Ληθαίος ο μέγας

Του Κωνσταντίνου Κατσαρού π. Δημομηχανικού

Έστιν ουν Ληθαίος ποταμός ο περί Τρίκκην εφ ω ο Ασκληπιός γεννηθήναι λέγεται αναφέρει πριν από δύο χιλιάδες χρόνια (τον 1ο αιώνα μ.Χ.) ο μέγας γεωγράφος της αρχαιότητας, Στράβων (ΧΙV 647).   

Τρία χαρακτηριστικά ονόματα (Ληθαίος, Τρίκκη, Ασκληπιός)  που προσδιορίζουν ιστορικά, χρονικά και γεωγραφικά ένα τόπο.  Το αεικίνητο (ύδωρ) υπερβαίνει  το ακίνητο (τόπος) μέσω μιας διαρκούς ροής (ζωής) που γεννά και αναγεννάται από τον θεό της Ιατρικής και χάνεται προς το παρελθόν στην αχλύ της μυθολογίας και συνεχίζεται παραστατικά και αενάως στο διαρκές παρόν. 

Η πόλη είναι παράγωγο του ποταμού και καλούνται ομού και δυαδικά  να πορευτούν αρμονικά στο μέλλον. Παράλληλα αποτελούν και αδιαίρετο όλον και ως εκ τούτου είναι απόλυτα νοητό να συνυπάρχουν αθροιστικά και σύμμετρα, όχι μόνο σαν γεωγραφικές οντότητες, αλλά και σαν πολιτιστικά και αισθητικά στοιχεία, κοινωνίας και περιβάλλοντος,  σε συνθήκες ασφάλειας και  ικανά να παράγουν ποιότητα ζωής, υγείας και αναψυχής.

Για πολλούς λόγους οι στεργιανές πόλεις χτίζονταν κοντά σε ποτάμια και πολλές στην Ευρώπη και αλλαχού τις διασχίζουν κεντρικά (Βουδαπέστη - Δούναβης, Παρίσι - Σηκουάνας, Λονδίνο - Τάμεσης, Ρώμη - Τίβερης, Σεβίλλη - Γκουανταλγκιβίρ, Κάιρο - Νείλος, Σαγκάη - Γιαγκ Τσε κλπ). 

 Άλλες επεκτείνονται  πολεοδομικά ώστε το ποτάμι να βρεθεί πιο κεντροβαρικά στην πόλη (Βιέννη, Λάρισα κλπ).

Τα Τρίκαλα είναι η μοναδική πόλη στην Ελλάδα που την διασχίζει στο κέντρο ποτάμι μόνιμης ροής και παροχής, ο ιστορικός Ληθαίος. 

Αρχή πάντων ύδωρ είπε ο Θαλής και τα σύγχρονα Τρίκαλα, παραλληλίζοντας την φιλοσοφία, έχουν την αρχέγονη αφετηρία ζωής και αυτόν τον πλούτο της δημιουργίας, είναι κτισμένα επί του ύδατος, αφού διασχίζονται και διαβρέχονται από τρία  ποτάμια, Ληθαίος, Αγιαμονιώτης, Κουμέρκης που καταλήγουν ενούμενα στον, περιβάλλοντα την περιοχή από νότια, αργυροδίνη δικαίως καλούμενο, ποταμό Πηνειό. Με την ευρύτερη έννοια της σχετικότητας και με πολλή φαντασία θα μπορούσαν, μυθοπλαστικά, να χαρακτηρισθούν πλωτή και κινούμενη, προς το μέλλον και το όνειρο, πόλη.

                              

Και  ας το πάρει το ποτάμι αν μετουσιώσουμε το πραγματικό στο εικονικό και ρομαντικό, στην ελπίδα και στη χάρη, πόσο λυρισμό και  πόση ποίηση, πόσες εικόνες, πόσα χρώματα και πόσες ευωδιές δεν έχουν οι όρκοι αγάπης, τα νεανικά όνειρα και τα συναισθήματα τόσων ανθρώπων, τόσων παιδιών και τόσων ψυχών, που τα ανάλαφρα νερά του Ληθαίου, με την αέναη κίνησή τους, νωχελικά αρμενίζοντας, ανακατεύονται, γίνονται ένα και τα μεταφέρουν με τους γκριζογάλανους κυματισμούς, στον ωραίο  κόσμο της δροσοστάλαχτης ομορφιάς, και στην παραδεισένια χώρα της πραγμάτωσης των ονείρων! 

Και πόσες βασανισμένες ψυχές δεν βρήκαν βάλσαμο, δεν ξαλάφρωσαν από τον καημό, τον πόνο και τη θλίψη  που ο παυσίλυπος και ιαματοδότης ποταμός της λήθης  πρόθυμα άφηνε να βυθίζονται, να ξεπλένονται, να μαλακώνουν, να γλυκαίνουν, να παρασέρνονται, να εξαγνίζονται και να εξαγιάζονται στα νερά του! Όλοι οι κάτοικοι αυτής της πόλης είναι διαποτισμένοι από την εικόνα, την ύπαρξη, την παρουσία και τα νάματα του ποταμού, είναι παιδιά του Ληθαίου. Είτε είσαι ευτυχισμένος, είτε δυστυχισμένος το ποτάμι σε καλεί, καλεί τη σκέψη σου και τη ματιά σου, σου στέλνει ένα μυστικό φυσιολατρικό και ελπιδοφόρο μήνυμα και κάτι καλό και ευχάριστο έχει για σένα.

Η αρχαία και η παλαιά πόλη έκειτο βόρεια και ήταν εφαπτομενική του ποταμού. Με το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο που εκπόνησε ο δημομηχανικός Μένανδρος Ποτέσσαρος το 1884 η πόλη επεκτάθηκε  προς τα νοτιοδυτικά πέραν του ποταμού  και με τα επόμενα ρυμοτομικά σχέδια του 1928 και του 1937 η επέκταση του σχεδίου οριστικοποίησε την κεντροβαρική θέση του ποταμού στο σύνολο του σχεδιασμού και έτσι ο Ληθαίος  διασχίζει στο κέντρο πλέον την πόλη των Τρικάλων.     

