Οι τεκέδες των Τρικάλων επί τουρκοκρατίας

 Παράλληλα με τα όσα εκθέσαμε για τα Τεμένη (Τζαμιά) των Τρικάλων θα αναφερθούμε και για τους Τεκέδες ή τα μοναστήρια τα Τουρκικά, που υπήρχαν εντός της πόλεως των Τρικάλων κατά την τουρκοκρατία και όπου διέμεναν οι Δερβίσιδες ή Σέχιδες (Οθωμανοί μοναχοί και ιερομόναχοι).

Οι Τεκέδες ήταν ιδρύματα διαφόρων θρησκόληπτων Οθωμανών, ευρύχωρα, έχοντας και στη μέση αυλή με αρκετή έκταση, στην οποία ήταν φυτεμένες μπουρμπουτσιλές και φρουξιλές. Τριγύρω υπήρχαν δωμάτια ισόγεια και ανώγεια στα οποία διέμεναν οι σηρικοφόροι Δερβίσιδες, με τους μικρούς και πολύχρωμους λιουμπατέδες τους. Ήταν ένα είδος κοινοβίου, διότι, οι Δερβίσιδες, σε αυτούς τους τεκέδες είχαν κοινή τραπεζαρία και κοινό συσσίτιο. Επίσης, για την τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων τους, είχαν μια ιδιαίτερη αίθουσα, πολύ μεγάλη.

Μέσα στη αίθουσα αυτή, κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού οι Δερβίσιδες, τελούσαν κάθε Παρασκευή, είτε σε ώρα ημέρας είτε σε ώρα νύχτας το αντίβιο, με το οποίο έρχονταν, καθώς νόμιζαν, σε επικοινωνία με τον Αλάχ, κατά τον εξής παράδοξο τρόπο:

Όλοι οι Δερβίσιδες ενός Τεκέ κρατιόνταν με τα χέρια τους και σχημάτιζαν κύκλο στο μέσο του οποίου ήταν δύο έως τρεις άλλοι αυλητές οι οποίοι έπαιζαν ένα είδος φλογέρας παρεμφερές με το σημερινό Θίφιρον (DETITEJLOJTE). Στην αρχή ο ανθρώπινος κύκλος άρχιζε να περιστρέφεται, όπως το βολάν των κινητήριων μηχανών, προς τα δεξιά ή αριστερά οπωσδήποτε αργά. Στη συνέχεια η περιστροφική αυτή κίνηση γίνονταν όλο και γρηγορότερα και ο κύκλος αυτός κινούνταν δαιμονικά πότε προς τα αριστερά πότε προς τα δεξιά, ανάλογα με τις διαταγές του διευθύνοντος αυτής της δαιμόνιας άσκησης. Οι δε Δερβίσιδες ασθμαίνοντας και αφρίζοντας έψελναν το «Ιλαχά, Ιλαχά - Γιαχού, Γιαχού», μέχρι που κάποιος από αυτούς, από τον πολύ κόπο, έπεφτε κάτω αναίσθητος, αφρίζοντας και παραληρώντας. Οι άλλοι τον κοίταζαν και έλεγαν προς τους άλλους, τους λαϊκούς Οθωμανούς και Χριστιανούς, τους οποίους προσκαλούσαν για να δουν τη θρησκευτική τους ιεροτελεστία, ότι αυτός, που έπεφτε τώρα κάτω ζαλισμένος, συνομιλεί με τον Αλλάχ.

Στα Τρίκαλα υπήρχαν πολλοί τεκέδες και οι σπουδαιότεροι ήταν οι εξής:

1) Ο Τεκές που ήταν στην δεξιά όχθη του ποταμού Ληθαίου, όπου σήμερα βρίσκεται η οικία του Λεωνίδα Πελέκη καθώς και οι συνεχόμενες οικίες στη σημερινή συνοικία «Καρπενησιώτικα», διότι εκεί, ως επί το πλείστον, κατοικούσαν οι Καρπενησιώτες.

Ο τεκές αυτός είχε τους περισσότερους Δερβίσιδες και ήταν σε έκταση και σε αριθμό δωματίων ο μεγαλύτερος από όλους τους άλλους τεκέδες. Ήταν το Βατικανό των Τρικάλων και εισέρχονταν και εξέρχονταν σ’ αυτόν, οι Δερβίσιδες, σαν σμήνος μελισσών.  Ήταν περιστοιχισμένος από ψηλό τείχος και κατά την εξωτερική του εμφάνιση έμοιαζε με μικρό φρούριο. Φαίνονταν δε σαν να έκρυβε κάτι το μυστηριώδες και ήταν το σύμβουλο του θρησκευτικού φανατισμού των Οθωμανών. Στον Τεκέ αυτόν που βρίσκονταν στην όχθη του Ληθαίου ποταμού, τα καλοκαίρια έβγαιναν τα μεσημέρια οι Δερβίσιδες και αναπαύονταν κάτω από τα γερασμένα και βαθύσκιωτα πλατάνια, που υπήρχαν τότε εκεί. Εκεί, παραποτάμια, στη θέση γούρνα, υπήρχε και μια βρύση η οποία είχε το ελαφρότερο και δροσερότερο νερό. Πιο κάτω υπήρχε και μια άλλη βρύση, η οποία ήταν κτισμένη και θολωτή και από αυτές υδρεύονταν οι Δερβίσιδες του Τεκέ αυτού.

