Οι «περιπέτειες» της κεντρικής πλατείας των Τρικάλων

Φωτογραφική και… δημαρχιακή περιήγηση από την εποχή του οθωμανικού νεκροταφείου μέχρι την πρόσφατη περίοδο

Αναφερόμενοι στον χώρο που καταλαμβάνει σήμερα η κεντρική πλατεία των Τρικάλων (με αφορμή και τα έργα ανάπλασής της που ξεκίνησαν την προηγούμενη εβδομάδα) είναι απαραίτητο να ξεκινήσουμε με την… προϊστορία της.

Τούτο είναι απαραίτητο, καθώς ο χώρος αυτός δεν ήταν ανέκαθεν το σημείο όπου συναθροίζονταν οι Έλληνες (χριστιανοί) κάτοικοι της πόλης. Αντιθέτως επί τουρκοκρατίας (πριν το 1881) λειτουργούσε το οθωμανικό νεκροταφείο, τα μνήματα του οποίου κατελάμβαναν την βόρειο-βορειοανατολική πλευρά του (απέναντι από την αφετηρία της σημερινής οδού Κονδύλη), ενώ μαζί με το παρακείμενο τζαμί του Τουρχάν Μπέη ή Παζάρ Τζαμί (επί της σημερινής οδού Στουρνάρα) όλος ο χώρος ήταν αφιερωμένος στα επέκεινα των μουσουλμάνων.

Με την Απελευθέρωση το 1881 ο Γεώργιος Κανούτας, που είχε ορισθεί από την ελληνική κυβέρνηση αναπληρωτής του Οθωμανού Δημάρχου Καδρή Μεχμέτ βέη μέχρι τις δημοτικές εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για το 1883, προχώρησε στην κατάργηση του εν λόγω οθωμανικού νεκροταφείου και ξήλωμα των μουσουλμανικών μνημάτων, εκτός των άλλων και ως ένδειξη της αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού από τα Τρίκαλα.

Το ξήλωμα αυτό των οθωμανικών μνημάτων έχει αποτυπωθεί φωτογραφικώς από τον Δημήτριο Μιχαηλίδη (εξ Ανδριανουπόλεως) το 1883 σε μία από τις πρώτες φωτογραφίες της πόλης (φωτό 1).

Η απελευθέρωση του τόσο σημαντικού σε έκταση χώρου κάθε άλλο παρά δυσκόλεψε το έργο του πρώτου εκλεγμένου Δημάρχου Τρικκαίων (ο Κανούτας απέτυχε στις εκλογές του 1883) Κωνσταντίνου Ραδινού (1883-1887) που είχε στόχο την εκπόνηση και εφαρμογή σχεδίου πόλης και την διάνοιξη σύγχρονων οδών και πλατειών στα Τρίκαλα.

Έτσι ο χώρος της κεντρικής πλατείας παρέμεινε ελεύθερος από οποιαδήποτε άλλη χρήση χωρίς όμως να έχουν ξεκινήσει κάποιες εργασίες αναμόρφωσής του, όπως βλέπουμε σε φωτογραφία του 1893 σε χιονισμένο τοπίο (φωτό 2).

Να σημειωθεί πάντως πως οι Τούρκοι δεν είχαν ξεχάσει τον Γεώργιο Κανούτα (που στο μεταξύ είχε εκλεγεί Δήμαρχος Τρικκαίων στις δημοτικές εκλογές του 1887) για το ξήλωμα του οθωμανικού νεκροταφείου και κατά την εξάμηνη επανακατάκτηση των Τρικάλων κατά την διάρκεια του “ατυχούς” ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 ζήτησαν την κεφαλή του επί πίνακι. Εκείνο το διάστημα ο Γ. Κανούτας αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αθήνα προκειμένου να σώσει το κεφάλι του.

Στο μεταξύ, το 1891, είχε εκλεγεί Δήμαρχος Τρικκαίων ο Παναγιώτης Χατζηγάκης (που επίσης είχε καταφύγει στο Περτούλι κατά την διάρκεια της εξάμηνης τουρκικής κατοχής) και ο οποίος ευτύχησε να δημαρχεύσει επί τρεις συνεχόμενες θητείες (1891-1903). Την περίοδο αυτή ξεκίνησε η πρώτη υποτυπώδης δενδροφύτευση της κεντρικής πλατείας των Τρίκαλων όπως βλέπουμε σε καρτ ποστάλ (από τον Στέφανο Στουρνάρα) των αρχών του 20ου αιώνα (φωτό 3).