Μάλιστα ο Ποτέσσαρος το 1884, σε επιστολή προς την σεβαστήν Δημαρχίαν Τρικκαίων, αναφέρει επί λέξει: Συμπεριλαβών όπως αποτελέσει μέρος της ρυμοτομίας το υπό των μηχανικών της  Γαλλικής αποστολής χαραχθέν διάγραμμα του την πόλιν διαρρέοντος Ληθαίου προεξέτεινα αυτό κατά το δεδομένον σύστημα από της γεφύρας  Μαρούγγαινας μέχρι της γεφύρας Κουρσούμ Τζαμί  τροποποιήσας άμα προσφορωτέρως τω προορισμώ των τας ένθεν και ένθεν τούτου οικοδομικάς γραμμάς επί το ευθυγραμμότερον.                  

Έτσι η πόλη πήγε προς το ποτάμι και το ποτάμι έγινε η καρδιά της πόλης!

Μια μοιραία συνύπαρξη που καθόρισε και καθορίζει την ιστορική διαδρομή και το μέλλον της πόλης. Τρίκαλα και Ληθαίος είναι ταυτόσημα και πορεύονται πλάι-πλάι και από κοινού το περιβαλλοντικό, αισθητικό και  γεωγραφικό τους πεπρωμένο.

Αυτός ο νοήμων και ευφυέστατος πολεοδομικός σχεδιασμός, καθόλα αναγκαίος και προωθημένος για την εποχή εκείνη,    εγκυμονούσε και  πολλούς κινδύνους που αν δεν λαμβάνονταν έγκαιρα προληπτικά μέτρα για την προστασία της πόλης, αργά η γρήγορα, με ακραία καιρικά φαινόμενα, θα εμφανίζονταν και θα εκδηλώνονταν ανεπιθύμητες καταστάσεις με πολύ δυσμενείς επιπτώσεις.   

Η δίαιτα συμπεριφοράς τέτοιου ελκυστικού, προσιτού και συνάμα απρόβλεπτου φυσικού στοιχείου στο κέντρο μιας πόλης, εξ ορισμού προδιαγράφει θετικές ενέργειες λόγω των πολλών  πλεονεκτημάτων που έχει, αλλά και αρνητικές και επιβλαβείς παρενέργειες λόγω των ρυπογόνων καταστάσεων και κυρίως των κυμαινόμενων παροχών και των πιθανών πλημμυρών ως συνέπεια των απρόβλεπτων καιρικών φαινομένων και των βροχομετρικών εντάσεων που τα συνοδεύουν. 

Και πράγματι πολύ γρήγορα και νομοτελειακά, σε απρόβλεπτο χρόνο, συνέβη το τραγικά απευκταίο και ανεπιθύμητο.

 Ύστερα από μερικές προειδοποιήσεις κατά τα τέλη  του 19ου αιώνα, που ατυχώς δεν ελήφθησαν υπόψη, η μεγαλύτερη και  καταστρεπτικότερη πλημμύρα του Ληθαίου ποταμού συνέβη τον Ιούνιο του 1907, με πολλά θύματα και ζημιές, συγκλόνισε το πανελλήνιο και  κατέδειξε ότι η αστική ενσωμάτωση του  ποταμού προϋποθέτει  πρωτίστως την άρση πιθανών εμποδίων ομαλούς ροής και την κατεπείγουσα κατασκευή των αναγκαίων τεχνικών αντιπλημμυρικών έργων.  

Η περιγραφή του Σωτήρη Περγαντή, Δικηγόρου, για την πλημμύρα αυτή ειλημμένη απο το βιβλίο του Θεολόγη Τριανταφύλλου "ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΤΡΙΚΑΛΑ" έτους 1976,  είναι συγκλονιστική και αποκαλύπτει συνέπειες στιγμιαίου (με την έννοια του βραχέος χρόνου) ακραίου καιρικού φαινομένου (θεομηνίας), σπάνιου και αναιτιολόγητου για εκείνη την εποχή και για εκείνο το μήνα.  

"Η  5  Ιουνίου 1907 ήτανε Δευτέρα και κυλούσε για τους Τρικαλινούς όπως μια καλοκαιρινή και πολυθόρυβη, πολυάριθμη και κουραστική ημέρα παζαριού. Έτσι με τίποτε το εξαιρετικό έφθασε το απόγευμα οπότε οι παζαριώτες και τα καραβάνια ετοιμάζανε ν΄ αφήσουν την πόλη μας με τα πάσης φύσεως ψώνια τους. Οπότε κάτι αφύσικο ασυνήθιστο και παράξενο φαινόμενο άρχισε να γίνεται. Ο ήλιος δεν είχε βασιλέψει και όμως τα πάντα είχαν πρόωρα και αναπάντεχα και μέσα σε λίγες μόνο στιγμές σκοτεινιάσει από πυκνά και κατάμαυρα σύννεφα. Και πριν ακόμη προφθάσει να σκεφθεί  και να συζητήσει το φαινόμενο άρχισαν να φωτίζουν το σκοτεινιασμένο τρικαλινό απόγευμα κάτι ασυνήθιστες για καλοκαιρινή ημέρα, αστραπές διαρκείας και να τρομάζουν τους ανθρώπους και τα ζώα όλο και πιο βροντερά μπουμπουνητά…….."  

