από αυτά που τους δίνει η κυβέρνηση, 6. Το έργο των  χειρούργων  (χειρουργών) είναι πολύ δύσκολο / Οι πανούργοι άνθρωποι χρησιμοποιούν κάθε μέσο για την επίτευξη των στόχων τους (όταν η κατάληξη *-ουργός τονίζεται στη λήγουσα έχει την έννοια του καλού π.χ δημιουργός, ενώ όταν τονίζεται στην παραλήγουσα *-ούργος έχει την έννοια του κακού, π.χ κακούργος). {Οι λέξεις που βρίσκονται στην παρένθεση είναι ο σωστός τύπος}.

Μία άλλη παράμετρος της ποιότητας της γλωσσικής μας επικοινωνίας μας είναι και η σαφής γνώση του ριζικού συστήματος (ετυμολογία) των λέξεων που χρησιμοποιούμε στο λόγο μας, όπως ενδεικτικά αποτυπώνεται και στα παρακάτω παραδείγματα:

*Οι λέξεις Τέχνη, Τόκος και Τέκνο πηγάζουν από το ρήμα *Τίκτω.

*Το έλλειμμα, η Έλλειψη, ο Ελλιπής και το Υπόλοιπο πηγάζουν από το

*Οι Ρηξικέλευθες ιδέες παραπέμπουν στο ρήμα *Ρήγνυμι και στην *Κέλευθο = Μονοπάτι, δρόμος. Άρα οι ρηξικέλευθες ιδέες είναι αυτές που ανοίγουν δρόμους στη σκέψη και στις δραστηριότητες του ανθρώπου.      

*Το Νήπιο, η Αμετροέπεια, η Εποποιία και η Συνέπεια προϋποθέτουν το Έπος = Λόγος που πηγάζει από το ρήμα *Λέγω-Είπον.

* Ένα δάνειο μπορεί για τον δανειζόμενο να είναι Απεχθές και Επαχθές και ένα έγκλημα να  χαρακτηρίζεται ως «ιδιαζόντως Ειδεχθές». Το Απεχθές πηγάζει από το Από + Έχθος = Μίσος (απεχθάνομαι = αποστρέφομαι, απορρίπτω, σιχαίνομαι), το Επαχθές  από το Επί + Άχθος = Βάρος και το Ειδεχθές από το Είδος + Έχθος =

* Οι λέξεις Νήπιο (νη + έπος),  Νηνεμία (νη + άνεμος) και Νηπενθές (νη + πένθος) έχουν ως κοινό στοιχείο το προθεματικό αρνητικό μόριο *νη = άνευ-χωρίς.

Στα ενδιαφέροντα στοιχεία-γνωρίσματα της γλωσσικής μας επικοινωνίας είναι κι εκείνες οι λέξεις που μάς παραπέμπουν σε Πόλεις και Ανθρώπους, όπως Πύρρειος νίκη, Σαδιστική συμπεριφορά,  Βανδαλισμοί, Αβδηριτισμός κι άλλες.

Το ενδιαφέρον μας, επίσης, προκαλεί και η καταγωγή καθώς και η πορεία κάποιων λέξεων, όπως των Κόσμος και Ηλικία. Η λέξη Κόσμος αρχικά σήμαινε το στολίδι, ενώ στη συνέχεια παραπέμπει σε πλήθος ανθρώπων.

Η λέξη Ηλικία ετυμολογικά παραπέμπει στην πορεία-περιστροφή περί τον ήλιο  Ήλιος + Κίω ή Κείω). Άρα όταν λέμε την Ηλικία μας υπολογίζουμε πόσες φορές έχουμε περιστραφεί (ετήσια περιστροφή) γύρω από τον Ήλιο. Ίσως αυτή η σημασία και η ετυμολογία της λέξης να υποδηλώνει πως οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν-γνώριζαν (;) πως η Γη περιστρέφεται περί τον ήλιο και όχι το αντίθετο όπως πολλοί υποστηρίζουν.                   

 Ανιχνεύοντας, λοιπόν, τις σημασίες και το ριζικό σύστημα των λέξεων εμπλουτίζουμε τις γνώσεις μας δικαιώνοντας τόσο τον Wittgenstein όσο και τον Αντιφώντα που διακήρυξε με εμφαντικό τρόπο πως η αφετηρία της σοφίας και της παιδείας μας είναι η κατανόηση του εσωτερικού πυρήνα των λέξεων «…η των ονομάτων επίσκεψις».

Στα κεφάλαια του παρόντος βιβλίου εκτός από τα κείμενα που πραγματεύονται τη δύναμη της  Γλώσσας-Λέξης και τη σχέση της με την Σκέψη υπάρχουν κι εκείνα που ανιχνεύουν και παρουσιάζουν το ριζικό σύστημα και τη σημασία των λέξεων από την Ομηρική εποχή έως σήμερα.

Αυτή η εισβολή του ερευνητή στα κρυφά δώματα των λέξεων και κατ’ ακολουθία η ανάγνωση του βιβλίου συνιστά την απόλυτη πνευματική εκγύμναση. Κι αυτό γιατί:

«Γινόμαστε αυτό που σκεπτόμαστε και σκεπτόμαστε με τις λέξεις που γνωρίζουμε… Άρα είμαστε οι λέξεις μας».