«Η φαντασία στην εξουσία»

Της Λίλιας Τσούβα

 «Το αληθινό σημάδι της εξυπνάδας είναι η φαντασία, όχι η γνώση», είχε πει  ο Αινστάιν.  «Η φαντασία στην εξουσία» ήταν και το σύνθημα του Μάη του ’68, στο Παρίσι, μιας πολιτικής αναταραχής που ξέσπασε από μαθητές και φοιτητές και επεκτάθηκε, με αποτέλεσμα να πάρει διαστάσεις επανάστασης στη Γαλλία  από το Μάιο έως τον Ιούνιο του 1968. Μαθητές,  φοιτητές, διανοούμενοι, πολίτες, ζητούσαν ανατροπή στις πράξεις των πολιτικών. Το σύνθημα καταγράφηκε ως σημαντικό στη μνήμη και την ιστορία.

Τι γίνεται, όμως, με τη φαντασία;

Χρόνια μετά τον παρισινό Μάη, η φαντασία παραμένει ζητούμενο όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στην εκπαίδευση και την καθημερινή ζωή. Ολοένα και περισσότερο χάνεται η φαντασία και η δημιουργικότητα από τη σκέψη των ανθρώπων και ιδιαίτερα των παιδιών. «Η ενθάρρυνση της δημιουργικότητας και η καλλιέργεια της φαντασίας είναι από τις πιο παραμελημένες πλευρές των σύγχρονων εκπαιδευτικών συστημάτων», τονίζει ο Ευγένιος Τριβιζάς. «Σε μια εποχή που η γνώση είναι εύκολα προσβάσιμη και τη θέση των βιβλίων τσέπης παίρνουν βιβλιοθήκες τσέπης (οι ηλεκτρονικές συσκευές), η εκπαίδευση αντί να εμπνέει και να χαρίζει δημιουργικά φτερά, συνθλίβει και καταθλίβει με τη συσσώρευση γνώσεων στο παιδί, ενώ θα έπρεπε να του προσφέρει το εφόδιο της φαντασίας για τη δημιουργική αξιοποίηση αυτών των γνώσεων».

Κι όμως! Η φαντασία είναι η βάση της εξέλιξης και της ανατροπής. «Είναι η φρεσκάδα της ματιάς, αυτή η μαγική σπίθα». Η κινητήρια δύναμη της σκέψης και της αντίληψης. Με την επενέργειά της εφευρίσκονται λύσεις για τα προβλήματα, επινοούνται  τρόποι μιας εναλλακτικής ζωής. Ο ευφάνταστος μπορεί πιο εύκολα να ξεφύγει από την πνιγηρή ρουτίνα της καθημερινότητας και το άγχος. Οι σχέσεις του με τους άλλους γίνονται πιο ευχάριστες. Παρακάμπτεται ο κουραστικός κομφορμισμός, αυτή η καθημερινή σύμβαση που περιχαρακώνει τον άνθρωπο σε συγκεκριμένες νόρμες ζωής, πολύ στενάχωρες συχνά, αλλά και αλλότριες για τον ψυχισμό του.

Συγκάτοικος της  δημοκρατίας και των  δημοκρατικών  θεσμών, από την άλλη, η φαντασία είναι το μεταφορικό μέσο που μπορεί να οδηγήσει σε εναλλακτικές πολιτικές, περισσότερο  ανθρωποκεντρικές, μακριά από τους στυγνούς νόμους της αγοράς, του χρηματιστηρίου ή των τραπεζών που επικρατούν στις μέρες μας. Η τυποποίηση και η οριοθέτηση της πολιτικής στα αυστηρά τεχνοκρατικά πλαίσια δε χωράνε στην ευφάνταστη πολιτική. Αποκτά  πιο πρωτότυπο, πιο αυθεντικό χαρακτήρα.