2) Ένας άλλος τεκές υπήρχε δεξιά της οδού Ασκληπιού ακριβώς εκεί όπου βρίσκονταν το αρτοποιείο ιδιοκτησίας του φαρμακοποιού Ευάγγελου Τσουμένη, κοντά  στην οικία Σακκά. Ο τεκές αυτός ήταν γεμάτος από φρουξιλιές και βούζια. Αυτός υπήρχε σε λειτουργία και μετά τη χάραξη και τη διάνοιξη της οδού Ασκληπιού και πολύ πιο μετά. Είχε στις πλευρές του μαντρότοιχου, προς το μέρος της οδού Ασκληπιού, ένα επίμηκες παράθυρο με σιδερένια κιγκλιδώματα στα οποία οι πιστοί του Αλλάχ έδεναν διάφορες υφασμάτινες λωρίδες, οι οποίες έμοιαζαν σαν μωσαϊκό, λόγω των διαφόρων χρωμάτων τους. Αυτές τις λωρίδες, τις αφαιρούσαν μετά από ορισμένες ημέρες κατά την παραμονή τους εκεί, καθότι τις θεωρούσαν καθαγιασμένες και τις είχαν ως φυλακτά.

3) Ένας άλλος τεκές ήταν δίπλα από τα σφαγεία, και λειτουργούσε μέχρι και πριν από λίγα χρόνια. Μέσα σ’ αυτόν υπήρχε το τελευταίο κοιμητήριο, στο οποίο θάβονταν  οι τελευταίοι εναπομείναντες εκεί, Οθωμανοί. Σ’ αυτό το κοιμητήριο ετάφη και ο Χατζή Μουχουιντήν Βέης Καχριμάν Βέη με πολλές τιμές (με παράταξη λόχου ευζώνων) από τους Χριστιανούς,  πρώτον διότι, υπήρξε ο πρώτος διορισμένος δήμαρχος  Τρικκαίων, μετά την κατάληψη της Θεσσαλίας και τιμήθηκε με το Σταυρό του Σωτήρος, και δεύτερον διότι κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν ο ισχυρός προστάτης των Χριστιανών.

4) Ένας άλλος τεκές ήταν στην συνοικία Παληοσάραγο, που έγινε αργότερα ιδιοκτησία του δικαστικού κλητήρα Γεωργίου Μαλαμού.

5) Ένας άλλος τεκές επίσης άξιος λόγου ήταν στην δεξιά όχθη του ποταμού Ληθαίου απέναντι από την οικία των Αδελφών Καλαμπαλίκη κοντά στη βρύση «Βουβής» ακριβώς όπου βρίσκονταν παλιότερα η οικία των Αδελφών Γεωργοπούλου.

Στον τεκέ αυτόν, μονάζανε Οθωμανοί και Αλβανοί, και μέσα σ΄ αυτόν υπήρχε μια βρύση κτιστή και θολωτή, η οποία και σήμερα ακόμη σώζεται.

6) Εκτός των προαναφερθέντων τεκέδων, ο σπουδαιότερος ήταν απέναντι από το γυμνάσιο ιδιοκτησίας κ. Βαμβέτσου και του μετ’ αυτού συνεχόμενου Τζαμιού.

Ήταν και αυτός μεγάλος όσον αφορά την έκταση και τον αριθμό των δωματίων, ανωγείων και ισογείων, το προστέγασμα των οποίων στηρίζονταν από μαρμάρινους κίονες, εκ των οποίων ένας σώζεται, εγκαταλελειμμένος, απέναντι από την οικία Μπεκοπούλου. Ένας από αυτούς τους κίονες, υπήρχε έξω από τον ναό του Αγίου Στεφάνου και εχρησίμευε ως οδοστρωτήρας, συρόμενος από άλογα. Τον είχαν εγκαταλείψει εκεί μετά την επίστρωση της οδού Ηπείρου, όταν ο δήμος απόκτησε πραγματικό οδοστρωτήρα, τον πρώτο επί της δημαρχίας Κανούτα.

Ο τεκές αυτός δεν φιλοξενούσε πολλούς Δερβίσιδες, αλλά όσοι Δερβίσιδες υπήρχαν εκεί ήταν ένα είδος ιερομονάχων και οι περισσότεροι ήταν πάρα πολύ καλλίφωνοι.

