Μπορεί η Κυνική φιλοσοφία να αποτελέσει μία διέξοδο στην σημερινή κρίση;

Του 
Δημήτρη Γ. Καραθανάση

Φοιτητή Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η λέξη κρίση τα τελευταία χρόνια είναι ίσως η πιο πολυχρησιμοποιημένη. Στην καθημερινότητα μας συνεχώς ακούμε για κρίση και όχι μόνο για οικονομική αλλά και για κρίση αξιών καθώς και για μια κρίση που υπάρχει και κυριαρχεί γενικότερα στην ζωή του ανθρώπου. Αλλά το ερώτημα που μπορούμε να θέσουμε εδώ είναι εάν έχουμε βρει λύση για να αντιμετωπίσουμε  την κρίση. Η απάντηση δυστυχώς είναι αρνητική. Στον 21ο αιώνα θα περίμενε κανείς μια διαφορετική κατάσταση για τον κόσμο μας, αλλά το μόνο που ακούμε είναι για εκμετάλλευση, υποδούλωση, υποταγή και ανισότητα. Σε όλα αυτά ο ανθρώπινος παράγοντας παίζει τον ρόλο του αφού πολλές φορές αδυνατεί ή χειρότερα δεν θέλει να αλλάξει την παρούσα κατάσταση. Αυτή είναι η πραγματικότητα και δυστυχώς δεν κάνουμε τίποτα για την αλλάξουμε. Παρόμοια κατάσταση επικρατούσε και στην Αθηναϊκή δημοκρατία όταν οι Κυνικοί θέλησαν να ανατρέψουν το σκηνικό και να απελευθερώσουν τους πολίτες. Αν ρωτούσαμε έναν κυνικό φιλόσοφο τι είναι αυτό που ευθύνεται για αυτή τη κατάσταση ίσως μας απαντούσε: οι νόμοι. Και θα συμφωνούσα μαζί του καθώς οι νόμοι είναι ένα μέρος αυτού του προβλήματος.
Οι νόμοι είναι αυτοί που αλλάζουν την προσπάθεια μας να καταστήσουμε τα πράγματα όσο γίνεται πιο δίκαια και ηθικά. Θεσπίζονται από ανθρώπους με μεγάλη εξουσία και δύναμη που μας έχουν φέρει στην σημερινή κρίση και δεν μιλώ μόνο για οικονομική κρίση. Το ερώτημα όμως είναι: μπορούμε να αντισταθούμε σε όλα αυτά; Και αν ναι γιατί δεν το κάνουμε;

     Αν γυρίσουμε μερικούς αιώνες πίσω θα θυμηθούμε τον Διογένη τον Κυνικό αντιστεκόμενο σθεναρά σε αυτού του είδους πολιτισμού που κυριαρχούν οι δυνατοί και οι παράλογοι να υψώνει την φωνή του στον βασιλιά Αλέξανδρο λέγοντας του «Μη μου κρύβεις τον ήλιο». Ίσως είναι η σειρά μας να φωνάξουμε «Μη μας κρύβετε τον ήλιο» απέναντι σε αυτούς που έχουν βάλει στόχο τον πλούτο, την δύναμη και τη φήμη συντρίβοντας όσους στέκονται εμπόδιο στο δρόμο τους. Αυτοί που καταφέρνουν να αντισταθούν σε αυτούς και να φωνάξουν «Μη μας κρύβετε τον ήλιο» είναι αυτοί που έχουν καθαρή συνείδηση και ελπίζουν ακόμη σε κάτι καλύτερο. Όπως οι Αρχαίοι Κυνικοί φιλόσοφοι αντέδρασαν δυναμικά ενάντια σε όσους τους έκρυβαν τον ήλιο έτσι και σήμερα ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξουν κάποιοι που θα απαιτήσουν από όλους εκείνους να κάνουν στην άκρη.