Ουδέν κακόν αμιγές καλού! Και ενώ η φύση είναι κατά τεκμήριο ανταποδοτική,  κάθε καταστροφικό φαινόμενο εμπεριέχει και το σπέρμα της αναδημιουργίας. Η αντιστροφή των κακώς κειμένων πραγμάτων οδηγεί σε θεραπεία και βελτίωση χρόνιων παθογόνων καταστάσεων και επιβλαβών δεδομένων. Ο ποταμός που έπνιξε την πόλη μπορεί να την αναγεννήσει και να την απογειώσει. Η απειλή μπορεί με κατάλληλους χειρισμούς και επινοήσεις να παύσει να είναι απειλή και να γίνει ελπίδα. Το αναγκαίο κακό μπορεί να μετασχηματισθεί σε απέραντο καλό. Έτσι ο τρώσας την πόλη, ως αυτόκλητος θεράπων, ιάσεται αυτήν!

Τα αστικά ποτάμια χρειάζονται πρωτίστως εξυγίανση, διευθέτηση, γέφυρες, προστατευτικά αναχώματα και τέλος  διαμορφώσεις τοπίου και περιβάλλοντος.

Η αισθητική ανάδειξη και ο εμπλουτισμός  του ποτάμιου συστήματος της χλωρίδας και της πανίδας (νερό - πράσινο -αναψυχή - αθλητισμός - ψάρεμα - κοινωνικές και πολιτισμικές  λειτουργίες κλπ) αποτελούν δευτερογενή, αλλά αναγκαία, απαραίτητα και με μεγάλο ενδιαφέρον, επιστημονική προσέγγιση και διακριτική λεπτότητα, συμπληρωματικά έργα, για την αρμονική ένταξη  του ποταμού στον αστικό χώρο.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και πανθομολογούμενα καλά στοιχεία ήταν πάντα: η ποιότητα του αυτούσιου νερού του ποταμού που ήταν πολύ καλή λόγω των πολλών και αστείρευτων πηγών που υπήρχαν κατά μήκος του και ανάβλυζαν πλουσιοπάροχα οι πολλές και καλαίσθητες βρύσες που αναπτύσσονταν στις παρόχθιες πλευρές καθώς και οι συνηθισμένες αλλά μοναδικής ωραιότητας γλυκές εικόνες ηρεμίας και γαλήνης του αργόσυρτου ποτάμιου συστήματος, συνδυασμένες με την εκπληκτική γραφικότητα  που χάριζαν τα πανύψηλα και πανέμορφα δένδρα... 

Το ποτάμι ωστόσο, ως μη ελεγχόμενο φυσικό στοιχείο, ήταν αστάθμητο και μεταβαλλόμενο και οι παλαιοί Δήμαρχοι είχαν ανέκαθεν μόνιμο πονοκέφαλο με τα τερτίπια του Ληθαίου και το αποκαρδιωτικό ενίοτε θέαμα της μαιανδρικής υδάτινης διασποράς που εμφάνιζε ακόμη και μετά τα πρώτα απελευθερωτικά χρόνια.

Εμφανίζονταν κατά καιρούς ακανόνιστα φυσικά χαντάκια και μεταβαλλόμενες διακλαδώσεις τυρβώδους ροής, εν μέσω φερτών και ρυπογόνων υλικών, καθώς και στάσιμες υδροχαρείς φυτικές ελώδεις παράκτιες συσπειρώσεις.     

Έτσι οι τοπικές διοικήσεις είχαν πάντα σαν πρώτη προτεραιότητα των επιλογών και των προγραμμάτων τους, την διαρρύθμιση και την εξυγίανση του ποταμού, παρά το τρομακτικό μέγεθος του έργου και το προφανές δυσβάστακτο κόστος.

Ήταν η παλαιά αυτή εποχή  που το ποτάμι, πέραν της προφανούς και αυτογεννούς αισθητικής, ήταν μόνιμο πρόβλημα προς αντιμετώπιση.

Την 1η Μαίου του 1911 στην εφημερίδα "Θάρρος" αναφέρεται  η υπάρχουσα άναρχη και πυκνή βλάστηση και τα πολλά υδροχαρή φυτά καθώς και ρύπανση του ποταμού από λύματα βιοτεχνιών  και καλείται ο Δήμαρχος να προβεί στον καθαρισμό.

Ο Νομάρχης Σπηλιωτόπουλος Αντώνιος σε συνέντευξή του στην εφημερίδα "Αναγέννηση" την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 1917 εδήλωνε ότι από τα σημαντικότερα και επείγοντα έργα που έχει ανάγκη η πόλη είναι η διευθέτηση του Ληθαίου ποταμού και η εφημερίδα "Θάρρος" το καλοκαίρι του έτους 1921 διαπίστωνε οτι το κόστος της διευθέτησης ήταν μεγάλο και υπερέβαινε τους δημοτικούς προϋπολογισμούς, έβλεπε δε λύση μόνο με την ενίσχυση του Κράτους.

Επίσης το Δημ. Συμβούλιο στις 12-2-1917 ιεράρχησε τα έργα κατά σειρά προτεραιότητος ως εξής 

1ο διευθέτηση του ποταμού   

2ο ανέγερση πέντε σχολικών μονάδων 

3ο ανέγερση Δημαρχείου και αίθουσας διαλέξεων  

4ο κατασκευή δημοτικών λουτρών 

5ο επισκευή και μεταρρύθμιση της δημοτικής αγοράς και σιταγοράς   

6ο ανακαίνιση του Μητροπολιτικού ναού με την παράλληλη  σύναψη δυσβάσταχτου δανείου 1.000.000 δραχμών (Εφ. Αναγέννησις 17-2-1917)

Στον προυπολογισμό του 1924 ο δήμαρχος Π. Χατζηγάκης ιεράρχησε τα έργα ως εξής   

1ο Διευθέτηση Ληθαίου ποταμού   

2ο κατασκευή υπονόμων        

3ο ανέγερση Δημαρχείου   

4ο Κατασκευή Δημοτικού Νοσοκομείου.

