Η παρουσίαση του βιβλίου των Πρακτικών του 1ου Συνεδρίου της Ένωσης Καραγκούνηδων Ν. Τρικάλων

 

Με επιτυχία διεξήχθη το απόγευμα της Πέμπτης 11 Ιανουαρίου 2024, στην αίθουσα εκδηλώσεων του μουσείου "Τσιτσάνη", η εκδήλωση της παρουσίασης των Πρακτικών του 1ου Συνεδρίου της Ένωσης Καραγκούνηδων Ν. Τρικάλων, με την γενική φροντίδα του Προέδρου της Ένωσης Αντώνη Παπαμιχαήλ.

Στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν επίσης οι αγώνες και τα επιτεύγματα των Καραγκούνηδων από το 1821 μέχρι σήμερα, με έντονο το στοιχείο της τοπικής ιστορίας! Στο τέλος του συνεδρίου διανεμήθηκε δωρεάν το βιβλίο με τις ανακοινώσεις του 1ου Συνεδρίου Καραγκούνηδων.

Την παρουσίαση των εισηγήσεων του βιβλίου έκαναν οι Χρήστος Μπουλούμπασης τ. Διευθυντής της Α/θμιας εκπαίδευσης Τρικάλων και η Αθανασία Τσιοτινού φιλόλογος, θεατρολόγος.

Να σημειωθεί ότι μεταξύ των εισηγήσεων του Συνεδρίου υπήρξε και η εισήγηση του Δημήτρη Τσιγάρα με θέμα: «Περιστεριώνες στα καραγκούνικα χωριά των Τρικάλων και Καρδίτσης», την οποία παρουσιάζουμε παρακάτω:

«Κυρίες και κύριοι.

Το θέμα της εισήγησή μου «Περιστεριώνες στα καραγκούνικα χωριά των Τρικάλων και Καρδίτσης», πραγματεύεται μια κοινωνική πτυχή, που έχει να κάνει με μια πατροπαράδοτη χαρακτηριστική συνήθεια των κατοίκων, στην οποία μπορεί να διακρίνει κανείς, μέσα στην ιδιαιτερότητα της, μια αυθεντικότητα και έναν πλούτο λαϊκής παράδοσης και πολιτιστικής κληρονομιάς, των οποίων οφείλουμε να γίνουμε αντιλήπτορες και φύλακες.

Η ανάδειξη και η προβολή των τοπικών παραδόσεων της ιστορίας και του πολιτισμού αποτελούν σημαντική παράμετρο προσδιορισμού, συνοχής και πολιτισμικής εξέλιξης των ανθρώπων.

Οι περιστεριώνες των κυκλαδίτικων νησιών δεν αποτελούν μοναδικότητα για την Ελλάδα, καθότι παρόμοια κτίσματα και με ανάλογο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον συναντούμε και στη δυτική Θεσσαλία. 

Οι περιστεριώνες αυτοί, κατεγράφησαν κατά την πενταετή έρευνά μου, η οποία πραγματοποιήθηκε τη χρονική περίοδο 2010-2015.

Βρίσκονται διάσπαρτοι στα διάφορα πεδινά χωριά, των νομών Τρικάλων και Καρδίτσης, μέσα στους οικισμούς και είναι κτισμένοι παραπλεύρως της αγροτικής κατοικίας και του αχυρώνα.

Οι κάτοικοι αυτών των αγροτικών χωριών, μαζί με τα άλλα οικόσιτα ζώα και πτηνά, όρνιθες, χήνες, πάπιες, γαλοπούλες εκτρέφανε και εκτρέφουν ακόμα και σήμερα, στα σπίτια τους, περιστέρια.

Με χαμηλό κόστος, ο κάθε αγρότης είχε τη δυνατότητα να έχει και να εκτρέφει μερικές δεκάδες περιστέρια στο σπίτι του. Απαιτείται μόνον ένας περιστεριώνας, που να στεγάζονται τα περιστέρια, να γεννάνε, να μεγαλώνουν τα μικρά τους και να προστατεύονται από τους κινδύνους πού ελλοχεύουν.

Ένας περίπατος και μια πιο προσεχτική ματιά στα διάφορα καραγκουνοχώρια της περιοχής θα σας δώσει την ευκαιρία να ανακαλύψετε όλους αυτούς τους ευφάνταστους και αξιοπρόσεχτους περιστεριώνες.