Καθώς παρενεβλήθη η καταστροφική πλημμύρα του Ληθαίου το 1907 -η οποία έπληξε σημαντικά και την κεντρική πλατεία (φωτό 4)- τις επόμενες δεκαετίες με Δημάρχους τον Γεώργιο Κανούτα (1903-1914) και Παναγιώτη Χατζηγάκη (1914-1928), που επανεκλέχθηκαν διαδοχικώς αμφότεροι, όσο και κατά τις δύο θητείες του Χρίστου Π. Χατζηγάκη (1928-1934) η εικόνα της δεν άλλαξε σημαντικώς.

Οι σημαντικές παρεμβάσεις για την ανάπλασή της έγιναν επί της θητείας του Θεοδοσίου Θεοδοσόπουλου (1934-1942), όταν εκτός της δαπάνης 158.855 δραχμών για την αποπεράτωσή της, αποφασίστηκε και η μετονομασία της (με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου το 1937) σε πλατεία Ιωάννου Μεταξά ή 4ης Αυγούστου όπως τελικώς επικράτησε. Όψεις της ανακαινισμένης τότε πλατείας βλέπουμε στις φωτό 5 (του φωτογράφου Κώστα Ζημέρη) και φωτό 6 (καρτ ποστάλ των εκδόσεων Δέλτα).

Στα μεταπολεμικά δύσκολα (“πέτρινα”) χρόνια η όψη της κεντρικής πλατείας παρέμεινε όπως είχε διαμορφωθεί επί δημαρχίας Θεοδοσόπουλου, με μόνη αλλαγή την μετονομασία της εκ νέου σε πλατεία Αμερικανών επί δημαρχίας Ηρακλή Ρέτου (1946-1950) δεδομένης της αδελφοποίησης των πόλεων Τιουσόν των Η.Π.Α. με τα Τρίκαλα (και ενόψει του Σχεδίου Μάρσαλ).

Σημαντικές παρεμβάσεις στην κεντρική πλατεία της πόλης τα επόμενα χρόνια έγιναν κατά την δεκαετία του ’60 με την κατασκευή λιμνούλας στο κέντρο της, επί δημαρχίας Στέφανου Παλλαντζά (1955-1959), καθώς και την τοποθέτηση του γλυπτού “Νικολάκη”, έργο του γλύπτη Νικόλα (Νικολάου Παυλόπουλου) επί δημαρχίας Ιωάννη Μάτη (1959-1964). Στις φωτό 7 και 8 βλέπουμε την κεντρική πλατεία όπως είχε διαμορφωθεί από την δεκαετία του ’60 και εντεύθεν, ενώ στην φωτό 9 ο “Νικολάκης” που αποτέλεσε ιδιότυπο σήμα κατατεθέν της πλατείας και της πόλης από την ημέρα που στήθηκε.

Τέλος την δεκαετία του ’80 στήθηκε επί της πλατείας και ο ορειχάλκινος ανδριάντας του αρχηγού του ΕΛ.ΑΣ., στρατηγού Στέφανου Σαράφη, (φωτό 10, έργο του γλύπτη Αν. Καραχάλιου), επί δημαρχίας Αθανασίου Τριγώνη (1982-1986) και επιπρόσθετα η πλατεία μετονομάστηκε σε Ηρώων Πολυτεχνείου.

Να συμπληρώσουμε εν κατακλείδι πως επί της υπάρχουσας κεντρικής πλατείας των Τρικάλων φιλοξενούνται οι προτομές των αγωνιστών για την εθνική Παλιγγενεσία Παπαθύμιου Βλαχάβα (1770-1809), Νικόλαου Στουρνάρα (1885-1826) και Γεώργιου Καραϊσκάκη (1782-1827).

Σημ.: Ιστορικά στοιχεία αντλήθηκαν από το βιβλίο της Μαρούλας Κλιάφα “Τα του Δήμου εν δήμω. Το χρονικό του Δήμου Τρικκαίων (1883-1959)”.

Του Σωτήρη Κύρμπα