Στις 5 Αυγούστου 1928 το Δημ. Συμβούλιο εξουσιοδότησε το Δήμαρχο Χρ. Π. Χατζηγάκη για την διαπραγμάτευση υπέρογκου δανείου 20.000.000 δραχμών για την εκτέλεση δημοτικών έργων και ιεράρχησε τα έργα ως εξής   

1ο Διαρρύθμιση του Ληθαίου ποταμού   

2ο Κατασκευή υπονόμων   

3ο Ανέγερση δημοτικού θεάτρου     

4ο Κατασκευή δημοτικών λουτρών   

5ο Ανέγερση υαλοφράκτου αγοράς.

Το έτος 1936 επί δημάρχου Θεοδοσοπούλου Θεοδοσίου  συνετάγη λεπτομερής μελέτη διαρρύθμισης του Ληθαίου ποταμού από τον μηχανικό των υδραυλικών Νικ. Χωραφά (Πολιτικό Μηχανικό και καθηγητή Πολυτεχνείου), η οποία λίγο αργότερα το έτος 1938, ετέθη υπό καθεστώς αναθεώρησης και τροποποίησης, λόγω αλλαγής βασικών πρωταρχικών δεδομένων (μείωση παροχών λόγω του φράγματος εκτροπής στη Θεόπετρα).            

Κάπως έτσι είχε η κατάσταση, λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο του 1940, με τις προσπάθειες δάμασης του ποταμού να μένουν ατελέσφορες παρά το μόνιμο ενδιαφέρον και τις καλές προθέσεις.

Εν τούτοις από πολύ νωρίς, στις αρχές του εικοστού αιώνα, ο Ληθαίος ενετάγη, εκ παραλλήλου με τα άλλα Θεσσαλικά ποτάμια Πηνειό, Ενιππέα, κλπ, στα αντιπλημμυρικά και εξυγιαντικά έργα Θεσσαλίας, τα οποία μελετήθηκαν μεν νωρίς, εκτελέστηκαν δε  αργά.

Στις 19-12-1936 παρουσία του βασιλιά Γεωργίου και του Πρωθυπουργού Μεταξά, παραστάντος  και του τότε Δημάρχου Τρικκαίων  Θ. Θεοδοσοπούλου έγιναν στη Λάρισα τα εγκαίνια  έναρξης των αντιπλημμυρικών έργων Θεσσαλίας, από την εταιρία  Henri Boot and Sons Limited.      

Τα έργα αναπτύχθηκαν πλήρως και εκτελέστηκαν τα επόμενα χρόνια από το έτος 1937 μέχρι την κήρυξη του Β΄ παγκοσμίου  πολέμου και συνεχίστηκαν και μετά τον πόλεμο.

Στον γενικό σχεδιασμό των αντιπλημμυρικών και εξυγιαντικών έργων Θεσσαλίας προβλέπονταν μεταξύ άλλων :            

1ον διευθέτηση του ποταμού Ληθαίου γενικά και εντός πόλεως Τρικάλων και 

2ον δύο βασικές, ευφυέστατες και σωτήριες  εκτροπές, μέσω χωμάτινων φραγμάτων,  των υδάτων του ποταμού Ληθαίου προς τον  μεγάλο αποδέκτη Πηνειό ποταμό. Οι εκτροπές των νερών του Ληθαίου  έγιναν σε δύο σημεία που απείχαν μεταξύ τους δώδεκα  (12) χιλιόμετρα περίπου και ήταν  τολμηρότατες και αναγκαίες  παρεμβάσεις στη φύση και στο υδατικό δυναμικό της περιοχής.

Η διαρρύθμιση, διευθέτηση και εκβάθυνση του ποταμού εντός της πόλεως, από την περιοχή Τρικκαίογλου μέχρι την οδό Αρριανού στον Άγιο Κωνσταντίνο, αποπερατώθηκε εντός του έτους 1947.

Η πρώτη εκτροπή κατασκευάστηκε  κατά προτεραιότητα το έτος 1937, ανάντη της πόλης των Τρικάλων, στο χωριό Θεόπετρα (Κουβέλτσι) και εξέτρεψε μέσω ανοιχτής διώρυγας τραπεζοειδούς διατομής μεγάλης βάσης (πλάτους)16 μέτρων, τα πλεονάζοντα, σε περίπτωση πλημμυρών η κατά τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες, νερά του ποταμού προς τον Πηνειό, αφήνοντας ενσωματωμένη στο φράγμα μια μικρή ορθογωνική διατομή εκ σκυροδέματος (οπή) διαστάσεων 3χ2=6 τετρ. μέτρα,  κατά την φορά της παλαιάς ροής, ώστε να διέρχεται ακωλύτως η φυσιολογική παροχή του ποταμού, σε όλες τις άλλες περιόδους,  για την γεωργική άρδευση, την οικολογική ισορροπία και την περιβαλλοντική υγεία του ποτάμιου συστήματος.

Θεωρώ αυτό το έργο ως ένα από τα εξυπνότερα έργα της περιοχής μας και ως πρόβλεψη και ως εκτέλεση και αξίζουν τα θερμότερα των συγχαρητηρίων οι εμπνευστές του και οι εκτελεστές του!   Αυτό το έργο έσωσε άπαξ δια παντός τα Τρίκαλα από τον κίνδυνο πλημμύρας αφού από τότε διήλθον σχεδόν δύο πεντηκονταετίες χωρίς πρόβλημα πλημμύρας.   

 Φράγμα Θεόπετρας κατάντη  όπως είναι σήμερα

Σήμερα παρουσιάζουν σοβαρό πρόβλημα ρηγματώσεως οι  τσιμέντινοι πτερυγότοιχοι κατάντη του φράγματος, στη Θεόπετρα,  και χρειάζονται επισκευή.