Σήμερα, εδώ, για να πάρετε μια ιδέα από αυτούς τους περιστεριώνες, που σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν μνημεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής, θα περιγράψω τα γενικά χαρακτηριστικά τους και παράλληλα θα σας παρουσιάσω ένα δείγμα φωτογραφιών από τη συλλογή μου.

Γενικά χαρακτηριστικά των Περιστεριώνων

Οι περιστεριώνες στο σύνολό τους είναι λιτά διώροφα κτίσματα, με σκέπαστρα κεραμοσκεπή ή με μεταλλικά ελάσματα (τσίγκους).
Ο εσωτερικός χώρος συνήθως χρησιμεύει για αποθήκη ή για άλλη χρήση.

Διακρίνονται και ξεχωρίζουν μεταξύ τους στην αρχιτεκτονική δομή, ανάλογα με τα υλικά κατασκευής τους.

Με βάση τα υλικά κατασκευής τους, και τη μορφή τους διακρίνονται σε 6 κατηγορίες:
α) Πλίνθινοι, β) Τσίγκινοι, γ) Ξύλινοι, δ) Τούβλινοι, ε) Τσιμεντοπλίνθινοι και στ) Μικτής κατασκευής.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι περιστεριώνες αποτελούνται από κασόνια ή μεταλλικά δοχεία στηριγμένα ψηλά στους τοίχους των αχυρώνων.

Το μέγεθος και οι διαστάσεις του περιστεριώνα ποικίλουν.

Ο αριθμός εκτροφής περιστεριών καθορίζει και τις διαστάσεις της οικίας τους.

Η επιλογή του χώρου και της θέσης για την τοποθέτηση του περιστεριώνα έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.  

Πρώτα απ’ όλα ο χώρος φροντίζεται να είναι καλά φυλαγμένος και προστατευμένος. Στην κατασκευή τους λαμβάνονται υπόψη τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των περιστεριών από τις νυφίτσες, τα φίδια, τα ποντίκια, τις γάτες, τα σκυλιά, τους κλέφτες κλπ.

Η υπερυψωμένη κατασκευή βοηθάει στην προστασία των περιστεριών και συμβάλει στην εκπαίδευσή τους κατά τις πτήσεις.

Όμως η αυλή παρέχει το μεγαλύτερο πλεονέκτημα, την επαφή των περιστεριών με τη γη, η οποία με τη σειρά της τους εξασφαλίζει όλα εκείνα τα ιχνοστοιχεία που τους είναι απαραίτητα για την υγεία τους.

Οι βασικοί εσωτερικοί χώροι που διαθέτει ο περιστεριώνας είναι τρείς.

-Ο κύριος χώρος αναπαραγωγής,

-Ο οριοθετημένος ημιυπαίθριος χώρος για μίνι βόλτα και

-Ο βοηθητικός χώρος για τη φύλαξη ειδών διατροφής, εργαλεία καθαριότητας, κλουβιά μεταφοράς, φάρμακα, κλπ. 

Η  επιλογή της θέσης έχει δύο βασικά κριτήρια. Το πρώτο σχετίζεται με την υπάρχουσα γενική διαμόρφωση του χώρου και τα κτίσματα που συνυπάρχουν εκεί.  Η θέση είναι επιλεγμένη με τέτοιο τρόπο ώστε, κατά το δυνατόν, να μην εμποδίζεται η ελεύθερη πτήση των περιστεριών.

Το δεύτερο κριτήριο, έχει να κάνει με τον προσανατολισμό καθώς προτιμάται η πλάτη του περιστεριώνα να είναι στραμμένη προς το Βορρά και το πρόσωπο στον Νότο. Αυτό βοηθάει στη διαμόρφωση του σωστού κλίματος εντός του περιστεριώνα κατά τη διάρκεια διαφόρων εποχών του έτους.   

Η διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου ξεκινάει από την κατασκευή των κλουβιών - διαμερισμάτων που φιλοξενούν τα ζευγάρια κατά την περίοδο αναπαραγωγής.

Η κατασκευή τους γίνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνει τον καθαρισμό τους αποτελεσματικά και γρήγορα.

Επίσης, βασικό στοιχείο που λαμβάνεται υπόψη στην κατασκευή του περιστεριώνα είναι η επάρκεια σε φωτεινότητα και στον εξαερισμό του χώρου.