Κατά το Ραμαζάνι δηλαδή, το χρονικό διάστημα εκείνο, που οι Οθωμανοί νηστεύανε, δεν έτρωγαν, ούτε έπιναν, ούτε κάπνιζαν κατά την ανατολή της σελήνης και καθ’ όλη την νύχτα μέχρι πρωίας. Έτρωγαν μόνο οι μπέηδες κάθε απόγευμα και οι χανούμισσες προσέρχονταν διαδοχικά σε διάφορα σπίτια, όπου συνέτρωγαν και διασκέδαζαν. Οι μεν άνδρες, διασκέδαζαν χωριστά εις τα «Ντεσερλίκια», οι δε γυναίκες στο «χαριμλίκι» με διάφορα Οθωμανικά τραγούδια, τα οποία συνοδεύονταν από «ντέφια» και «νταϊρέδες», που τα έπαιζαν οι οβαλίσκοι.

Κάθε καλλίφωνος Δερβίσης, που διασκέδαζε τραγουδώντας κανένα «ενιζάζι ή Ταμπάϊ ή σαρπί», έπαιρνε καλή αμοιβή από τον τεκέ.

Κατά τα μεσάνυχτα, από τον προϊστάμενο ανώτερο Δερβίση, διακόπτονταν το γλέντι και γίνονταν η συνηθισμένη προς τον Αλλάχ δέηση. Μετά από τη δέηση επαναλαμβάνονταν το γλέντι μέχρι το τέλος, και κατά τις πρωϊνές ώρες από τους μιναρέδες  γίνονταν το «μπουγλάτεσμα», οπότε διακόπτεται πάσα βρώσις και πόσις καθώς και το κάπνισμα. Πολλοί τέτοιοι καλλίφωνοι Δερβίσιδες προσκαλούνταν από τους μπέηδες των Ιωαννίνων για τον ίδιο σκοπό κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού. Κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας και πιο μετά ακόμη, μετά την κατάληψη της Θεσσαλίας από τα Ελληνικά στρατεύματα, υπήρχε κάποιος Δερβίσης ονόματι «Γαλής», ο οποίος ήταν τόσο καλλίφωνος, ώστε όταν τις πρωϊνές ώρες «εμπαγλάτιζε» στο τζαμί, όπου ήταν το Γυμνάσιο, όλοι οι χριστιανοί αφυπνίζονταν για να τον ακούσουν. Μάλιστα, ο Γαλής, πληρώθηκε με 30 λίρες, την εποχή εκείνη, για να πάει στα Ιωάννινα και να ψάλλει κατά την διάρκεια του Ραμαζανίου και του Μπαϊραμιού.

Οι Οθωμανοί ως γνωστό και σύμφωνα με τους αυστηρούς θρησκευτικούς νόμους τους δεν επιτρέπονταν να πίνουν κρασί ούτε οποιαδήποτε άλλα οινοπνευματώδη ποτά, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς, μεταξύ των οποίων και πολλοί πιστοί υιοί του προφήτου, στα γλέντια τους αυτά έπιναν μέσα σε φλιτζάνια, προσποιούμενοι ότι πίνουν καφέ, προς αποφυγή πάσης τυχόν παρεξηγήσεως εκ μέρους του Αλλάχ. Όπως είδαμε ιδίοις όμασι να συμβαίνει στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, τότε που απαγορεύθηκαν από το κράτος τα οινοπνευματώδη ποτά και εις τους ημετέρους οι οποίοι στα ουζοπωλεία έπιναν το ούζο τους στα φλιτζάνια και έτσι ήταν εντάξει προς την  κρατική απαγόρευση.

Οι μαύροι κοινώς «Αραπάδες» οι οποίοι κατοικούσαν στη συνοικία «Αραπάτικα» δεν είχαν ιδιαίτερο τζαμί ούτε ιδιαίτερο τεκέ, αλλά συνέρχονταν σε διάφορες οικίες αλλού οι άνδρες και αλλού οι γυναίκες και τελούσαν το «ντεβέι». Αυτό το «ντιβέι» διέφερε από των άλλων Οθωμανών, διότι κατά την διάρκεια αυτού, ξέσχιζαν τα πρόσωπά τους με τα νύχια τους διότι τους έπιαναν, καθώς έλεγαν, τα «μπόλια» από θρησκευτικό φανατισμό. Εκεί όλοι οι Αραπάδες, γυναίκες και άντρες, φέρανε στα κατάμαυρα πρόσωπά τους διάφορες βαθιές ουλές.

Του Ιω. Β. Παπασωτηρίου.

Από την Εφημερίδα «Θάρρος» του έτους 1938

Για την προσαρμογή: Δημήτρης Τσιγάρας.