Η δεύτερη εκτροπή του ποταμού Ληθαίου άρχισε περίπου στο αυτό χρονικό διάστημα 1937, κατάντη της πόλεως των Τρικάλων,  στην περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου, όπου στη θέση της παλαιάς κοίτης (στο τέρμα και στην προέκταση της οδού Αρριανού), υψώθηκε χωμάτινο φράγμα εκτροπής των νερών,  μέσω διανοιχθείσης ανοιχτής διώρυγας,  τραπεζοειδούς διατομής,  προς τους οικισμούς Καρυές και Φλαμούλι,  ώστε η νέα ροή να συναντήσει τον ρου του Αγιαμονιώτη ποταμού και εκείθεν  τον Πηνειό ποταμό.  

Στη θέση της παλαιάς κοίτης του Ληθαίου και στη βάση του χωμάτινου φράγματος τοποθετήθηκε δίδυμος σωληνωτός αγωγός,  διαμέτρου του ενός μέτρου εκάστου κυκλικού αγωγού (2χ1μ) με ρουφράκτη ρυθμιζόμενης παροχής υδάτων προς την παλαιά κοίτη για λόγους συντήρησης του συστήματος, άρδευσης, οικολογίας κλπ. 

Το έργο αυτό, με την μειωμένη και ελεγχόμενη παροχή, απήλλαξε τις κατάντη περιοχές  Ριζαριού, Λόγγου, Βούλας από πλημμύρες και βαλτότοπους.

Τα αντιπλημμυρικά έργα της περιοχής μας εκτελούνταν με ταχύτητα και σε πλήρη ανάπτυξη μέχρι την έναρξη του πολέμου και τα υπόλοιπα συνεχίστηκαν και μετά το τέλος του πολέμου, με τις απαλλοτριώσεις των ιδιοκτησιών να συντελούνται αργότερα μετά την εκτέλεση των έργων.

Ωστόσο, και με δεδομένο πλέον την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων ως συνέπεια της συντελούμενης κλιματικής αλλαγής, πρέπει να εξετασθεί από τις καθ ύλην αρμόδιες αρχές, η περίπτωση διαρρύθμισης της παλαιάς κοίτης του ποταμού Ληθαίου από τον Άγιο Κωνσταντίνο (τέρμα οδού Αρριανού) μέχρι  τις εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού και για περαιτέρω ασφάλεια έναντι πλημμυρών η δημιουργία, η ανακουφιστικού  εκχειλιστή  στο ανάχωμα πάνω από τον ρουφράκτη των δίδυμων σωληνωτών αγωγών η να τοποθετηθούν και άλλοι δύο σωληνωτοί αγωγοί στο πρανές του αναχώματος, άνωθεν των υπαρχόντων.

Το 1950 υπάρχει πλέον νέα και ολοκληρωμένη υδραυλική κατάσταση και ασφαλής αντιπλημμυρική προστασία και εντελώς  νέο υδραυλικό τοπίο, τόσο εντός της πόλεως όσο και στην μείζονα περιοχή, με πρωτογενή διαρρύθμιση και τιθασευμένο τον ποταμό και με νέα γεωγραφικά, εξυγιαντικά και υδρολογικά δεδομένα.

Στις αρχές της  δεκαετίας το 1960 (61-62) κατασκευάστηκε στο κέντρο της πόλης και ανάντη της κεντρικής γέφυρας, για λόγους καλαισθησίας και το μικρό τσιμέντινο φράγμα - καταρράκτης, με  ενσωματωμένους υδάτινους πίδακες, για την αντίστοιχη υπερύψωση του νερού προς δημιουργία τεχνητής αισθητικής λίμνης επί του ποταμού. 

Σημειωτέον ότι αυτά τα μικρά φράγματα, που υπάρχουν και σε άλλα σημεία, εκτός του αισθητικού αποτελέσματος συντελούν με τις υδατοπτώσεις στην οξυγόνωση και τον αυτοκαθαρισμό των νερών του ποταμού, αρκεί να μην παρεμποδίζουν την αμφίδρομη επικοινωνία της ποτάμιας ζωής (πανίδας) και ειδικότερα των ψαριών.

Πολύ αργότερα το 1972 συνετάγη προμελέτη διαμορφώσεων και αξιοποίησης του Ληθαίου εντός της πόλεως από τον Αρχιτέκτονα τοπίου και καθηγητή Πανεπιστημίου Νικόλαο Α. Κανταρτζή .

Όμως κατά την δεκαετία το1970 και εντεύθεν ο ποταμός εκτός από την απαγωγή και τη διοχέτευση της κανονικής ροής και  συλλέκτης ομβρίων υδάτων  προερχομένων κυρίως εκ του δικτύου υπονόμων της πόλης, άρχισε να γίνεται ο εύκολος υποδοχέας να δέχεται σταδιακά και να συλλέγει τα ακάθαρτα λύματα οικοδομών και νεοανεγειρομένων πολυκατοικιών τα οποία, ελλείψει δικτύου ακαθάρτων λυμάτων,  διοχετεύονταν εκεί από τους ιδιοκτήτες των ακινήτων, καταχρηστικά και  παράνομα,  αντλούμενα κατά τις νυχτερινές ώρες από τους οικιακούς βόθρους  προς το δίκτυο των ομβρίων και εκείθεν στα νερά του ποταμού.

Αυτή η ανθυγιεινή και αντιπεριβαλλοντική συμπεριφορά και πρακτική πολλών ασυνείδητων κατοίκων υπέκρυπτε ασέβεια προς το κοινωνικό σύνολο και συνέβαινε αποκλειστικά και μόνο  για οικονομικούς λόγους (μεγάλες και συχνές κοινόχρηστες δαπάνες για τα βυτιοφόρα άντλησης και απομάκρυνσης των οικιακών λυμάτων από τους βόθρους των κατοικιών).

Η κατάσταση ήταν απελπιστική, η ρύπανση μεγάλη και η μυρωδιά που αναδύονταν, κυρίως στο κέντρο της πόλης, ήταν άκρως απωθητική. Ο ενάλιος πλούτος του ποταμού επλήγη βάναυσα και τα ψάρια είχαν χαθεί! Τα κατασταλτικά μέτρα  που εφαρμόζονταν και τα χρηματικά πρόστιμα που επιβάλλονταν από την Νομαρχία και το Δήμο, δεν απέδιδαν τα αναμενόμενα.