Το δάπεδο συνήθως είναι στρωμένο με άμμο, ποταμίσια χοντρή, ξεπλυμένη. Αυτό διευκολύνει τον καθαρισμό του δαπέδου αλλά και των περιστεριών. Ενώ τα μικρά πετραδάκια που περιέχει η άμμος είναι απαραίτητα για τη σωστή διατροφή των περιστεριών, καθώς βοηθάνε στη χώνεψη.

Σε άλλες περιπτώσεις η επίστρωση του δαπέδου γίνεται με πριονίδια και ροκανίδια, τα οποία όμως, απαιτείται τακτική συμπλήρωση και ανανέωση.

Η οροφή του περιστεριώνα είναι κατάλληλα μονωμένη ώστε το καλοκαίρι να μην πυρακτώνετε εκπέμποντας θερμότητα (όπως η λαμαρίνα) και τον χειμώνα να μην παγώνει τον εσωτερικό χώρο.   

Επειδή στα περιστέρια αρέσει να πιτσιλούνται μέσα στο νερό, συνήθως μέσα στο χώρο υπάρχει και ένα πλατύ ταψί από αλουμίνιο ή πλαστικό, το οποίο γεμίζεται με νερό, προσφέροντας στα περιστέρια τη ζεστή εποχή, μία ξεχωριστή απόλαυση.

Η τοποθέτηση μιας ταΐστρας και μιας ποτίστρας ολοκληρώνει την εσωτερική διαμόρφωση του χώρου.  

Ο κύκλος ζωής των περιστεριών

Το αρσενικό περιστέρι ονομάζεται «γούτος», το θηλυκό, «περιστέρα» και το νεογέννητο «πιτσούνι».

Η περιστέρα γεννάει από 5 έως 10 φορές το χρόνο από 2 αυγά.

Η επώαση διαρκεί περίπου 20 μέρες και γίνεται εναλλάξ από το ζευγάρι.

Ο νεοσσός εγκαταλείπει τη φωλιά τέσσερις έως έξι εβδομάδες μετά τη γέννησή του. Τα περισσότερα είδη μπορούν να ζήσουν από 12 έως 15 χρόνια, τα οποία περνούν κατά κανόνα ζευγαρωμένα με ένα ταίρι.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ

Αξίζει να παρατηρήσει κανείς τα λαογραφικά στοιχεία των καραγκούνηδων που σχετίζονται με τα περιστέρια.

Στην περιοχή της έρευνας υπάρχουν αρκετές οικογένειες με το επώνυμο «Περιστέρης». Το επώνυμο «Περιστέρης» (ο) ετυμολογείται από το γεγονός ότι ο κάτοχός του έτρεφε πολλά περιστέρια. Το επώνυμο «Περιστέρης» απαντάται σε πολλά Καραγκούνικα χωριά καθώς και στις πόλεις των Τρικάλων και Καρδίτσης.

Επίσης στην περιοχή απαντώνται με το επώνυμο και το ψευδώνυμο «Γούτος». (Μαρτυρία Χρήστου Μπουλούμπαση), καθώς και με το επώνυμο «Πιτσούνης».  

Ενώ στην περιοχή συναντάται και το τοπωνύμιο του χωριού «Περιστέρα».

Στις φορεσιές τους, οι καραγκούνες κεντούσαν διάφορα διακοσμητικά σχήματα που τα ονομάζανε «περιστέρες». Επίσης τα μανικετόκουμπα των πουκαμίσων τους είχαν σχήμα πουλιού και τα ονόμαζαν και αυτά «περιστέρες». (Μαρτυρία Αντωνίου Παπαμιχαήλ).

Στη λαϊκή μετεωρολογία τα περιστέρια συνδέονται με την πρόγνωση του καιρού καθώς οι άνθρωποι πίστευαν πως:

-Όταν τα περιστέρια λούζονται, θα βρέξει.

-Όταν τα περιστέρια εμφανιστούν κατά μεγάλα σμήνη, έρχεται κακοκαιρία.

-Όταν τα περιστέρι πετάξουν προς τα νότια έρχεται ο χειμώνας.

Στην εμποροπανήγυρη των Τρικάλων, τα περιστέρια χρησιμοποιούνταν από τον πανηγυριώτη πλανόδιο μικροπωλητή για την πρόβλεψη του μέλλοντος και τον καθορισμό της μοίρας, καθώς αυτά με το ράμφος τους, διάλεγαν τα χαρτάκια με τις τύχες που αγόραζαν οι πανηγυριστές.