«Sine sole sileo». «Χωρίς ήλιο σιωπώ».  Αυτή την επιγραφή  χάρασσαν  οι Λατίνοι  στα παλιά  ρολόγια τους που λειτουργούσαν με τον ήλιο. Αν, λοιπόν, για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες η φαντασία είναι απαραίτητη, για την τέχνη είναι χωρίς υπερβολή ο ήλιος της. Η τέχνη σιωπά χωρίς τη φαντασία και απογειώνεται  με τη φαντασία. Καινοτομίες, καλλιτεχνικά ρεύματα, τεχνοτροπίες, αυτοσχεδιασμοί,  μόνο με την αιώρηση στο όνειρο, με το πέταγμα στην υπερβολή, με «την εκκεντρική ευκινησία ανάμεσα στο μύθο και στην πραγματικότητα» επιτυγχάνονται. Εκεί βασίζεται ο αυθορμητισμός, η αυθεντικότητα του καλλιτέχνη και του δημιουργήματός του. Σ’ αυτή στηρίζεται η  ουτοπία, η αέναη αναζήτηση μιας άλλης έκλαμψης.

Πίσω από κάθε νέα ιδέα, λοιπόν, πίσω από κάθε καινοτόμα επιστημονική εφεύρεση ή ανακάλυψη, πίσω από κάθε πρωτότυπη πράξη κρύβεται η φαντασία. Είναι ο θύλακας που κρατά φυλαγμένο το όνειρο, είναι το εργαλείο που χαράσσει τις νέες συντεταγμένες, η ζείδωρος πνοή που απελευθερώνει τη σκέψη και τη μεταμορφώνει.  Αλλά, αν το όνειρο λείψει από τις καρδιές μας, αν το καινούργιο πνιγεί στο πολυκαιρισμένο και  το έωλο, ποιο μέλλον χαράσσεται  για τις κοινωνίες μας;

Η εκπαίδευση καλείται να ξυπνήσει τη φαντασία των παιδιών, αυτή τη δύναμη  που σκότωσε η εικόνα της τηλεόρασης και του υπολογιστή, το έτοιμο μήνυμα και ο τεχνοκρατισμός. Το μάθημα της λογοτεχνίας, κατεξοχήν μάθημα φαντασίας, πραγματικότητας και παραμυθιού, λόγου και μύθου, είναι ανάγκη να διδαχθεί με τρόπο ελεύθερο, πολύ μακριά από τη σημερινή συμβατική αποτρεπτική διδασκαλία. Να είναι η ώρα της δημιουργίας, του ελεύθερου παιχνιδιού, του μιμητικού χορού, του κουκλοθέατρου, της ανατροπής της σκέψης.  Πάντα με την στήριξη ενός επιμορφωμένου δασκάλου.

Ώρα για σύνθεση, για δημιουργία λόγου. Δύο διδακτικές ώρες την εβδομάδα για γνωριμία με τις σχολές, τους ποιητές, μέσα από τη γραφή τους, χωρίς πληκτικές αναλύσεις αλλά ως αφορμή για δημιουργία προσωπική. Και δύο ώρες για δημιουργικό εργαστήρι. Ώρες όπου το παιδί- απαλλαγμένο από το άγχος της εξέτασης και της πρωτιάς- γράφει, δημιουργεί, συνθέτει, ακούει τις δημιουργίες των συμμαθητών του. Αφορμή πάντα η παρότρυνση του επιμορφωμένου δασκάλου, με μια φωτογραφία, ένα θέμα, μια εικόνα.

Για να ξεφύγουμε από την τυποποίηση του λόγου που τείνει να αφυδατώσει τη γλώσσα μας. Για να γίνει και πάλι η γλώσσα το αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών, η λογοτεχνία το αγαπημένο μάθημα και το σχολείο ελκυστικό στους νέους. Για να μην καίνε πια τα βιβλία οι μαθητές μετά το τέλος των εξετάσεων. Είναι καιρός για αλλαγές σημαντικές. Να ξεφύγουμε από την αποστήθιση και την καταστροφή της φαντασίας των νέων ανθρώπων… Αν επιθυμούμε φυσικά δημιουργικότητα, καινοτομίες και ανατροπές στην κοινωνία μας…

«Το κάθε παιδί είναι ένας καλλιτέχνης. Το πρόβλημα είναι πώς να παραμείνει καλλιτέχνης, όταν ενηλικιώνεται», είχε πει ο Πικάσο…

Λίλια Τσούβα

φιλόλογος