Με πιστώσεις της 3ης ΔΕΚΕ (ΥπηρεσίΥδραυλικών Λάρισας), που είχε  και την ευθύνη των έργων, κατασκευάστηκαν, κατά το 1976-77, εντός της πόλης, αρχής γενομένης από την γέφυρα Τρικκαίογλου, παράλληλοι σωληνωτοί αγωγοί εγκιβωτισθέντες με σκυρόδεμα, (δυστυχώς αντιοικολογικό υλικό) εκατέρωθεν και κατά μήκος της κοίτης, οι οποίοι συνέλλεγαν όλα τα νερά, όμβρια και ακάθαρτα, και τα απήγαγαν εκτός κέντρου προς τα κατάντη της πόλης, στην περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου.

Το πρόβλημα αυτής της ρύπανσης μειώθηκε αισθητά αλλά δεν λύθηκε. Λύθηκε πολύ αργότερα, μετά το 1980, με την κατασκευή του δικτύου ακαθάρτων λυμάτων της πόλης από την νεοσυσταθείσα τότε ΔΕΥΑΤ.

Διαμορφώθηκε όμως στο κέντρο της πόλης μια σταθερή καθ όλο το μήκος υδραυλική διατομή μόνιμης ροής ποταμού πλάτους 14  μέτρων και μεταβλητού βάθους μικροτέρου κατά κανόνα του ενός μέτρου.

Εκατέρωθεν αυτής δημιουργήθηκαν πλατώματα πρασίνου (μπαγκίνες), αισθητικές και οικολογικές λιθοτοποθετήσεις πάνω στο τσιμέντινα στοιχεία της κοίτης, και κατασκευάστηκαν προστατευτικά πρανή του ποταμού, συνολικού μέσου πλάτους (ποταμού και πλατωμάτων-πρανών) 30 μέτρα και έτσι η συνολική υδραυλική διατομή απαγωγής ομβρίων για την αντιμετώπιση πλημμυρών ξεπερνούσε τα  60  τετραγωνικά μέτρα.

Μια άλλη πηγή ρύπανσης από τα άδηλα και περιστασιακά  απόβλητα των βιοτεχνικών και λοιπών εγκαταστάσεων προς τα ανάντη και κατά μήκος του ποταμού θα αποτελεί πάντα πρόβλημα για τις υγειονομικές και δημοτικές αρχές.

Κατά  τα έτη 1979-80 από την Γεωπονική και Τεχνική υπηρεσία του Δήμου έγινε μεγάλη επέμβαση χωμάτινης διαμόρφωσης  και φύτευσης  με γκαζόν  των πρανών του ποταμού, στη βάση των προτάσεων της μελέτης Κανταρτζή, κόπηκαν οι λεύκες του ποταμού, των οποίων το ανοιξιάτικο χνούδι, για μεγάλο διάστημα, ρύπαινε, ενοχλούσε και δημιουργούσε αλλεργικά συμπτώματα στον ανθρώπινο οργανισμό και στη θέση τους φυτεύθηκαν νέα δέντρα και φυτά.    

Να πως περιγράφει, ο Δήμαρχος Κων. Παπαστεργίου, τα έργα και τις επεμβάσεις στο  Ληθαίο, στα πεπραγμένα της Δημοτικής Αρχής του έτους 1979.   

"Συνεχίστηκε η διαμόρφωση του Ληθαίου με βάση το σχέδιο που υπάρχει. Φυσικά η εκκαθάριση από τις γηρασμένες και επικίνδυνες λεύκες δεν σταμάτησε. Αφού συμπληρώθηκαν οι συνδέσεις των εκβολών των υπονόμων των ομβρίων υδάτων που φτάνουν στους παραποτάμιους συλλεκτήρες, άρχισε η διαμόρφωση των πρανών και της βάσεως (μπαγκίνας). 

Με αναφορά και ενέργειες του Δήμου και ύστερα από υποβολή σχετικής μελέτης στον ΕΟΤ εγκρίθηκε πίστωση από 1.000.000  δραχμές  για τις εργασίες αυτές του Ληθαίου με το υπ αριθ. 303358/1-8-1979 έγγραφο του Γ.Γ. του ΕΟΤ.         

Ταυτόχρονα μέσα στο 1979 έγινε η προμήθεια και περιποίηση μέσα σε ειδικές γλάστρες και δοχεία των δένδρων που θα φυτευθούν στα πεζοδρόμια των εκατέρωθεν δρόμων του Ληθαίου και στις μπαγκίνες του κάτω (αγριοκαστανιές, ευκάλυπτοι, φλαμουριές, πλατάνια αμερικάνικα κ.λ.π.)"

Το έτος 1984 συνετάγη μελέτη από την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου για την συνέχιση των εργασιών διαμόρφωσης και ανάδειξης του ποταμού, προϋπολογισμού 27 εκατομμυρίων δραχμών.

Τυπική διατομή διαμορφώσεων του ποταμού στην περιοχή Κουτσομυλίων

Το έτος 1986 στη βάση μιας πρωτοπορειακής ιδέας του Νεκτάριου Κατσόγιαννου Τεχνολόγου Μηχανικού του Δήμου Τρικκαίων και σε συνεργασία με τον Τ.Ο.Ε.Β., συνδέθηκε ο ποταμός Αγιαμονιώτης, από τη θέση της γέφυρας Πυργετού, με υπόγειο σωληνωτό δίκτυο με τον ποταμό Ληθαίο, στη θέση κάτωθεν της γέφυρας Αγίου Στεφάνου, και έτσι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αντλείται το 1/3 περίπου της παροχής του πρώτου και μεταγγίζεται ωφέλιμα προς τον δεύτερο, χωρίς σοβαρές επιπτώσεις στο κατάντη σύστημα του Αγιαμονιώτη.    