Εκεί θα έβλεπες την Καραγκούνα με τη βαριά παραδοσιακή στολή και τα πολλά φλουριά της να περιμένει με αγωνία και προσμονή να διαβάσει την «προδιαγεγραμμένη» μοίρα που της επιφύλασσε το χαρτάκι «τύχη», το οποίο επέλεγε με το ράμφος του το περιστέρι.

Στην εφημερίδα «Ελεύθερη Γνώμη» της 17ης Σεπτεμβρίου 1953, διαβάζουμε στην Πανηγυριώτικη σάτιρα του Βάγγου Σούλη:

«…Αμέ για τ’ άλλα τι να πω- βάρδα και μη σου τύχει-

και θέλει το κορίτσι σου να πα να δει την τύχη

την τύχη ’κείνη που τραβά ένα περιστεράκι

και τη σερβίρει τυλιχτή γραμμένη στο χαρτάκι

και δεί να γράφει αλλοίμονο- συνηθισμένο πράμα-

βαθύπλουτο ομορφονιό θα πάρει αυτή για άνδρα

ε τότε πια, μην τη μιλάς, ψοφάει για καυγά

μον’ πάρτηνε και άραξε κάπου να φας… χαλβά…»

Στην εμποροπανήγυρη των Τρικάλων, επίσης θα έβλεπες σε κάποιο νούμερο του ταχυδακτυλουργού να εμφανίζεται ξαφνικά από το πουθενά το περιστέρι μέσα από ένα καπέλο ή από μια μαντήλα και να φτερουγίζει εντυπωσιάζοντας το κοινό. 

Το ταχυδρομικό Περιστέρι είναι από τις αρχαιότερες ράτσες περιστεριών στον κόσμο. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για την άμεση μεταφορά μηνυμάτων. Αυτό συνδυάζεται με την εξαιρετική τους όραση και την αντίληψη της κατεύθυνσης που διαθέτουν. Μπορούσαν εύκολα να επιστρέφουν στον περιστερώνα τους χάρη στην παρατηρητικότητα και την ικανότητά τους να θυμούνται τοποθεσίες.

Από τη «Λαογραφική συλλογή δημοτικών τραγουδιών Βαλτινού και Κάτω Ελάτης» του Δημητρίου Μπούγα σας διαβάζω τους στίχους του δημοτικού παραδοσιακού τραγουδιού, που αναφέρονται σε ταχυδρομικά περιστέρια:

«Σεις περήφανα πουλάκια που πετάτε αυτού ψηλά

Μήπως πάτε στη Θεσσαλία στην πατρίδα τη γλυκιά

Να σας δώσω ένα γράμμα να το πάτε στη μάνα μου

Να της πείτε ο γιος σκοτώθηκε μες στη μάχη του εχθρού…»

Σε άλλο δημοτικό τραγούδι οι στίχοι αναφέρονται στα ταχυδρομικά περιστέρια ως εξής:
«Άσπρα μου πιριστέρια, μαύρα μου πουλιά

εσείς ψηλά πετάτε και διαβαίνετε
περάστε κι απ’ τις αυλές μας κι απ’ τις αυλούδες μας.
Να γράψω στα φτερά σας, στα φτερούδια σας
να γράψω στην αγάπη να μη με καρτερεί
θέλει τα μαύρα ας βάλει, θέλει ας παντρευτεί»

Τα περιστέρια στη λογοτεχνία

Βέβαια τα περιστέρια στην λογοτεχνία και στην ποίηση καταλαμβάνουν μεγάλο όγκο σε αναφορές. Δειγματοληπτικά θα μπορούσε να αναφερθούν τα εξής:

Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης μας λέει στο ποίημά του:

«Τρία κόκκινα περιστέρια μέσα στο φως

χαράζοντας τη μοίρα μας μέσα στο φως

με χρώματα και χειρονομίες ανθρώπων

που αγαπήσαμε».

