Το οθωμανικό λουτρό των Τρικάλων

Το κτηριακό συγκρότημα των παλαιών φυλακών συνολικής έκτασης 4.814,68 τ. μ βρίσκεται στη νότια πλευρά της πόλης δυτικά του Ληθαίου ποταμού, σε απόσταση 300 μ. βορείως του τεμένους του Osman Sah «Κουρσούμ Τζαμί», ενώ γειτνιάζει άμεσα και με τον ναό του Αγ. Κωνσταντίνου.
Ο οθωμανός γεωγράφος Kiatip Celebi, στα μέσα του 17ου αι. αναφέρει τα Τρίκαλα, «ως πόλισμα που βρίσκεται μεταξύ των Σκοπίων και του Μορέως με κάστρο, λουτρά, τζαμιά και πολλούς κήπους…» επισημαίνοντας τρία λουτρά ανάμεσα στα οποία και το λουτρό του Osman Sah που το χαρακτηρίζει ως διπλό.

Από τοπικούς μελετητές και σύμφωνα με τοπογραφικό διάγραμμα της πόλης το 1885 τοποθετείται το λουτρό του Osman Sah στη θέση του κτιρίου των πρώην φυλακών Τρικάλων.
Το 2006 με την μεταφορά των φυλακών σε νέο κτηριακό συγκρότημα το κτήριο των παλαιών φυλακών παραχωρήθηκε στο Δήμο Τρικκαίων, η Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών συντάσσει μελέτη για την αποκατάσταση και ανάδειξη του κτηρίου και επανάχρησή του ως Κέντρο Έρευνας Βασίλης Τσιτσάνης με στόχο την ένταξη του σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ.

Στο προαύλιο χώρο βρίσκεται το βασικό κτήριο των πρώην φυλακών που ανάγεται στις αρχές του 20ου αι. και πρόκειται για ένα διόροφο κτίριο, του οποίου ο δεύτερος όροφος με τοιχοποιία από οπλισμένο σκυρόδεμα, που εκτιμάται ότι έγινε μεταπολεμικά, μετά από ισχυρούς σεισμούς οι οποίοι έπληξαν την περιοχή, εδράζεται σε παλαιότερο λιθόκτιστο κτίσμα που ταυτίζεται με το λουτρικό κτίσμα.

Οι διαστάσεις αυτού του λουτρικού κτίσματος είναι 34 Χ 26,50 μ. με πάχος τοίχων 1,35 μ. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν αργοί λίθοι και πλίνθοι με υδραυλικό συνδετικό κονίαμα (κουρασάνι).

Εξωτερικά παρουσιάζει πολλές νεότερες επεμβάσεις που ίσως να οφείλονται σε φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες κ.λπ.). Σε όλες τις πλευρές του κτίσματος υφίστανται ανοίγματα που διαμορφώθηκαν μεταγενέστερα με αποτέλεσμα την καταστροφή τμήματος της παλαιάς τοιχοδομίας σε μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με πληροφορίες κατοίκων της περιοχής στην ανατολική εξωτερική πλευρά μέχρι και το 1954 σωζόταν τμήμα των λουτρών, διαστάσεων 17 Χ 4 μ. που είχε τη χρήση χώρου εστίασης των φυλακών, το οποίο κατεδαφίστηκε μετά το μεγάλο σεισμό του ιδίου έτους, καθώς οι οροφές του ήταν ετοιμόρροπες.

Το λουτρό σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα της έρευνας περιλαμβάνει τέσσερις αίθουσες, ανά δύο διατεταγμένες ανατολικά και δυτικά του διαδρόμου, στη βόρεια και νότια πλευρά του οποίου ανοίγεται από μια τοξωτή είσοδος. Στη βόρεια είσοδο διατηρείται οξυκόρυφο ισλαμικό τόξο.
Οι τελευταίες «σφραγίσθηκαν» κατά τις μεταγενέστερες επεμβάσεις με αργούς λίθους και πλίνθους. Ο τρόπος δόμησης του κτίσματος γίνεται είτε με παράλληλες σειρές πλίνθων, ή με αργούς λίθους και συνδετικό κονίαμα.
Ο διαχωριστικός μεσότοιχος του θαλάμου ΙΙ και του ανατολικού εργαστηρίου (βλ. κάτοψη) κοσμείται με μεγάλο ημικυκλικό τόξο που στο μεγαλύτερο τμήμα του φέρει επικάλυψη με υδραυλικό κονίαμα (κουρασάνι), ενώ στη γένεσή του υφίσταται πήλινος αγωγός, η χρήση του οποίου μπορεί να διαπιστωθεί με ακρίβεια μετά από εξειδικευμένες εργασίες.


Στο δυτικό τοίχο του θαλάμου ΙΙ διακρίνεται εσοχή, η οποία έκλεισε μεταγενέστερα, όπου πακτώνεται κρίκος και σιδερένιοι ήλοι, η χρήση των οποίων δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Πλησίον αυτής διατηρείται τμήμα κόγχης με σταλακτίτες (χαρακτηριστικό της οθωμανικής αρχιτεκτονικής) που φέρουν αμυδρά ίχνη χρώματος. Το υφιστάμενο δάπεδο είναι μωσαϊκό, ενώ το παλαιό ήταν από αργούς λίθους. Σε βάθος 0,95 μ. από τη στάθμη του σημερινού δαπέδου αποκαλύφθηκαν ίχνη υδραυλικού κονιάματος που μας οδηγούν πιθανότατα στο δάπεδο των λουτρών.
Τέλος οι εξωτερικές λιθόκτιστες πλευρές του κτιρίου, δέχτηκαν πολλές νεότερες επεμβάσεις, κυρίως με εκτεταμένη χρήση τσιμέντου.
Βάσει των ανωτέρω και λαμβάνοντας υπόψη τους τύπους των οθωμανικών λουτρών οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα σημαντικό συγκρότημα λουτρών της οθωμανικής περιόδου.


Η τετράγωνη και μεγάλη κάτοψη του κτίσματος, (34 Χ 26,50 μ.) και η ύπαρξη δύο εισόδων σε συνδυασμό με την άποψη του οθωμανού περιηγητή, μας οδηγεί στην διπλή χρήση των λουτρών (λουτρά ανδρών και γυναικών). Το σύστημα τοιχοποιίας και τα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία (οξυκόρυφο τόξο, σταλακτίτες), καθώς και η γειτνίασή του με το Κουρσούμ Τζαμί, τοποθετούν το συγκρότημα πιθανότατα στην ίδια χρονική περίοδο με αυτό.
Το οθωμανικό λουτρό αποτελεί τμήμα ενός αρχιτεκτονικού συνόλου που περιελάμβανε εκτός από το Κουρσούμ τζαμί, ιεροδιδασκαλείο, πτωχοκομείο, σχολείο, χάνι και άλλα βοηθητικά κτίσματα και η διατήρηση και η αποκατάστασή του θα συμβάλλει στην ανάδειξη της ιστορικής εξέλιξης των οθωμανικών λουτρών στον Ελλαδικό χώρο.
Με τιμή
Κρυσταλλία Μαντζανά
Προϊσταμένη 19ης Εφορείας Βυζ/νών Αρχ/των