     Στις μέρες μας τα πάθη είναι αυτά που καθορίζουν διάφορες συμπεριφορές υποταγής και εκμετάλλευσης του ανθρώπου. Οι άνθρωποί αφήνονται στις επιθυμίες τους όπως είναι ο πλούτος και το κέρδος, το να κερδίσουν φήμη με κάθε τρόπο και να γίνουν γνωστοί ή το να έχουν τρία και τέσσερα σπίτια ο κάθε ένας. Μια πιθανή απαλλαγή από αυτά θα σήμαινε κατάρρευση του συστήματος στο οποίο κυριαρχούν οι κερδοφόρες πολυεθνικές και κυρίως οι πολιτικοί ηγέτες που αρέσκονται να συντηρούν την ανασφάλεια ώστε ο κάθε ένας από αυτούς να αποκομίσει τα δικά του οφέλη. Είναι αρχή της κυνικής φιλοσοφίας πως οι άνθρωποι δεν έχουν μεγαλύτερες ανάγκες από τα υπόλοιπα όντα στον πλανήτη. Έχουμε περισσότερα θέλω όχι περισσότερες ανάγκες και ο κυνισμός προσπαθεί να περιορίσει τα θέλω. Ναι στις επιθυμίες αλλά όχι ανεξέλεγκτα. Το χειρότερο από όλα είναι ότι θεωρούμε τις επιθυμίες ως ανάγκες. Οι επιθυμίες και οι ανάγκες των ανθρώπων δεν πρέπει να είναι ανώτερες των άλλων υπάρξεων.  

     Όλα αυτά ξεκινούν από την παιδεία η οποία με τον τρόπο της έχει ισοπεδώσει βασικές αρχές όπως η εγκράτεια, η σωφροσύνη, η ανδρεία και η δικαιοσύνη όπου αποτελούσαν τον μόνο δρόμο προς την ευτυχισμένη ζωή η οποία συνοδεύεται από ευδαιμονία και ελευθερία, δυο βασικές αρχές που όπως θεωρούσαν οι Κυνικοί είναι απαραίτητες για να μετριάσουμε τα πάθη μας. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να ανατρέψουμε όλη την κατάσταση της υποδούλωσης και της υποταγής που μας έφερε σε αυτή τη κατάσταση.

     Ολόκληρη η Κυνική φιλοσοφία θα μπορούσε να περιοριστεί σε μια μόνο πρόταση. «Να ζείς σύμφωνα με τη φύση». Αυτή η πρόταση περικλείει μέσα της τα πάντα σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Είναι πλάνη να νομίζουμε ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε ασχέτως των φυσικών νόμων. Όσο και να θέλουμε όσο και να προσπαθούμε όσο και να αναπτύξουμε τον πολιτισμό μας δεν γίνεται να αποκοπούμε από την φύση μας. Ο κυνισμός προσπαθεί να συγκεράσει τον ανθρώπινο πολιτισμό με την φύση. Αυτές οι δυο έννοιες πρέπει να λειτουργούν η μια δίπλα στην άλλη και όχι να προσπαθούν να αναιρέσουν η μια την άλλη.

     Οποιοσδήποτε είναι ελεύθερος να επιλέξει τον Κυνικό τρόπο ζωής με όποιο τρόπο αυτός θέλει χωρίς περιορισμούς, χωρίς δεσμεύσεις, χωρίς δάσκαλο, χωρίς χρήματα, ανεξαρτήτως χρώματος ράτσας, φυλής, έθνους, θρησκείας, και ιδεολογίας. Αρκεί η θέληση. Όσοι δεν επιλέγουν την Κυνική φιλοσοφία είναι επειδή φοβούνται να αντιμετωπίσουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Ο εαυτός μας  είναι η κοινωνία που μέσα ζούμε. Πρώτα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό και στην συνέχεια να προχωρήσουμε. Η επιμέλεια του εαυτού για τους Κυνικούς είναι ένα βασικό στοιχείο καθώς αν δεν καταφέρουμε να ισορροπήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό τότε δεν θα καταφέρουμε να κάνουμε το ίδιο και σε ολόκληρη την κοινωνία και αυτό θα έχει ως συνέπεια να μην καταφέρουμε να βγούμε ποτέ από την κρίση.

    Κάναμε κάνουμε και μάλλον θα συνεχίσουμε να κάνουμε ότι μας λένε και όχι ότι θέλουμε και το ουσιαστικότερο δε καταλαβαίνουμε τι κάνουμε. Όλοι μια μέρα θα πεθάνουμε αλλά μέχρι τότε τι πράττουμε είναι το θέμα. Δεν πρέπει να μας απασχολεί ο θάνατος όπως ακριβώς και τους Κυνικούς αλλά το τώρα, αυτή η στιγμή που ζούμε και το τώρα απαιτεί να το αλλάξουμε.

 ΥΓ. Ευχαριστώ την καθηγήτρια μου Ελένη Λεοντσίνη για την σημαντική καθοδήγηση που μου παρείχε. 

Δημήτρης Καραθανάσης