Πρωταρχικός στόχος ήταν η ενίσχυση της παροχής άρδευσης των εκτάσεων κατά μήκος της παλαιάς κοίτης του Ληθαίου και δευτερογενής, αλλά ουσιωδέστατος στόχος για την οικολογία του συστήματος, ο εμπλουτισμός της παροχής του ποταμού στο κέντρο της πόλης κατά τους μήνες μικράς παροχής.    

Λίγο πριν το 1990 στην περιοχή Αγίου Κωνσταντίνου και στην προέκταση της οδού Αρριανού κατασκευάστηκε από τον ΤΟΕΒ  Ληθαίου μικρό ανακλινόμενο φράγμα μετά πεζογέφυρας με σκοπό ανύψωσης των νερών του ποταμού προς απαγωγή και ενίσχυση της ροής προς την παλαιά κοίτη του ποταμού για λόγους αρδευσης των παρακείμενων καλλιεργήσιμων εκτάσεων.

Συνεχείς αυτεπιστασίες έργων, τα επόμενα χρόνια, από προσωπικό, συνεργεία και μηχανήματα του Δήμου με συμπράτουσες και συνεργαζόμενες τις Τεχνικές και Γεωπονικές υπηρεσίες,  καθώς και προκηρυχθείσες ειδικές εργολαβίες με αναδόχους τοπικές τεχνικές εταιρίες, (Κουρεμένος Ελευθέριος-Τίκου Μαρίνα,  Χατζηγάκης Δημήτριος,  Ζολώτας Γιάννης,  Πούλιου Άννα κλπ)   συμπλήρωσαν τα έργα διαμορφώσεων των πρανών και της κοίτης του ποταμού  σε όλο το μήκος από Σωτήρα– Περδικοράχη μέχρι Καρυές -Φλαμούλι, με πλέον οικολογικές κατασκευές, για την πανίδα και τη χλωρίδα, από σαρζανιέτια, ξερολιθιές και λιθορριπές στα σημεία συγκράτησης καθώς  και φύτευσης των πρανών και των πλατωμάτων με πρασινάδα, δέντρα και φυτά.  

Μετά την οδό Αρριανού και προς τα κατάντη το πλάτος της  μικρής υδραυλικής διατομής περιορίσθηκε στα οκτώ (8) μέτρα λόγω μείωσης της παροχής του ποταμού. Το συνολικό εμβαδό της υδραυλικής διατομής παρέμεινε το ίδιο με το αντίστοιχο εντός πόλης.

Αργότερα το 1992-93, στα πλαίσια ερευνητικού προγράμματος,  εκπονήθηκε μελέτη από τον καθηγητή Μ. Σκούλο και την επιστημονική ομάδα, του τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου  Αθηνών για την ρύπανση του ποταμού με προτάσεις απορρύπανσης και καθαριότητας του ποταμού.  

Το 1998 ύστερα από Πανελλήνιο Καλλιτεχνικό και Αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών και προσχεδίων που προκήρυξε ο Δήμος Τρικκαίων το 1993, αποπερατώθηκε η πεζογέφυρα του Ασκληπιού και τοποθετήθηκε το ορειχάλκινο άγαλμα του Ασκληπιού επ΄ αυτής, ώστε ο Ασκληπιός να προβάλεται, μέσω του καταρράκτη και του συντριβανίου, αναδυόμενος εκ του ποταμού.       

Μελέτη αποτυπώσεων  και διαμορφώσεων εκπονήθηκε το 1997 και από το γραφείο του αρχιτέκτονα Λουκιανού Παγώνη και των τοπογράφων μηχανικών Ελένης Μισιάκα και Νικολάου Λέγκα .         

Το 2000 εκπονήθηκε, από το γραφείο Ιωάννη Τζεράνη Πολιτικού Μηχανικού, μελέτη εμπλουτισμού των νερών του Ληθαίου που προέβλεπε την κατασκευή μεγάλων ανοικτών δεξαμενών συγκράτησης των νερών, κατά τους χειμερινούς μήνες,  στην περιοχή των οικισμών Σωτήρας - Περδικορράχης και την σταδιακή εν συνεχεία παροχέτευση και ενίσχυση της παροχής κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η ιδέα εγκαταλείφθηκε ως υπερβατική και λόγω απαγορευτικού κόστους.

Το 2006 δημιουργήθηκε το ελληνικό δίκτυο για τα ποτάμια και εν συνεχεία το διευρωπαικό δίκτυο για τα ποτάμια, πρώτος  Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος των οποίων ήταν τιμητικά και δικαιωματικά ο τότε Δήμαρχος Τρικκαίων Μιχάλης Ταμήλος. 

Τέλος το 2009-10 εκπονήθηκε με πρωτοβουλία του Δήμου, μελέτη από ειδική ομάδα του ΑΠΘ με επί κεφαλής τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Σχολής Κωνσταντίνο Οικονόμου.

Από όλα τα παραπάνω φαίνεται η διαχρονικά  διαπιστωμένη αξία και η σπουδαιότητα που έχει ο Ληθαίος για την πόλη των Τρικάλων καθώς  και το μόνιμο και αμέριστο ενδιαφέρον των τοπικών παραγόντων και κυρίως των δημοτικών αρχών.

Φαίνεται η αβρότητα και ο τρόπος που προσεγγίζεται το όλο θέμα με την σύνταξη των απαραίτητων ειδικών μελετών από καταξιωμένους και έμπειρους μελετητές και εξειδικευμένους επιστήμονες.      

Φαίνεται και αναδεικνύεται επίσης και το μεγάλο κόστος των επεμβάσεων στο ποτάμι ώστε αυτό να αποκτήσει την κατάλληλη  αρχιτεκτονική διάπλαση και μορφή, ώστε να γίνει ελκυστική και να επιτευχθεί η επιθυμητή φιλική και περιβαλλοντική σχέση του πολίτη με  το ποτάμι.         