Ο Οδυσσέας Ελύτης στο ποίημά του «ΜΑΡΙΝΑ»,
«Τη βρύση με τα περιστέρια
των Αρχαγγέλων το σπαθί
Το περιβόλι με τ' αστέρια
και το πηγάδι το βαθύ».
Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη αναφέρει,

«Πώς θ’ αντέξουμε αντικρίζοντας

σπίτια σωριασμένα κατάχαμα

Πώς θ’ αντέξουμε αντικρίζοντας

άδειους περιστερώνες

Τα περιστέρια τα φυγαδέψαμε

μείναν ερημωμένοι περιστερώνες

αραδιασμένοι στο χρόνο»

Ο Γιώργος Σαραντάρης στο ποίημά του «Η Ελλάδα» μα λέει:
Πήγα με τον αετό
Και με το περιστέρι
Με την πέρδικα
Και με το χελιδόνι
Και πήγα πιο μπροστά
Να σηκώσω σημαία
Να κεντήσω τ’ άλογο
Που θα μας φέρει πέρα».

O Μίλτος Σαχτούρης στο ποίημά του «Το άσπρο περιστέρι» μας λέει:

Σήμερα ήρθε και κάθισε στο περβάζι

του παραθύρου μου

ένα άσπρο περιστέρι.

— Τί γυρεύεις εδώ, του είπα,

μήπως σου δώσαν λάθος διεύθυνση;

— Καθόλου, μου απάντησε, τί νομίζεις

το περβάζι σου είναι μόνο

για μαύρα πουλιά;

Έκανε δύο τρεις βόλτες πάνω κάτω,

άφησε μια κουτσουλιά και πέταξε,

αφήνοντάς με έκπληκτο!

O Μ. Χατζιδάκις & Ν. Γκάτσος μας τραγουδάνε

Άσπρο περιστέρι

μεσ’ τη συννεφιά

μου `δωσες το χέρι

να `χω συντροφιά

άσπρο περιστέρι

μαύρο μου φτερό

κάθε καλοκαίρι

θα σε καρτερώ.

Θα τελειώσω την εισήγησή μου με τους Συμβολισμούς

Το περιστέρι στη μυθολογία ως σύμβολο Προνόησης.

Ερμηνεύοντας τον μύθο για τις Συμπληγάδες πέτρες, το περιστέρι είναι η προνόηση που προβλέπει με ακρίβεια το χώρο και χρόνο της σωστής στρατηγικής κίνησης. Περνάει ανάμεσα από τους βράχους οι οποίοι έκλεισαν πίσω του και έχασε μόνο κάποια φτερά της ουράς του. Έτσι  οι Αργοναύτες κωπηλατούν με όλη τους τη δύναμη και καταφέρνουν τελικά με την «Αργώ» το ακατόρθωτο, τον ασφαλή διάπλου. Είναι η γνώση που έχουμε μέσα μας για την αλάθητη δύναμη της πρόβλεψής μας.

Το Περιστέρι ως σύμβολο Ειρήνης.

Το περιστέρι συμβολίζει την Ειρήνη. Μέρος του συμβολισμού αυτού προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη και συγκεκριμένα τον Κατακλυσμό του Νώε, κατά το τέλος του οποίου ο Νώε έστειλε δυο περιστέρια για να δει αν υπάρχει ξηρά. Τα περιστέρια επέστρεψαν κρατώντας κλαδί ελιάς, δείχνοντας συμβολικά ότι ο Θεός σταμάτησε τον πόλεμο προς την ανθρωπότητα.

Το Περιστέρι ως σύμβολο Αγνότητας και Αθωότητας

Επίσης συμβολίζει την αθωότητα και την αγνότητα (εξ ου και η φράση «ως αθώα περιστερά»).

Το Περιστέρι ως σύμβολο επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος

Στη Χριστιανική θρησκεία αποτελεί το σύμβολο της επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος. «και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς εβεβαίου του λόγου το ασφαλές» (προερχόμενο από Απολυτίκιο Θεοφανίων).

Η απελευθέρωση ενός περιστεριού ως συμβολισμός του Αγίου Πνεύματος την ημέρα των Φώτων.

Και επειδή το κεντρικό θέμα του συνεδρίου είναι «Αγώνες και επιτεύγματα των Καραγκούνηδων του Νομού Τρικάλων στα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση του 1821 μέχρι σήμερα»,  θα ’θελα κλείνοντας να τονίσω πως, τα περιστέρια θα μας εμπνέουν πάντα και θα μεταφέρουν διαρκώς στους αγώνες των ανθρώπων το μήνυμα της Προνόησης, της Ειρήνης, της Αγνότητας, της Φώτισης και της Ελευθερίας. Έτσι ώστε να αναδειχθεί η «άλλη Ελλάδα», η Πνευματική, που σημάδεψε τα διακόσια χρόνια της ύπαρξής μας.

Σας ευχαριστώ.