Στην ουσία διαθέτουμε  ένα τεράστιο διαμήκες φυσικό πάρκο που διασχίζει κεντροβαρικά την πόλη και έχει σαν βασικά στοιχεία το νερό και το πράσινο.

Αν υπάρχει μια βασική αρχή στον πολεοδομικό σχεδιασμό που επιβάλλει την τεχνητή εισδοχή της φύσης στην πόλη  τότε το διαμπερές πάρκο του Ληθαίου ποταμού ικανοποιεί εκ του φυσικού αυτή την αρχή, είναι μια ευλογία του περιβάλλοντος, προτέρημα και χάρισμα που δίνει την ξεχωριστή φυσιογνωμική  ιδιαιτερότητα για την πόλη των Τρικάλων.

                                                                      .....το φιλί.....

        

Οι ξένοι που επισκέπτονται την πόλη εντυπωσιάζονται από το ποτάμι, η ομορφιά του οποίου τυπώνεται βαθειά στη μνήμη τους  και εκφράζονται πάντα με τους καλλίτερους σχολιασμούς.

Το εμβαδόν του άλσους του ποταμού υπολογιζόμενο με μέσο πλάτος 30 μέτρα και για τα εντός πολεοδομικών σχεδίων τμήματα μήκους τεσσάρων (4) χιλιομέτρων, είναι 120 στρέμματα

Με δεδομένο ότι εντός πόλης και για μήκος ποταμού 4  χιλιομέτρων, οι ρυμοτομικές γραμμές των κτηρίων ένθεν και ένθεν του ποταμού απέχουν τουλάχιστον 60 μέτρα, το διευρημένο εμβαδό κατόψεως του ποτάμιου άλσους ανέρχεται στα 240 στρέμματα και το συνολικό περιτύπωμα του ποταμού μετά των παραποτάμιων δρόμων, των τοπικών διευρύνσεων και του ύψους των οικοδομών (μέσο ύψος = 18 μέτρα) ανέρχεται στα 1000 τετρ. μέτρα (60χ18).   

Με τα παραπάνω πλούσια  γεωμετρικά  στοιχεία  το στερεό του ποτάμιου άλσους μετά των παρακολουθημάτων του, εξασφαλίζει εντός πόλης ιδανικές συνθήκες αερισμού και ηλιασμού των παρακείμενων οικοδομών, συλλειτουργεί βιοκλιματικά ως ψυγείο στο εγγύς και ευρύτερο τοπικό περιβάλλον και με το ιδεατό εύρος και φορά ανεμορροής βορρά-νότου, συνιστά δίαυλο δροσιάς και αέριων δροσερών ρευμάτων και αερόβιας καθαριότητας για όλη την πόλη και τους συνοικισμούς του Δήμου.

Για το εντός του Δήμου Τρικκαίων μήκος ποταμού 8 χιλιομέτρων το δυνάμενο να αναπτυχθεί ποτάμιο άλσος υπερβαίνει τα 500 στρέμματα και προεξοφλεί οραματισμούς για τεράστιο άλσος και πνεύμονα πρασίνου υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων.

Έτσι δεν θα έχουμε το ποτάμι της πόλης αλλά την πόλη του ποταμού! 

Σαν σήμα κατατεθέν προσδιορίζει την ταυτότητα της πόλης, χαρίζει πλουσιοπάροχα υγεία και ομορφιά και προσδίδει ιδιαίτερο χρώμα στην αισθητική της πόλης και του αστικού περιβάλλοντος.    

Για να ολοκληρωθεί η εικόνα πρέπει να αρθούν πολλά κακότεχνα στοιχεία (π.χ. άκομψες τσιμέντινες γέφυρες) που προσβάλλουν βάναυσα την αισθητική και το περιβάλλον και πρέπει η να εξαφανισθούν η να αναπλασθούν ως δομικά στοιχεία και να αναζητηθούν ιδέες και προσθετικά στοιχεία που θα αλλάξουν προς το καλλίτερο την φυσιογνωμία των κακόγουστων αυτών κατασκευών.

Μπορεί επίσης να εξετασθεί και να μελετηθεί, εναλλακτική κατά εποχές ανθοκομική προβολή και περιβαλλοντικές εκθέσεις με βάση τα στοιχεία του ποτάμιου και πράσινου συστήματος και της εγχώριας παραγωγής ανθέων. 

Μπορεί επίσης να επιδιωχθεί η συγκέντρωση και κατασκευή και τοποθέτηση στο ποτάμι ως είδος υπαίθριου μουσείου η μινιμαλιστική καλλιτεχνική προσομοίωση των μνημειακών γεφυρών του κόσμου!  

Μπορεί ένα τμήμα, που θα επιλεγεί, να αφεθεί σκόπιμα   ανέγγιχτο από επεμβάσεις, να παραμείνει και να  αναπτυχθεί με τους κανόνες της βιοποικιλλότητας της χλωρίδας και της πανίδας και να  αποτελέσει  και να λειτουργήσει ως παρθένος φυσικός περιβαλλοντικός βοτανικός κήπος. 

Μπορεί επίσης ο Ληθαίος να γίνει ο ιδανικός τόπος προβολής, ανάδειξης και δημιουργίας πολιτιστικής και καλλιτεχνικής διανόησης και κουλτούρας.

Η ότι άλλο μπορεί να συλλάβει η ακένωτη δεξαμενή σκέψης και δημιουργίας του ποιητικού ανθρώπινου μυαλού.

Η ότι άλλο μπορεί να αποκαλύψει από όσα αποκρύπτει αυτός ο  μικρός ποταμός, ο μέγας!

Η περαιτέρω ανάδειξή του αποτελεί κύρια μέριμνα και ενδιαφέρον κάθε δημοτικής αρχής και η περαιτέρω αξιοποίησή του πρέπει να προκύψει ως προϊόν συνεργίας και σύζευξης πολλαπλών συνδυασμού.